Avrupa Birliği 2023/970 Sayılı Direktifinde İşe Alım Sürecinde Ücret Şeffaflığı ve Türk Hukukunda Uygulanabilirliği

Yıl 2024, Cilt: 3 Sayı: 82, 1091 - 1126, 31.07.2024

İrem Çelik

https://doi.org/10.54752/ct.1517558

Öz

Bu çalışmada, 6 Haziran 2023 tarihinde yürürlüğe giren 2023/970 sayılı AB Ücret Şeffaflığı Direktifi’nin işe alım sürecinde ücret şeffaflığına yönelik düzenlemeleri ve bu düzenlemelerin Türk hukukunda uygulanabilirliği ele alınmıştır. Direktif AB’de cinsiyet eşitliğini sağlamak ve ücret farklılıklarını ortadan kaldırmak amacıyla oluşturulmuştur. İşverenlerin ücretlendirme politikalarını daha şeffaf hale getirmeyi amaçlayan Direktif, eşit iş ve eşit değerdeki işe eşit ücret ilkesinin hayata geçirilmesini teşvik etmektedir. Bu bağlamda işverenler, ücret bilgilerini ve politikalarını çalışanlarla paylaşmakla yükümlü kılınmıştır. Direktifin dikkat çekici bir özelliği, yalnızca çalışma süreci boyunca değil, aynı zamanda işe alım sürecini de kapsayan hükümler içermesidir. Türk iş hukukunda ise bu konuda yasal düzenlemelerin yetersizliği vurgulanmakta ve işçi-işveren arasındaki müzakere süreçlerinde şeffaflığın artırılmasının önemi üzerinde durularak bu konuda öneriler sunulmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Cinsiyet Eşitliği, Ücret Şeffaflığı, İşe Alım Süreci, AB Direktifi, Ayrımcılık

