Marx’ın Kâr Oranının Düşme Eğilimi Yasasına Yönelik Eleştiriler Üzerine Bir Değerlendirme

Yıl 2024, Cilt: 3 Sayı: 82, 1071 - 1090, 31.07.2024

Halit Güzelsoy , Senem Çakmak Şahin

https://doi.org/10.54752/ct.1517556

Öz

Kâr Oranının Düşme Eğilimi Yasası (KODEY), Marksist iktisat literatüründe sıkça tartışılan konulardan biridir. KODEY, kâr oranının zamanın her anında düşmekte olduğunu belirtmemekte fakat uzun dönemde ortalama kâr oranının düşme eğiliminde olacağını ifade etmektedir. Yasa, Marx’ın Kapital’inin yayımlandığı tarihten günümüze kadar birçok tartışmaya neden olmuştur. Söz konusu tartışmalar konuya ilişkin zengin bir literatür oluşmasını sağlamıştır. Özellikle kriz dönemleri, ilgili tartışmaları yeniden canlandırmaktadır. Bu çalışmada Kâr Oranının Düşme Eğilimi Yasası’na ilişkin günümüze kadar gelen tartışmalar gözden geçirilmektedir. Yasaya ilişin tartışmalar iki temel izlek üzerinden takip edilmiştir. Bunlardan ilki (Okishio Teoremi) fiziksel çıktı miktarına odaklanmakta ve yasanın tutarsızlığını iddia etmektedir. İkincisi ise yasanın gerçekte işleyip işlemediğinin belirtilemeyecek kadar muğlak ve belirsiz olduğu iddiasına dayanmaktadır. Söz konusu tartışmalar yine aynı izlek korunarak yöntemsel olarak da ayırt edilebilmektedir. Yasaya getirilen eleştiriler ve bu eleştirilere verilen cevaplar gözden geçirildiğinde, yasanın Marksist iktisatçılar arasında kapitalist sistemin içsel çelişkilerini gösteren önemli ölçüde bütünlüklü bir kriz teorisi olarak kabul edildiği söylenebilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Kâr Oranının Düşme Eğilimi Yasası, Kriz Teorisi, Politik İktisat, Marksist İktisat, Okishio Teoremi.

Kaynakça

• Baran, Paul ve Paul Sweezy (1966) Monopoly Capital, United Kingdom: Monthly Review Press.
• Carchedi, Guglielmo. (2009) “From Okishio To Marx Through Dialectics”, Capital & Class, 33(3), 59-79. https://doi.org/10.1177/03098168090330030301 (14.09.2023)
• Carchedi, Guglielmo. (2011) Behind the Crisis: Marx’s Dialectic of Value and Knowledge, Chicago: Haymarket Books.
• Carchedi, Guglielmo., ve Michael Roberts. (2013) “Marx’s Law of Profitability: Answering Old and New Misconceptions”, Critique, 41(4), 571-597. https://doi.org/10.1080/03017605.2013.876811 (26.09.2023)
• Cullenberg, Stephan. (1994) The Falling Rate of Profit: Recasting the Marxian Debate, London: Pluto Press.
• Eres, Benan. (2016) “Kâr Oranının Azalma Eğilimi: Başlangıcı, Marx’ın Iktisadındaki Yeri, Eleştirisi Ve Gerçek Rekabet Teorisi”, İktisat Dergisi, 0(534), Art. 534.
• Federici, Silvia. Patriarchy of the Wage: Notes on Marx, Gender, and Feminism. Oaklan: PM Press, 2021.
• Harvey, David. (2016) “Crisis Theory And The Falling Rate Of Profit”, Turan Subasat (der.), The Great Financial Meltdown içinde, United Kingdom: Edward Elgar Publishing, 37-54. https://www.elgaronline.com/display/edcoll/9781784716486/9781784716486.00011.xml, (15.10.2023)
• Heinrich, Michael. (2013, Nisan 1) “Crisis Theory, the Law of the Tendency of the Profit Rate to Fall, and Marx’s Studies in the 1870s”, Monthly Review. https://monthlyreview.org/2013/04/01/crisis-theory-the-law-of-the-tendency-of-the-profit-rate-to-fall-and-marxs-studies-in-the-1870s/ , (12.10.2023)
• Kliman, Andrew. (2007) Reclaiming Marx’s Capital: A Refutation of the Myth of Inconsistency, New York: Lexington Books.
• Kliman, Andrew, Alan Freeman, Nick Potts, Alexey Gusev ve Brendan Cooney. (2013) The Unmaking of Marx’s Capital: Heinrich’s Attempt to Eliminate Marx’s Crisis Theory (SSRN Scholarly Paper Sy 2294134). https://doi.org/10.2139/ssrn.2294134 (13.10.2023)
• Kliman, Andrew. (2017) “Tendency of the Rate of Profit to Fall: Long-term Dynamics”, David M. Brennan, David Kristjanson-Gural, Catherine P. Mulder, Erik K. Olsen (der.), Routledge Handbook of Marxian Economics içinde, London: Routledge, 225-233.
• Okishio, Nobuo. (1961) “Technical Changes and the Rate of Profit”, Kobe University Economic Review, 7, 85-99.
• Marx, Karl. Kapital: Ekonomi Politiğin Eleştirisi (1. Cilt). çev. Nail Satılgan, Mehmet Selik. İstanbul: Yordam Kitap, 2011.
• Marx, Karl. Kapital: Ekonomi Politiğin Eleştirisi (3. Cilt). çev. Erkin Özalp, Mehmet Selik. İstanbul: Yordam Kitap, 2015.
• Potts, Nick. (2011) “Marx and the crisis”, Capital & Class, 35(3), 455-473. https://doi.org/10.1177/0309816811419483 (22.09.2023)
• Potts, Nick, (2015) “A Sad Story: An Introduction to and Commentary on the Debate”, Potts, Nick ve Andrew Kliman (der.), Is Marx’s Theory of Profit Right?: The Simultaneist–Temporalist Debate içinde, United Kingdom: Lexington Books.
• Roberts, Michael ve Guglielmo Carchedi. (2013, Aralık 1), A Critique of Heinrich’s, ‘Crisis Theory, the Law of the Tendency of the Profit Rate to Fall, and Marx’s Studies in the 1870s’ | MR Online. https://mronline.org/2013/12/01/critique-heinrichs-crisis-theory-law-tendency-profit-rate-fall-marxs-studies-1870s/ , (18.10.2023)
• Roberts, Michael. (2016) “Monocausality and crisis theory: A reply to David Harvey”, Turan Subasat (der.), The Great Financial Meltdown içinde, United Kingdom: Edward Elgar Publishing, 55-72. https://www.elgaronline.com/display/edcoll/9781784716486/9781784716486.00012.xml (18.10.2023)
• Shaikh, Anwar. (1978) “An introduction to the history of crisis theories”, Union of Radical Political Economists Staff (der.),, US Capitalism In Crisis içinde, New York:URPE Monthly Review Press, 219-241.
• Sweezy, Paul (1942) The Theory of Capitalist Development: Principles of Marxian Political Economy (1st edition), New York: Monthly Review Press.
• Tonak, E. Ahmet. (2017) “Kâr Oranının Düşme Eğilimi Yasası Üzerine”. Hasan Cömert, Emre Özçelik, Ebru Voyvoda (der.), Kalkınma İktisadının Penceresinden Türkiye’ye Bakmak içinde, İstanbul: İletişim Yayınları, 197-215.