Maddi Eşitlik Çerçevesinde Emeklilikte Kadınlara Yönelik Farklı Düzenlemelerin Geleceği

Yıl 2024, Cilt: 4 Sayı: 83, 1465 - 1504

Şebnem Kiliç

https://doi.org/10.54752/ct.1569659

Öz

Emeklilik düzenlemeleri incelenirken yeknesak koşullardan ya da sabit bir emeklilik yaşından söz etmek mümkün değildir. Farklı çalışma ilişkileri ve sigorta statüleri, farklı emeklilik koşullarını da beraberinde getirmektedir. Bu çalışma açısından 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu esas alınmış ve kadınlar için farklı düzenlemeler yaparak ayrı emeklilik koşulları belirlemek mümkün müdür sorusuna yanıt aranmıştır. Cinsiyetler arasında maddi eşitliğin sağlanması amacıyla mevzuatta böyle farklılıkların öngörülebileceği kural olarak kabul edilse de bu imkânın sınırları incelenecektir.
5510 sayılı Kanun’daki düzenleme esas alınarak kadınlar için aranan farklı emeklilik koşullarını değerlendirebilmek amacıyla ilk olarak sosyal sigorta uygulamalarında eşitlik ilkesinin kapsamına değinilecektir. Aslında konu çeşitli vesilelerle AYM önüne gelmiştir. Ancak “farklı durumda olanlara farklı işlem” yapılması eşitliği zedelemez gerekçesiyle ihlal iddiaları kapsamlı olarak değerlendirilmemiştir. Dolayısıyla çalışmamızda başta 79/7 sayılı AB Yönergesi olmak üzere uluslararası standartlar ve ABAD ile AİHM önüne gelen uyuşmazlıklar üzerinden uluslararası yargı makamlarının kararları değerlendirilmeye çalışılacaktır. Yine aynı organların güncel kararları üzerinden emeklilik yaşına ilişkin farklı düzenlemelerin iş sözleşmesinin feshi sürecine dolaylı etkisi de incelenecektir. Son olarak, geride kalanlar için öngörülen sigorta düzenlemelerinde kadınlar için aranan farklı koşullar değerlendirilerek konunun bu sigorta kolları açısından Türkiye’deki önemine kısaca yer verilecektir. Böylelikle konuya ilişkin gelecekte ne gibi hususların önem kazanabileceğinin altı çizilmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

5510 sayılı Kanun, emeklilik düzenlemeleri, cinsiyet eşitliği, maddi eşitlik, 79/7 sayılı AB Yönergesi

The Future of Different Retirement Regulatıons for Women Within the Framework of Factual Equality

Öz

When it comes to the retirement requirements, it is not possible to mention about uniform conditions or a fixed retirement age. Different statuses under insurance laws and different labor relations bring with them different retirement requirements. This study is based on the Law numbered 5510 and aims to address the question of whether it is possible to determine separate retirement requirements for women to maintain factual equality. Although it is accepted as a rule that such differences can be foreseen in the legislation, the limits of this possibility will be examined.
The breadth of the principle of equality in matters of social security will be examined first to assess the disparities in retirement requirements for women, based on the Law numbered 5510. The issue was brought before the Constitutional Court in various cases, but the High Court avoided a deep discussion by reiterating that "different treatment of those in different situations" cannot undermine equality. For this reason, our study will attempt to provide an assessment on the basis of international standards, particularly Council Directive 79/7/EEC, and the rulings of international courts by examining the disputes before the CJEU and the ECtHR. The indirect effect of regulations regarding the retirement age on the termination of the employment contract will also be examined through the recent decisions of the same bodies. Finally, the different conditions required for women in survivors pension schemes will be evaluated and the importance of this issue in Türkiye will be briefly discussed. In this vein, it will be tried to underline the issues related to the subject that might become more significant in the future.