Kaynakça

• Akyiğit, E. (2008). 4857 Sayılı İş Kanunu Şerhi (Cilt 1). Ankara: Seçkin.
• Alpagut, G., Karaca Yağcı, A. (2023). İşyerinde yapay zeka uygulaması ve ayrımcılık. Sicil İş Hukuku Dergisi, 2(49), 11-44.
• Barach, M. A., Horton, J. J. (2021). How do employers use compensation history? Evidence from a field experiment. Journal of Labor Economics, 39(1), 193-218. https://doi.org/10.1086/709277
• Barrein. (2023). Entgeltungleichheit zwischen Frauen und Männern – individuelle Gehaltsverhandlung. NZA-RR, 9, 498.
• Beblo, M., Beninger, D. (2017). It's education, not gender: A research note on the determinants of an anchoring bias in experimental WTA elicitations. The Journal of Behavioral Economics for Policy, 1(2), 51-55.
• Bowles, H. R., Babcock, L., McGinn, K. L. (2005). Constraints and triggers: Situational mechanics of gender in negotiation. Journal of Personality and Social Psychology, 89(6), 951-965. https://doi.org/10.1037/0022-3514.89.6.951
• Burri, S. (2019). National cases and good practices on equal pay. Luxembourg.: European Union.
• Bylsma, W. H., Major, B. (1992). “Two routes to eliminating gender differences in personal entitlement: Social comparisons and performance evaluations”. Psychology of Women Quarterly, 16(2), 193-200.
• Caputo, A. (2014). Relevant information, personality traits and anchoring effect. International Journal of Management and Decision Making, 13(1), 62-76. https://doi.org/10.1504/IJMDM.2014.058470
• Cook, A. (2019). The New Jersey ban on salary history questions: Closing the gender wage gap one question at a time. Rutgers Journal of Law and Public Policy, 16(2), 1-30.
• Doğan Yenisey, K. (2002). Kadın-erkek eşitliği bakımından Türk iş hukuku’nun Avrupa Birliği hukuku ile olası uyum sorunları. Kamu-İş, 6(4), 1-40.
• Eckel, C. C., Grossman, P. J. (2008). “Men, women and risk aversion: Experimental evidence”. In Plott, C., Smith, V. (Eds.) Handbook of Experimental Economics Results (Vol. 1, Ch. 113). New York: Elsevier, 1061-1073. https://ssrn.com/abstract=1883693
• Ertürk, Ş. (2008). Uluslararası Belgeler ve Avrupa Birliği Direktifleri Işığında Çalışma Hayatımızda Kadın Erkek Eşitliği. Ankara: Yorum Matbacılık.
• European Commission. (2021). Impact assessment. SWD (2021) 41 final. https://eur-lex.europa.eu
• Exley, C. L., Niederle, M., Vesterlund, L. (2020). Knowing when to ask: The cost of leaning in. Journal of Political Economy, 128(3), 816-854. https://doi.org/10.1086/704616
• Eyrenci, Ö. (1991). “İşe girişte personel seçimi ile ilgili hukuki sorunlar”. İş Hukuku ve Sosyal Güvenlik Hukuku Türk Milli Komitesi 15. Yıl Armağanı içinde, İstanbul: Türk Kamu-Sen, 239-262.
• Filippin, A., Crosetto, P. (2016). A reconsideration of gender differences in risk attitudes. Management Science, 62(11), 3138-3160. https://doi.org/10.1287/mnsc.2015.2294
• Franzen, M. (2024). “Artikel 157 des Vertrags über die Arbeitsweise der Europäischen Union”. In M. Franzen, I. Gallner, & H. Oetker (Hrsg.) Kommentar zum Europäischen Arbeitsrecht (5. Aufl.). München: C.H. Beck, Rn. 30-33.
• Günther, J., Schiffelholz, M. (2023). Die Entgelttransparenzrichtlinie: Inhalte und Unterschiede zum Entgelttransparenzgesetz. NZA-RR, 11, 568-574.
• Gürkan, E. S. (2017). Türk hukukunda işverenin işe alım görüşmelerinde aday işçiye soru sorma hakkının sınırları. Maltepe Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 16(1-2), 111-149.
• Hansen, B., McNichols, D. (2020). Information and the persistence of the gender wage gap: Early evidence from California's salary history ban. NBER Working Paper No. 27054, 1-77.
• Hekimler, A., Löschnigg, G. (2011). Avrupa iş hukuku çerçevesinde Türk iş hukuku ile karşılaştırmalı Avusturya iş hukukunun temel esasları. Ankara: Efil Yayınevi.
• Henssler, M., Willemsen, H. J., Kalb, H. J. (2024) “Entgelttransparenzgesetz (EntgTranspG)”, in Arbeitsrecht Kommentar (11. Aufl.), Verlag Dr. Otto Schmidt, 2079-2102.
• Hernandez-Arenaz, I., Iriberri, N. (2023). Gender differences in alternating-offer bargaining: An experimental study. Experimental Economics, 26, 879-914. https://doi.org/10.1007/s10683-023-09796-9
• Husemann, T. (2022). Der Richtlinienvorschlag der Kommission zur Stärkung des Grundsatzes der Entgeltgleichheit. Europäische Zeitschrift für Arbeitsrecht, EuZA, 2, 166-185.
• ILO, TUIK. (2020). Cinsiyete dayalı ücret farkının ölçümü raporu.
• Jung, S. (2024). Der Einfluss der neuen europäischen Vorgaben zur Entgelttransparenz vor Beschäftigung auf Gehaltsverhandlungen. NZA, 1, 18-24.
• Kudryavtsev, A., Cohen, G. (2011). Behavioral biases in economic and financial knowledge: Are they the same for men and women?. Advances in Management & Applied Economics, 1(1), 15-52.
• Kutlu Mutluer, M. (2024). Şeffaf ve Öngörülebilir Çalışma Koşulları: 2019/1152 Sayılı Avrupa Birliği Direktifi ve Türk İş Hukukunda İşverenin Çalışma Koşulları Hakkında İşçilere Bilgi Verme Yükümlülüğü. AHBVÜHFD, 28(2), 81-135.
