Labor Relations in Ottoman Weaving and Dyehouses in the Trace of Turkish Red

Yıl 2024, Cilt: 3 Sayı: 82, 851 - 872, 31.07.2024

Davuthan Günaydın , Çiğdem Vatansever

https://doi.org/10.54752/ct.1517545

Öz

This study investigates the effects of the dyeing technique called Turkish Red or Edirne Red, which has gained worldwide fame in Anatolia, on labor and economic life. Turkish Red has been the most important and valuable color of the European textile market, especially during the 18th and 19th centuries. The success of the Ottoman Empire in the field of weaving has a great role in the fame of Turkish Red, which is mainly obtained by the use of Anatolian plants. On the other hand, the master-apprentice relationship that ensures the transmission of this dyeing technique for generations has ensured the perfection of the dyeing technique, while at the same time making it a difficult production method to imitate. In this respect, even though Europeans have tried to imitate it in every period, they have not been successful. The dye houses, where Turkish Red was dyed, were an important source of employment and income for the Ottoman Empire. There were dyehouses in many regions of the Empire, and these dyehouses were taxed and subject to international trade. The Empire even personally controlled their production and sale, and even traded them. This dyeing technique, which had such importance, started to lose its commercial importance during the industrial revolution and lost its importance by not being able to compete with chemical and machine technologies. This study examines labor relations in dyehouses within the framework of the constraints of Ottoman labor writing.

Anahtar Kelimeler

Turkish Red, Ottoman Empire, Root paint, Labor Relations

Türk Kırmızısı’nın İzinde Osmanlı Dokuma ve Boyahanelerinde Çalışma İlişkileri

Öz

Bu çalışmada Türk Kırmızısı ya da Edirne Kırmızısı olarak adlandırılan ve Anadolu coğrafyasında dünya çapında ün kazanmış boyamacılık tekniğinin çalışma ve ekonomik hayata etkileri araştırılmaktadır. Türk Kırmızısı, özellikle 18. ve 19. yüzyıllar boyunca Avrupa tekstil piyasasının en önemli ve kıymetli rengi olmuştur. Esas itibariyle Anadolu’ya has bitkilerin kullanımı ile elde edilen Türk Kırmızısının üne kavuşmasında Osmanlı İmparatorluğu’nun dokumacılık alanında gösterdiği başarıların büyük bir yeri vardır. Diğer yandan bu boyama tekniğinin nesiller boyu aktarımını sağlayan usta- çırak ilişkisi, boyama tekniğinde mükemmelliğin yakalanmasını sağlarken aynı zamanda, onu taklit edilmesi zor bir üretim yöntemi olmasını sağlamıştır. Bu açıdan hemen her dönem Avrupalılar tarafından taklit edilmeye çalışılmışsa da başarılı olamamışlardır. Türk Kırmızısının da boyandığı boyahaneler Osmanlı İmparatorluğu için önemli bir istihdam ve gelir kalemi idi. İmparatorluğun pek çok bölgesinde boyahaneler mevcut olup, bu boyahanelerden vergi alınmakta, uluslararası ticarete konu olmakta idi. Hatta İmparatorluk tarafından üretim ve satışı bizzat kontrol edilmekte, dahası ticareti yapılmakta idi. Bu kadar öneme sahip bu boyama tekniği sanayi devrimi sonrasında ticari önemini yitirmeye başlamış, kimya ve makine teknolojileri ile rekabet edemeyerek önemini yitirmiştir. Günümüzde çok az sayıda çalışmada Türk Kırmızısına dair araştırmalara rastlanırken, çalışma ilişkilerine yönelik araştırmalar daha da kısıtlıdır. Bu çalışmada Osmanlı emek yazımına ilişkin kısıtlar çerçevesinde boyahanelerdeki çalışma ilişkileri incelenecektir

Anahtar Kelimeler

Türk Kırmızısı, Osmanlı İmparatorluğu, Kökboya, Çalışma İlişkileri.

