21. Yüzyılda Türkiye'de ve Dünya'da Engelli Kadınların Çalışma Hayatında Yaşadıkları Sorunların Ulusal ve Uluslararası Yasal Düzenlemelere Rağmen Devam Etmesi Paradoksu

Yıl 2023, Cilt: 2 Sayı: 77, 1323 - 1352, 14.04.2023

Turgut Çılğın

https://doi.org/10.54752/ct.1280838

Cited By: 1

Öz

Dezavantajlı gruplar olarak kabul edilen engellilerin ve kadınların, sosyal ve ekonomik anlamda yaşadıkları kendine has zorluklar bulunmaktadır. Bu iki dezavantajın birleştiği engelli kadınlar ise çifte dezavantajlılık olarak tabir edilen, engelli olmanın ve kadın olmanın sosyoekonomik hayatta yarattığı çifte zorluklar ile mücadele etmek zorundadır. Engelli kadınlar, sosyoekonomik hayatın birçok alanında engelli olmayan tüm bireylere ve engelli erkeklere göre yoksulluk, dışlanma ve benzeri sorunları daha yoğun yaşamaktadır. Bu iki dezavantajın tek bir bireyde birleşmesinin yarattığı zorluklar bu alanda yapılan düzenlemelere rağmen devam etmektedir. Bu çalışmada, engellilik ve kadınlık olgularına dair kavramsal sorgulamalar ile oluşturulan zemin üzerinden hareketle, engelli kadınların sosyoekonomik hayatta yaşadıkları sorunlar, bu sorunların giderilmesine yönelik uluslararası kuruluşlar ve Türkiye’de yapılan yasal düzenlemeler literatür taraması ve doküman analizi yöntemleri kullanılarak araştırılmıştır. Araştırma sonucunda, yapılan yasal düzenlemelerin yeterli ve makul seviyede olduğu, buna rağmen engelli kadınların, geçmişe göre azalma ve düzelme eğilimine girse de yine de çalışma hayatında değişik boyutlarda sorunlarla karşılaşmaya devam ettikleri görülmüştür. Bu paradoksun nedeninin, yasal düzenlemelerin hayatta karşılık bulması için gerekli olan toplumsal farkındalığın ve bilincin yeterli olgunluk düzeyine ulaşmaması olduğu görülmektedir. Çözüm için ise yasal düzenlemelerin toplumlar tarafından içselleştirilerek bir bilinç haline getirilmelerini sağlamak amacıyla, farkındalık ve eğitim çabalarının akademik çalışmalar eşliğinde sürdürülmesi gerektiği önerilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Ayrımcılık, Engelli Kadınlar, Engelli Kadınların Sorunları, Çalışma Hayatında Engelli Kadınlar, Çifte Dezavantajlılık