Anahtar Kelimeler

The Law numbered 5510, retirement regulations, gender equality, factual equality, Council Directive 79/7/EEC

Kaynakça

• Alpagut, Gülsevil (2008), “İş Sözleşmesinin Sona Ermesine İlişkin Sözleşmesel Kayıtlar ve Sözleşmenin Tarafların Anlaşmasıyla Sona Ermesi”, İş Hukuku ve Sosyal Güvenlik Hukukuna İlişkin Sorunlar ve Çözüm Önerileri 2007, İstanbul: İstanbul Barosu Yayınları, No. 113, 19-52.
• Alper, Yusuf (2019), Sosyal Güvenlik Üzerine Yazılar’ım, Ankara: Türk Metal Sendikası Yayınları.
• Arıcı, Kadir (2022), Türk Sosyal Güvenlik Hukuku, Ankara: Gazi.
• Arıcı, Kadir (2019), “Sosyal Güvenlikte Eşitlik Meselesi”, Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. XXIII, S. 1, 3-23.
• Arıcı, Kadir (2007), “Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununun Memurlar ve Diğer Kamu Görevlileri Yönünden Anayasaya Aykırılığı Sorunu”, TİSK Akademi, C. 2, S. 3, 6-25.
• Arslan Ertürk, Arzu (2015), “5510 Sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununun Ek 9uncu Maddesi Kapsamında Ev Hizmetinde Çalışanların Sigortalılığı”, Legal İş ve Sosyal Güvenlik Hukuku Dergisi, C. 12, S. 46, 87-125.
• Balcı, Mesut (2021), Sosyal Güvenlik Hukuku, Ankara: Yetkin.
• Balcı, Mesut (2019), Ölüm Gelir ve Aylıkları, Ankara: Yetkin.
• Başbakanlık (2005), Sosyal Güvenlik Reformu: Sorunlar ve Çözüm Önerileri, Kamu Yönetiminde Yeniden Yapılanma: 9, Ankara: T.C. Başbakanlık.
• Başbuğ, Aydın/Yücel Bodur, Mehtap (2021), İş Hukuku, İstanbul: Beta.
• Başterzi, Süleyman (2010), “5510 Sayılı Yasaya Göre Yaşlılık Sigortası ve Yeni Gelişmeler”, 5510 Sayılı Yasaya Göre Malullük-Yaşlılık Sigortası İş ve Sosyal Güvenlik Hukukunda Yeni Gelişmeler, Coşkun Erbaş’a Armağan, Ankara: On OFFSET, 71-95.
• Başterzi, Fatma (2006), Yaşlılık Sigortası, Ankara: TİSK Yayını.
• Caniklioğlu, Nurşen (2006), “Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanun Tasarısına Göre Kısa Vadeli Sigorta Hükümleri”, Çalışma ve Toplum Dergisi, 1/8, 50-92.
• Caniklioğlu, Nurşen (2006a), “Sosyal Hukukta Ayrımcılık Olarak Değerlendirilebilecek Düzenlemeler ve Mağduriyetin Giderilmesi İçin Başvurulabilecek Yollar”, İş Hukuku ve Sosyal Güvenlik Hukuku Türk Milli Komitesi 30. Yıl Armağanı, Ankara: TŞOF Plaka Matbaası, 643-700.
• Caniklioğlu, Nurşen (2006b), “Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu Tasarısına Göre Sosyal Sigorta Hakları ve Yükümlülükleri”, İş Hukuku Uygulama Sorunları ve Türk Sosyal Güvenlik Sisteminde Yeniden Yapılanma, İstanbul: İstanbul Barosu Yayınları, Yayın No: 034, 151-192.
• Caniklioğlu, Nurşen (2007), “Kısa Vadeli Sigorta Kolları Açısından Yeni Mevzuatın Getirdiği Değişiklikler”, Yeni Düzenlemeler Çerçevesinde Sosyal Güvenlik Mevzuatı Semineri, Ankara: Kamu-İş Yayını, 57-105.
• Caniklioğlu, Nurşen (2016), “Atipik İstihdam Biçimi ile Çalışanların-Özellikle Kısmi Süreli Çalışanların- Sosyal Güvenliği”, İstanbul Kültür Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 15, S. 1, 43-78.