Kaynakça

• Acıpınar, M. (2018), Osmanlı İstanbulu’nda Floransalılar https://openaccess.29mayis.edu.tr/xmlui/handle/20.500.12723/1839(30.08.2023).
• Acıpınar, M., Çanlı, İ. (2017), “Osmanlı Dönemi Batı Anadolu Boyahaneleri: İzmir Örneği”, II Uluslararası Akdeniz Sempozyumu, 10-12 Mayıs, 2017.
• Akbaş, H. E., Bozkurt, S. ve Yazıcı, K. (2018), “Osmanlı Devleti’nde Lonca Teşkilatı Yapısı ve Yönetim Düşüncesi İle Karşılaştırılması”, Muhasebe ve Finans Tarihi Araştırmaları Dergisi, Eylül 2018.
• Akkaya, Y. (2002), “Türkiye'de Emek Tarihinin Sefaleti Üzerine Bazı Notlar”, Toplum ve Bilim, Sayı 91.
• Akkaya, Y. (Tarihsiz), Osmanlı Devleti’nde Sınıfı Yeniden Düşünmek: Ayrıştırarak Birleştirmek mi, Birleştirerek Ayırıştırmak mı? https://www.academia.edu/19613794/Osmanl%C4%B1da_S%C4%B1n%C4%B1f%C4%B1_Yeniden_D%C3%BC%C5%9F%C3%BCnmek (05.06.2024).
• Akman, O. (2021), “Edirne Kırmızısı’nın Edirne İline Kent Kimliği Kazandırmasındaki Rolü”, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 23 Sayı 2.
• Atabaki, T. ve Brockett, G. D. (2012), Osmanlı Devleti ve Türkiye Cumhuriyeti’nde Emek Tarihi, (Çev. Can Cemgil), İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Atayolu, S. (1937), “Türk Kırmızısı, İkinci Türk Tarih Kongresi, 20-25 Eylül,İstanbul, https://www.ttk.gov.tr/kongreler/ii-turk-tarih-kongresi-20-25-eylul-1937-istanbul/ (12.08.2023).
• Bektaşoğlu, A. B. (2021), Osmanlı'dan Cumhuriyete Tekstil Endüstrisinin Seyri, https://inovatifbakis.com.tr/haber/sanayi/osmanli-dan-cumhuriyete-tekstil-endustrisinin-seyri(30.09.2023) .
• Buluş, A. (2000), “Osmanlı Tekstil Sanayii Hereke Fabrikası” İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi.
• Cardon D. (1995),” AussiRouge Que Possible: L’art du Teinturier Face a l’eternel Desir du Rouge, Andrinople: Le Rouge Magnifique, Aktaran: Akman, O. Edirne Kırmızısı’nın Edirne İline Kent Kimliği Kazandırmasındaki Rolü, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi Cilt 23 Sayı 2,2021.
• Cebeci, D., T. (2020), “Anadolu Türk Dokumacılık Sanatında Kullanılan Bazı Doğal Boyarmaddeler ve Özellikleri”, İdil, 68 (2020 Nisan).
• Çınar, H. (2013), “Hüsrev Paşa Vakfı’nın Ayıntab’daki Vakıf Boyahaneleri”, Vakıflar Dergisi, Sayı 40.
• Cezar, Y. (1966), Osmanlı Maliyesinde Bunalım ve Değişim Dönemi, XVIIl. YYdan Tanzimat'a Mali Tarih, İstanbul: Alan Yayıncılık.
• Değerli, A. (2019), “Ekonomik bir pazar ve istihdam alanı olarak vakıflar: Pir Mustafa Paşa Vakfı örneği”, Üçüncü İktisat Tarihi Kongresi Bildirileri 1.
• Demir, C. (2015), “Divan şiirinde Kırmızı Renk” Türkiyat Mecmuası, C. 25/Bahar, 2015.
• Deveoğlu, M., Deveoğlu O ve Karadağ, R. (2022),“Historical, Economic and Agricultural Dimensions of Madder (Rubia Tinctorum L.) Plant”, Research Journal of Agriculture and Forestry Sciences, Vol. 10(3), 16-23.
• Hofenk de Graaff, J. D., Roelofs, W.G., ve van Bommel, M. R. (2004) The Colourful Past: Origins, Chemistry and Identification of Natural Dyestuffs, Londra: Archetype Books. Aktaran: Wertz, J. Turkey Red Textile Dyeing in Glasgow: A Cross-Disciplinary İnvestigation İnto Scotland’s Bygone İndustry, Scottish Business and Industrial History, 29, 2014,
• Faroqhi, S. (2009), “Ottoman Cotton Textiles, 1500s to 1800: The Story of a Success that Did Not Last, in The Spinning World. A Global History of Cotton Textiles, 1200-1850, edited by Prasannan Parthasarathi and Giorgio Riello. Oxford: Oxford University Press
• Faroqhi, S. (2000), Osmanlı’da Kentler ve Kentliler (Çev. N. Kalaycıoğlu) Tarih Vakfı Yurt Yay. İstanbul.
• Fink, L. (2002) “What is to be done. In Labor History?” Labor History, Vol. 43, No. 4.
• Gökçe, T. (2018), Osmanlı Dönemi Batı Anadolu Boyahaneleri ve Üretim Endüstrisinin Araştırılması, TÜBİTAK Prje No:114K291.
• Gürel, E. T. (2023), “Ottoman Palace Weavings Between Different Periods: Material Characterization, Comparison and Suggestions for Conservation”, Heritage Science, 11.