Kaynakça

• Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı (2011). İşgücü Piyasasının Özürlüler Açısından Analizi. https://www.aile.gov.tr/media/5816/isgucu-tam-metin-turkce.pdf
• Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı (2021). Engelli ve Yaşlı İstatistik Bülteni-2021, https://www.aile.gov.tr/media/88684/eyhgm_istatistik_bulteni_temmuz2021.pdf
• Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı ve TÜİK (2011). Özürlülerin Sorun ve Beklentileri Araştırması. Ankara. https://docplayer.biz.tr/416198-Ozurlulerin-sorun-ve-beklentileri-arastirmasi-survey-on-problems-and-expectations-of-disabled-people-2010.html
• Akdağ, A. Ş., Aksaç G. T., Şimşekcan N. T. ve Kara Ö. (2016). Toplumsal Cinsiyet Eşitliği ve Engelli Kadın El Kitabı. Ankara: Engelli Kadın Derneği.http://engellikadin.org.tr/wp-content/uploads/2017/09/ToplumsalCinsiyetEngelliKadin.pdf
• Altuntaş, N. D. ve Doğanay G. (2017). “Toplumsal Dışlanma Pratikleri Üzerinden Trabzon’da Engelli Kadınlar”. Sosyoloji Araştırmaları Dergisi.20 (2). 1-48. https://doi.org/10.18490/sosars.345505
• Barbotte, E., Guillemin F., Chau N. ve Lorhandicap Group (2001). “Prevalence Of İmpairments, Disabilities, Handicaps And Quality Of Life İn The General Population: A Review Of Recent Literatüre”. Bulletin of the World Health Organization. 79 (11): 1047-1055. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2566690/pdf/11731812.pdf
• Barnes, C. ve Geof M. (2005). “Disability, Work and Welfare: Challenging the Social Exclusion of Disabled People”. Work, Employment & Society. 19(3). 527-545. https://doi.org/10.1177%2F0950017005055669
• Bhasin, K. (2003). Toplumsal cinsiyet (Çev. Kader Ay). İstanbul: Kadınlarla Dayanışma Vakfı Yayınları. https://docplayer.biz.tr/4690201-Toplumsal-cinsiyet-kamla-bhasin.html
• Body, M. (1984). At a Disadvantage: The Occupational Attainments of Foreign Born Women in Canada. International Migration Review. 18(4). 1091-1119. https://doi.org/10.1177%2F019791838401800410
• Bruce, A. (2014). “Which Entitlements and for Whom? The Convention on the Rights of Persons with Disabilities and its Ideological Antecedents”. Printed by Media-Tryck, Sweden: Lund University. https://portal.research.lu.se/ws/files/11124019/Anna_Bruce.pdf
• Burcu, E. (2007). Türkiye’de Özürlü Birey Olma: Temel Sosyolojik Özellikleri ve Sorunları Üzerine Bir Araştırma. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Yayınları.
• Buz, S. (2009). “Feminist Sosyal Hizmet Uygulaması”. Toplum ve Sosyal Hizmet Dergisi. 20(2). 53- 65. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/798181
• Cambois, E., Solé-Auró A. ve Robine J. M. (2019). Gender Differences in Disability and Economic Hardship in Older Europeans. European Journal of Population. 35. 777–793
• European Commission, (2010). European Disability Strategy 2010-2020. E.T: 07.12.2021. http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=COM%3A2010%3A0636%3AFIN%3Aen%3APDF
• European Commission, (2021). Union of Equality: European Commission presents Strategy for the Rights of Persons with Disabilities 2021-2030. E.T: 07.12.2021. https://ec.europa.eu/social/main.jsp?catId=738&langId=en&pubId=8376&furtherPubs=yes
• Eurostat (2011). Employment rate of people by type of disability, sex and age. E.T: 04.12.2021. http://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/submitViewTableAction.do
• Genç, Y. ve Çat G. (2013). Engellilerin İstihdamı ve Sosyal İçerme İlişkisi. Akademik İncelemeler Dergisi. 8(1). https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/17744
• Grönvik, L. (2005). “Definitions of disability in social sciences: Methodological perspectives”. Uppsala: Acta Universitatis Upsaliensis. https://uu.diva-portal.org/smash/get/diva2:170048/FULLTEXT01.pdf
• Grönvik, L. (2009). “Defining disability: effects of disability concepts on research outcomes”. International Journal of Social Research Methodology. 12(1). 1-18. https://doi.org/10.1080/13645570701621977
• Gül, İ. I. (2015). Engelliliğe Dayalı Ayrımcılıkla Mücadelede Hukukun Rolü. (Ed. K. Çayır ve M. Soran & M. Ergün) Engellilik ve Ayrımcılık. İstanbul: Karekök Yayınları. 45-59.
• Güloğlu, F. K. (2019). “Uluslararası Çalışmaların Gündeminde Engelli Kadın Ayrımcılığının İfadesi”. Toplum ve Sosyal Hizmet. 30(1). 260-285. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/632776
• Hahn, H. (1996). “Antidiscrimination Laws and Social Research on Disability: The Minority Group Perspective”. Behavioral Sciences and the Law. Vol.14. 41-59. https://doi.org/10.1002/(SICI)1099-0798(199624)14:1<41::AID-BSL223>3.0.CO;2-R
• Hughes, B. ve Paterson K. (1997). “The Social Model of Disability and the Disappearing Body: Towards A Sociology Of İmpairment”. Disability & Society. 12(3). 325-340. https://doi.org/10.1080/09687599727209
• HÜKSAM, (2021). Hacettepe Üniversitesi. E.T: 09.12.2021. http://www.huksam.hacettepe.edu.tr/Turkce/HuksamTanitimi.php
• International Labour Organization, [ILO] (1983). Vocational Rehabilitation and Employment (Disabled Persons) Convention. (No. 159). E.T: 09.12.2021. https://www.ilo.org/dyn/normlex/en/f?p=NORMLEXPUB:12100:0::NO::P12100_ILO_CODE:C159 , https://www.ilo.org/ankara/conventions-ratified-by-turkey/WCMS_377302/lang--tr/index.htm