• Caniklioğlu, Nurşen/Özkaraca, Ercüment (2016), “Ev Hizmetlerinde Çalışanların Sigortalılığı”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, C. 74, Özel Sayı, 1133-1161.
• Centel, Tankut (2021), Türk Sosyal Güvenlik Hukuku, İstanbul: On İki Levha.
• Çelik, Nuri/Caniklioğlu, Nurşen/Canbolat, Talat/Özkaraca, Ercüment (2023), İş Hukuku Dersleri, İstanbul: Beta.
• Çelik, İrem (2023), “Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Moraru ve Marin/Romanya Kararı-Emeklilik Yaşının Erkek ve Kadın İçin Farklı Belirlenmesinin Cinsiyete Dayalı Ayrımcılık Teşkil Edip Etmediği”, Çalışma ve Toplum Dergisi, 1/76, 933-950.
• De la Corte-Rodríguez, Miguel (2020), “Recent cases and the future of Directive 79/7 on equal treatment for men and women in social security: How to realise its full potential”, European Journal of Social Security, Volume 23, Issue 1, 44-61.
• Demir, Fevzi (2007), “Emekliliğe Hak Kazanmış ve 55 Yaşını Doldurmuş İşçilerin Toplu İş Sözleşmesi Uyarınca İş Sözleşmelerinin Feshedilmesi”, Sicil Dergisi, S. 8, 110-125.
• Doğan Yenisey, Kübra (2002), “Kadın Erkek Eşitliği Bakımından Türk İş Hukuku’nun Avrupa Birliği Hukuku ile Olası Uyum Sorunları”, Kamu-İş Dergisi, Yargıç Dr. Aydın Özkul’a Armağan, C. 6, S. 4, 1-43.
• Doğan Yenisey, Kübra (2005), “Eşit Davranma İlkesinin Uygulanmasında Metodoloji ve Orantılılık İlkesi”, Legal İş ve Sosyal Güvenlik Hukuku Dergisi, C. 7, 974-1003.
• Ergin, Hediye (2007), “5510 Sayılı Yasanın Geçici Hükümlerine İlişkin Bir İnceleme”, Legal İş ve Sosyal Güvenlik Hukuku Dergisi, 13, 221-280.
• Ertürk, Şükran (2022), İş Hukuku Dersleri, Bireysel İş Hukuku, Ankara: Yetkin.
• European Commission, Final report (2018), Evaluation on the application of Directive 79/7/EEC on the progressive implementation of the principle of equal treatment for men and women in matters of social security, Luxemburg: Publications Office of EU.
• Gülmez, Mesut (2010), “İnsan Haklarında Ayrımcılık Yasaklı Eşitlik İlkesi: Aykırı Düşünceler”, Çalışma ve Toplum Dergisi, 2/25, 217-266.
• Güzel, Ali/Okur, Ali Rıza/Caniklioğlu, Nurşen (2021), Sosyal Güvenlik Hukuku, İstanbul: Beta.
• Gözler, Kemal (2019), Türk Anayasa Hukuku Dersleri, Bursa: Ekin.
• ILO (2003), Gender Equality and the Extension of Social Protection, ESS Paper no. 16, Geneva: International Labour Office.
• ILO (2014), World Social Protection Report 2014/15 Building Economic Recovery, Inclusive Development and Social Justice, Geneva: International Labour Office Publications.
• ITUC (2018), Economic and Social Policy Brief: Gender Gaps in Social Protection.
• İnceoğlu, Sibel (2006), “Türk Anayasa Mahkemesi ve İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi Kararlarında Eşitlik ve Ayrımcılık Yasağı”, Çalışma ve Toplum Dergisi, 4/11, 45-62.
• Kandemir, Murat/Yardımcıoğlu, Didem (2015), “İş Hukukunda Eşitlik İlkesi”, Dicle Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 19, S. 30-31, 1-44.