• Linck, E. (2023). “§ 26. Vertragsanbahnung und Fragerecht des Arbeitgebers”, In Schaub, G. (Begr.), Ahrendt, M., Koch, U., Linck, R., Rinck, U., Rennpferdt, M., Treber, J., & Vogelsang, H. (Bearb.), Arbeitsrechts-Handbuch (20. Aufl.). München: C.H. Beck, Rn.43.
• Manav, E. (2015). İş ilişkisinde işçinin kişisel verilerinin korunması. GÜHFD, 19(2), 95-136.
• Manav, E. (2017). “İş hukukunda kadın işçilerin cinsiyet ayrımcılığına karşı korunması”, Doğan Yenisey, K. ve Ergüneş Emrağ, S. (ed.) İş Hukukunda Yeni Yaklaşımlar içinde, İstanbul: Beta, 123-177.
• Maxfield, S., Shapiro, M., Gupta, V., Hass, S. (2010). Gender and risk: Women, risk taking and risk aversion. Gender in Management, 25(7), 586-604. https://doi.org/10.1108/17542411011081383
• Mazei, J., Hüffmeier, J., Freund, P. A., Stuhlmacher, A. F., Bilke, L., Hertel, G. (2015). A meta-analysis on gender differences in negotiation outcomes and their moderators. Psychological Bulletin, 141(1), 85-104. https://doi.org/10.1037/a0038184
• Moritz, W. (1987). Personalfragebogen und Einstellungspolitik. NZA, 4, 329-333.
• Odaman, S. (2002). İşçinin işe başvuru esnasında işvereni yanıltması ve hukuki sonuçları. Tekstil İşveren Dergisi, 274, 40-43.
• Pon Staff. (2023). Should salary expectations be a laughing matter?. Harvard PON. https://www.pon.harvard.edu/daily/business-negotiations/should-salary-negotiations-be-a-laughing-matter-nb/
• Preis, U. (2024). “BGB § 611a Arbeitsvertrag”, In Müller-Glöge, R., Preis, U., Gallner, I., Schmidt, I. (Hrsg.), Erfurter Kommentar zum Arbeitsrecht (24. Aufl., begr. von Dieterich, T., Hanau, P., Schaub, G.). München: C.H. Beck, Rn. 308.
• Reufels, M., Soltysiak, L. (2023). Europäische Richtlinie zur Lohntransparenz. ERA Forum, 24, 435-447. https://doi.org/10.1007/s12027-023-00770-9
• Rolfs, C., Lex, L. (2023). Die Entgelttransparenz-Richtlinie: Entgeltgleichheit zum Preis bürokratischer Überlastung?. NZA, 21, 1353-1359.
• Savaş Kutsal, B. (2017). “Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu Kanunu Hükümleri Doğrultusunda İşyerinde Psikolojik Taciz”, Doğan Yenisey, K. ve Ergüneş Emrağ, S. (ed.) İş Hukukunda Yeni Yaklaşımlar içinde, İstanbul: Beta, 257-288.
• Säve-Söderbergh, J. (2019). Gender gaps in salary negotiations: Salary requests and starting salaries in the field. Journal of Economic Behavior & Organization, 161, 35-51.
• Schlachter, M. (2024). “EntgTranspG § 5 Allgemeine Begriffsbestimmungen”, In Müller-Glöge, R., Preis, U., Gallner, I., & Schmidt, I. (Hrsg.), Erfurter Kommentar zum Arbeitsrecht (24. Aufl. begr. von Dieterich, T., Hanau, P., Schaub, G.). München: C.H. Beck, Rn. 2-5.
• Senyen Kaplan, E. T. (2013). İş hukukunda eşitlik ilkesi ve cinsiyet ayrımcılığı. TBB, 15(2), 228-268. Sevimli, A. (2006). İşçinin özel yaşamına müdahalenin sınırları. İstanbul: Beta.
• Süzek, S. (2021). İş Hukuku. İstanbul: Beta.
• Thüsing, G. (2021). “HGB § 59 [Handlungsgehilfe]”, In Drescher, I., Fleischer, H., & Schmidt, K. (Hrsg.), Münchener Kommentar zum Handelsgesetzbuch (5. Aufl., Bd. 1). München: C.H. Beck, Rn. 115.
• Thüsing, G. (2022). BetrVG § 94 Personalfragebogen, Beurteilungsgrundsätze. In Richardi, R. (Hrsg.), Thüsing, G., Annuß, G., Maschmann, F., Picker, C., & Forst, G. (Bearb.), Betriebsverfassungsgesetz mit Wahlordnung: Kommentar (17. Aufl.). München: C.H. Beck, Rn. 28.
• Tolu Yılmaz, H., Sönmez, B. (2023). “Avrupa Birliği’nin 2021/0050 sayılı direktif tasarısı ışığında Türk iş hukukunda (cinsiyetler arasındaki) ücrette eşitlik ve şeffaflık ilkesi”. Üskül Engin, Z. Ö., Tolu Yılmaz, H., Kara, D., (ed.) Toplumsal Cinsiyet ve Hukuk içinde (Cilt 5), İstanbul: On İki Levha Yayınevi, 166-212.
• Türe, G. (2021). İş sözleşmesinin kurulması (İşçinin işe alınması). Ankara: Lykeion.
• Tversky, A., Kahneman, D. (1974). Judgment under uncertainty: Heuristics and biases. Science, 185(4157), 1124-1131.
• Ünal, C. (2019). “İş Hukukunda Engellilik Temelinde Ayırımcılık”, Sağlam, İ. ve Karaman Coşgun, Ö. (ed.) Ulusal ve Uluslararası Mevzuat Çerçevesinde Engelli Hakları, Yaşanan Sorunlar ve Çözüm Önerileri Sempozyumu içinde, İstanbul: Seçkin, 81-97.
• Vianden, A. (2021). Neuer Richtlinienvorschlag der EU-Kommission im Bereich Entgelttransparenz. ArbRAktuell, 17, 431-456.
• Winter, R. (2024a). Den Anforderungen der EU-Entgelttransparenzrichtlinie bald nachkommen – Die Zeit läuft. NZA, 8.
• Winter, R. (2024b). “RL 2001/23/EG; RL (EU) 2023/970”, In M. Franzen, I. Gallner, & H. Oetker (Hrsg.), Kommentar zum Europäischen Arbeitsrecht (5. Aufl.). München: C.H. Beck, Rn. 5.
• Wohlgemuth, J. (1992). Arbeitsrechtliche Fragestellungen und ihre rechtlichen Auswirkungen. ArbuR, 46-48.
• Yayvak Namlı, İ. (2017). Almanya’da Yürürlüğe Giren Ücrette Şeffaflık Kanunu. İÜHFM, 75(2), 741-764.
• Yıldız, G. B. (2008). İşverenin eşit işlem yapma borcu. Ankara: Yetkin.
• Yücel Bodur, M. (2021). İşverenin iş görüşmelerinde soru sorma hakkı ve bunun sınırları. Legal Hukuk Dergisi, 19(218), 651-694.
• Yürekli, S. (2014). İş hukukunda sözleşme görüşmelerinden doğan sorumluluk (Culpa in Contrahendo). İÜHFM, 72(2), 541-580.