• Hanna, N. (Tarihsiz). “Alternative Ways of Studying Middle East and Asian History Before Colonialism Textiles İn The Ottoman, Safavid And Mughal Empires”, https://www.jstage.jst.go.jp/article/ajames/31/2/31_KJ00010260835/_pdf/-char/ja (09.08.2023).
• Karadağ R. ve Dölen, E. (2007), “Re-Examination of Turkey Red, Annali di Chimica”, Società Chimica Italiana (97): 583- 589.
• Karaahmetoğlu, A. (2020), “Osmanlı Devleti'nde Çalışma Yaşamında Görülen İlk Sendikal Hareketler Üzerine Bir Değerlendirme”, Emek ve Toplum Cilt:9 Yıl: 9 Sayı:25 (2020/3).
• Kılıc, E. (2018), “Non-Wood Forestry Products in the Ottoman Empire According to Archives”, 4th International Non-Wood Forest Products Symposium, 4-6 October Bursa/Tukey. Koç, Ü. (2009), “Ortaçağlardan XVI. Yüzyıl Sonlarına Tekstil Boyacılığı”, Fırat Üniversitesi Orta Doğu Araştırmaları Dergisi Cilt: VI, Sayı:1.
• Koyuncu, M. (2008), 18. Yüzyılın İkinci Yarısında Osmanlı Esnafı (İstanbul ve Bursa Örnekleri), Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi.
• Lowengard, Sarah ( 2006), The Creation of Color in 18thCentury Europe, İndustry and İdeas Turkey Red” New York: Columbia University Press and Gutenberg-e., http://www. gutenberg-e.org/lowengard/C_Chap36. (09.08.2023).
• Makal, A. (2012), Osmanlı İmparatorluğu'nda Çalışma İlişkileri, Çalışma İlişkileri Tarihi (edt. Makal. A.), Eskişehir: Anadolu Üniveristesi.
• Murat Çızakça (1980), “Price History and the Bursa Silk Industry: a Study in Ottoman Industrial decline”, 1550- 1650, The Journal of Economic History , Sep., 1980, Vol. 40, No. 3
• Öğüt, T. (2019) “Sanayi Devrimi Başlangıcında İstanbul’da Boyacı Esnafı Örneğinde Tekstil Sanayisinin Durumu” Fiscaoeconomia, Vol.3(3).
• Önler, Z. (2015), “Türkçede ‘Kırmızı’ Renk Kavramına İlişkin Adlandırmalar”, TÜRÜK Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, Yıl:3, Sayı:5.
• Özdemir, B., M. ve Karadağ, R. (2023), “Madder (Rubia tinctorum L.) as an Economic Factor Under Sustainability Goals in the Textile Dyeing” Journal of Naturel Fibes,Volume 20, Issue 1, 2023.
• Öztaşkın, Ö., B. (2008), XV-XVII. Yüzyıllarda Osmanlı Halkı, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi.
• Pamuk, Ş., ve Williamson, J. G. (2019), “Ottoman de-Industrialization 1800-1913: Assessing the Shock, its İmpact and the Response” https://www.nber.org/papers/w14763(09.08.2023).
• Pamuk, Şevket (2007), Osmanlı – Türkiye İktisadi Tarihi 1500-1914”, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Pastoureau, M. (2017), Red: The History of a Color, Princeton University Press.
• Riello, G. (2010), “Asian Knowledge and the Development of Calico Printing in Europe in the Seventeenth and Eighteenth Centuries”, University of Warwick institutional Repository, http://go.warwick.ac.uk/wrap(09.08.2023) .
• Tabakoğlu, A. (1994), Türk İktisat Tarihi, İstanbul: Dergah Yayınları.
• Ünal, M. A. (1989), XVI Yüzyılda Harput Sancağı (1518-1566)”, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. XIV.
• Wertz, H.J. (2017), “Unravelling Turkey Red”, Journal for Weavers, Spinners and Dyers, 262,
• Wertz, J. (2014), “Turkey Red textile Dyeing in Glasgow: a Cross-Disciplinary Investigation into Scotland’s Bygone İndustry”, Scottish Business and Industrial History, 29.
• Yıldırım, L. (2014), “Avrupa Tekstil Baskıcılığının Gelişiminde Türk Kırmızısı’nın Rolü”, Yedi, (12).
• Yücel, Y. (1982), “Osmanlı Devlet Düzenine Ait Metinler V. 1640 Tarihli Es’ar Defteri”. AÜDTCF Yay. No. 316 Ankara, 1982, Aktaran: Mehmet Canatar, Osmanlllarda Bitkisel Boya Sanaii ve Boyahaneler Üzerine, The Journal Of Ottoman Studies· XVIII 1988.
• Yılmaz, S. (1992), “XVIII. Yüzyıl Tekstil Dünyasından: Hindistan Osmanlı İmparatorluğu’nun Pamuk-İpek Karışımı Kumaşları, Fransız Arşivlerinden II”, Belleten, LVI, https://belleten.gov.tr/tam-metin-pdf/1812/tur (25.07.2023).