• Karan, Ulaş (2017), Uluslararası İnsan Hakları Hukuku ve Anayasa Hukuku Işığında Eşitlik İlkesi ve Ayrımcılık Yasağı, İstanbul: On İki Levha.
• Kaya, Ali Pir (2021), Çalışma Hukukunda Eşitlik ve Ayrımcılık, Karşılaştırmalı Teorik Bir Bakış, İzmit/Kocaeli: Umuttepe Yayınları.
• Kayırgan, Hasan (2021), Yaşlılık Sigortası, Ankara: Seçkin.
• Kırmızı, Evran/Hüseyinli, Namık (2019), “Sosyal Güvenlik Hakkının Geleceği Üzerine Bir Değerlendirme”, Çalışma ve Toplum Dergisi, 2/61, 1203-1236.
• Korkusuz, Refik/Uğur, Suat (2022), Sosyal Güvenlik Hukuku, Bursa: Ekin.
• Mutlay, Faruk Barış (2014), Sosyal Sigorta Yardımlarına Hak Kazanma Koşulları ve Eşitlik İlkesi, İstanbul: Beta.
• Okur, Ali Rıza (2006), “Sorunları ile Gelen Reform”, Mercek İşveren Dergisi, Temmuz, 11/43, 17-30.
• Okur, Ali Rıza (2006a), “Sosyal Güvenlik Reformu: Uzun Dönemli Sigorta Dalları”, Çalışma ve Toplum Dergisi, Özel Sayı, 2006/1, 106-146.
• Okur, Ali Rıza (2011), “Çalışmanın Gelir ve Aylıklara Etkisi”, Prof. Dr. Sarper Süzek’e Armağan, Cilt II, İstanbul: Beta, 2141-2179.
• Onaran Yüksel, Melek (2000), Karşılaştırmalı Hukuk Işığında Türk İş Hukukunda Kadın-Erkek Eşitliği, İstanbul: Beta.
• Özbudun, Ergun (2021), Türk Anayasa Hukuku, Ankara: Yetkin.
• Özen, Serap/Özbek, Çağlar (2017), “Çalışma Yaşamında Yaşlılık: Yaşlı Çalışanlar ve İnsan Kaynakları Uygulamaları”, Çalışma ve Toplum Dergisi, 2/53, 547-572.
• Pakin Akın, Ebru (2005), Türk Hukukunda Kadın İşçilerin Sosyal Güvenliği, İstanbul: Legal Yayıncılık.
• Senyen Kaplan, Emine Tuncay (2023), Bireysel İş Hukuku, Ankara: Yetkin.
• Sözer, Ali Nazım (2023), Türk Sosyal Hukuku (Yoksulluk/Yoksunluk Mevzuatı), İstanbul: Beta.
• Sözer, Ali Nazım (2021), Türk Sosyal Sigortalar Hukuku, İstanbul: Beta.
• Sümer, Haluk Hadi/Kayırgan, Hasan (2023), Sosyal Güvenlik Hukuku Davaları, Ankara: Seçkin.
• Süzek, Sarper (2021), İş Hukuku, İstanbul: Beta.
• Tuncay, A. Can/Ekmekçi, Ömer/Gülver, Ender (2023), Sosyal Güvenlik Hukuku Dersleri, İstanbul: Beta.
• Tuncay, A. Can/Ekmekçi, Ömer (2017), Sosyal Güvenlik Hukuku Dersleri, İstanbul: Beta.
• Tuncay, A. Can (2012), “Geciken Yaşlılık ve Zorunlu Emeklilik Üzerine”, Sosyal Güvenlik Dergisi, 2(2), 84-102.
• Ugan Çatalkaya, Deniz (2019), İş Hukukunda Ölçülülük İlkesi, İstanbul: Beta.
• Uğur, Ömer (2022), İş Sözleşmesiyle Çalışanlar Bakımından Yaşlılık Sigortası, İstanbul: On İki Levha Yayıncılık.
• Üçışık, Fehim (2015), Sosyal Güvenlik Hukuku, İstanbul: Ötüken.
• Ünal, Canan (2018), İş Hukukunda Yaş Ayrımcılığı, İstanbul: On İki Levha Yayıncılık.
• Yamakoğlu, Efe/Karaçöp, Eda (2019), “Bazı Atipik Çalışma Modelleri Bakımından Kadınların Sosyal Güvenliği”, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, C. 25, S. 2, 1463-1485.
• Yetik, Murat/Erkan, Duygu (2017), “Türk Sosyal Güvenlik Hukukunda Yaşlılık Sigortası Açısından Sürekli Bakıma Muhtaç Derece Ağır Engelli Çocuğu Olan Kadın Sigortalılar”, Legal İş ve Sosyal Güvenlik Hukuku Dergisi, C. 14, 221-237.
• Yıldız, Gaye Burcu (2014), İş Hukukunda Sözleşmesel Kayıtlar, Ankara: Yetkin.