• International Labour Organization, [ILO] (2016). World Employment and Social Outlook: Trends 2016. Geneva. E.T: 09.12.2021. https://www.ilo.org/wcmsp5/groups/public/---dgreports/---dcomm/---publ/documents/publication/wcms_443480.pdf
• Kamanlıoğlu, M. (2007). Feminist Perspektifte Özürlü Kadına Bakışın Sosyolojik Değerlendirmesi Üzerine Kuramsal Bir Çalışma. Yüksek Lisans Tezi. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Ankara.
• Kamu Denetçiliği Kurumu [KDK] (2021). Kamu Denetçiliği Kurumu Kanunu. Ankara. E.T: 11.12.2021. https://www.ombudsman.gov.tr/document/Kamu_Denetciligi_Kurumu_Kanunu.pdf
• Karabulut, A. (2017). Ataerkil İdeolojinin Toplumsal Cinsiyet Çerçevesinde Ortopedik Engelli Kadın ve Erkeklerin Deneyimlerine Yansımaları. Yüksek Lisans Tezi. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Ankara.
• Nasibov, D. (2017). Çalışma Yaşamında Engelli Kadın Olmak: Alanya Örneği. Yüksek Lisans Tezi. Alaaddin Keykubat Üniversitesi. Alanya.
• National Disability Arts Collection & Archive [NDACA] (2021). Fundamental Principles of Disability. E.T: 13.12.2021 https://the-ndaca.org/resources/audio-described-gallery/fundamental-principles-of-disability/
• OECD (2010). Sickness, Disability And Work- Breaking The Barriers. E.T: 11.12.2021. https://read.oecd-ilibrary.org/social-issues-migration-health/sickness-disability-and-work-breaking-the-barriers_9789264088856-en#page29
• Oliver, M. (2013). The Social Model Of Disability: Thirty Years On. Disability & Society. 28(7). 1024-1026. https://doi.org/10.1080/09687599.2013.818773
• Öztürk, M. (2012). Türkiye’de Engelli Gerçeği Raporu. İstanbul: Canda Özür Olmaz Derneği. https://docplayer.biz.tr/5666414-Turkiye-de-engelli-gercegi-raporu-mustafa-ozturk-canda-ozur-olmaz-dernegi-baskani-2012-istanbul.html
• Priestley, M. (1997). The Union Of The Physically Impaired Against Segregation And The Disability Alliance Discuss Fundamental Principles Of Disability. Upias & The Disability Alliance. London. https://disability-studies.leeds.ac.uk/wp-content/uploads/sites/40/library/UPIAS-fundamental-principles.pdf
• Rauch, A. ve Dornette J. (2009). “Equal Rights and Equal Duties? Activating Labour Market Policy and the Participation of Long-Term Unemployed People With Disabilities After The Reform Of The German Welfare State”. Journal of Social Policy. 39(1). 53-70. https://doi.org/10.1017/S0047279409990419
• Shakespeare, T. (2010). “The Social Model of Disability”. (Ed. Lennard J. Davis) The Disability Studies Reader. Routledge. New York. 266-273.
• Shakespeare, T. ve Watson N. (2001). "The Social Model Of Disability: An Outdated İdeology?". Barnartt, S.N., Altman, B.M. (Ed.). Exploring Theories and Expanding Methodologies: Where We Are And Where We Need To Go. Research İn Social Science and Disability. Vol.2. Emerald Group Publishing Limited. 9-28. https://doi.org/10.1016/S1479-3547(01)80018-X
• Tören, Z. (2014). Kamuda Çalışan Engelli Kadınların Problemleri. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. http://acikerisim.bingol.edu.tr:8080/bitstream/handle/20.500.12898/659/10046323.pdf?sequence=1&isAllowed=y
• Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu [TİHEK] (2021). 6701 Sayılı Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu Kanunu. E.T: 11.12.2021. https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.6701.pdf
• Uluslararası Çalışma Örgütü [ILO] (1983). Sakatların Mesleki Rehabilitasyonu ve İstihdamı Hakkında 159 Sayılı Uluslararası Çalışma Teşkilatı (ILO) Sözleşmesi. E.T: 08.12.2021. https://www.ilo.org/ankara/conventions-ratified-by-turkey/WCMS_377302/lang--tr/index.htm
• UN [OHCR], (1975). Declaration on the Rights of Disabled Persons. E.T. 06.12.2021. https://www.ohchr.org/en/professionalinterest/pages/rightsofdisabledpersons.aspx
• UN, (2016). General Comment No. 3 On Women And Girls With Disabilities. Committee on the Rights of Persons with Disabilities. E.T: 04.12.2021. https://tbinternet.ohchr.org/_layouts/15/treatybodyexternal/Download.aspx?symbolno=CRPD/C/GC/3&Lang=en
• UN, (2006). Convention on the Rights of Persons with Disabilities (CRPD). Department of Economic and Social Affairs Disability. E.T. 05.12.2021. https://www.un.org/development/desa/disabilities/convention-on-the-rights-of-persons-with-disabilities.html#Fulltext
• World Health Organization, [WHO] (1980). The International Classification of İmpairments, Disabilities, and Handicaps [ICIDH]. E.T: 04.12.2021. https://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/41003/9241541261_eng.pdf;jsessionid
• World Health Organization [WHO] (2001). International Classification of Functioning, Disability and Health [ICF]. E.T: 04.12.2021. https://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/42407/9241545429_tur.pdf?sequence=8&isAllowed=y
• World Health Organization [WHO] (2011). World Report On Disability 2011. WHO Library Cataloguing in Publication Data. Malta. E.T: 07.12.2021. https://www.who.int/disabilities/world_report/2011/report.pdf