Image Of Aras In Nakchivan And Eastern Anatolia Folklore Examples

Yıl 2023, Cilt: 2 Sayı: 4, 11 - 28, 30.11.2023

Elxan Yurdoglu Memmedov

Öz

The image of Araz has a special weight in Azerbaijani oral and written literature. After the "Gulistan" treaty signed between Iran and Tsarist Russia in 1813, the division of Azerbaijan into South and North Azerbaijan, with the Araz river as the border, led to the use of Araz as a literary image. Araz, which is included in various examples of folklore, became the subject of written literature after that. Also, in the examples of oral folk literature, examples of addressing Araz and having problems with Araz increased. The folk poetry collected from Nakhchivan and the written literature created here were selected in this sense.
Considering that the Araz River originates from the Eastern Anatolian region of Turkey - Alagöz Mountain in Erzurum, it should be taken for granted that Araz is also reflected in the folklore of that region. We see the use of the image of Araz in the examples of poems of oral folk literature, especially in bayatis, songs, and folk songs.
In the article, the reference to the image of Araz in the examples of folk poetry collected from Nakhchivan and Eastern Anatolia, the place and importance of the image of Araz as a subject were paid attention to, and those examples were included in the research.

Anahtar Kelimeler

Azerbaijan, Turkey, Nakhchivan, Eastern Anatolia, folklore

ARAZ OBRAZI NAXÇIVAN VƏ ŞƏRQİ ANADOLU FOLKLOR ÖRNƏKLƏRİNDƏ

Öz

Azərbaycan şifahi və yazılı ədəbiyyatında Araz obrazının xüsusi çəkisi var. İran və Çar Rusiyası arasında 1813-cü ildə imzalanmış “Gülüstan” müqaviləsindən sonra Azərbaycanın Araz çayı sərhəd olmaqla Cənubi və Şimali Azərbaycana parçalanması Arazın daha çox ədəbi obraz kimi istifadə edilməsinə gətirib çıxardı. Buna kimi müxtəlif folklor nümunələrində yer alan Araz bundan sonra yazılı ədəbiyyatın da mövzusuna çevrildi. Həmçinin şifahi xalq ədəbiyyatı nümunələrində Araza müraciət, Arazla dərdləşmə nümunələri artdı. Naxçıvandan toplanmış xalq şeiri və burada yaranan yazılı ədəbiyyat da bu mənada seçildi.
Nəzərə alsaq ki, Araz çayı başlanğıcını Türkiyənin Şərqi Anadolu bölgəsindən – Ərzurumdakı Alagöz dağından götürür, bu zaman Arazın həmin bölgənin folklorunda da əks olunması təbii qarşılanmalıdır. Şifahi xalq ədəbiyyatının nəzm nümunələrində, xüsusilə bayatılarda, mahnılarda, türkülərdə də Araz obrazının istifadə edildiyin i görürük.
Məqalədə də məhz Naxçıvandan və Şərqi Anadoludan toplanmış xalq şeiri nümunələrində Araz obrazına müraciət, Araz obrazının yeri və mövzu olaraq əhəmiyyətinə diqqət yetirilib, həmin nümunələr tədqiqata cəlb edilib.

Anahtar Kelimeler

Azərbaycan, Türkiyə, Naxçıvan, Şərqi Anadolu, folklor

Araz İmgesi Nahçivan Ve Doğu Anadolu Halk Edebiyati Örneklerinde

Öz

Azerbaycan sözlü ve yazılı edebiyatında Araz imgesinin özel bir ağırlığı vardır. İran ile Çarlık Rusyası arasında 1813 yılında imzalanan "Gülistan" anlaşmasından sonra Azerbaycan'ın, Araz nehri sınır olmak üzere Güney ve Kuzey Azerbaycan olarak ikiye bölünmesi, Araz'ın edebi bir imge olarak kullanılmasına yol açmıştır. Folklorun çeşitli örnekleri içerisinde yer alan Araz, daha sonra yazılı edebiyata konu olmuştur. Ayrıca sözlü halk edebiyatı örneklerinde Araz'a hitap etme ve Araz'la dert giderme örnekleri çoğalmıştır. Nahçıvan'dan derlenen halk şiirleri ve burada oluşturulan yazılı edebiyat bu anlamda seçilmiştir.
Araz Nehri'nin Türkiye'nin Doğu Anadolu Bölgesi'nden, Erzurum'daki Alagöz Dağı'ndan başlandığı göz önüne alındığında, Araz'ın bu bölgenin halk edebiyatına da yansıdığını kabul etmek gerekir. Araz imgesinin kullanımını halk edebiyatının şiir örneklerinde, özellikle manilerde, şarkılarda ve türkülerde görmekteyiz.
Makalede Nahçıvan ve Doğu Anadolu'dan derlenen halk şiiri örneklerinde Araz imgesine atıflar, Araz imgesinin konu olarak yeri ve önemi üzerinde durulmuş ve bu örnekler araştırmaya dahil edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Azərbaycan, Türkiyə, Naxçıvan, Şərqi Anadolu, folklor, xalq şeiri

Kaynakça

• Acar, Z. Z. (2006). Iğdır Yöresi Halk Türküleri, Iğdır: Ajans Anatolia Yayınları.
• Alparslan, İ. (1995). Her Yönüyle Ağrı, Ankara: Tutibay Yayınları. Anadolu Aşıqları (1993). Bakı: Azərnəşr.
• Babayev, R. (2013) “Nahçivan Kaynaklarına Göre Folklorda Araz Mevzusu” / “I Uluslararası Araz Havzası Sempozyumu”nun bildirileri, 272-275. Cəfərli, M. -Babayev, R. (2007). “Folklorda Araz Mövzusu”, Elmi Axtarışlar, 3 (28), 23-27.
• Maşallahqızı, M. (2020). Güney azərbaycan folkloru. IX kitab, Bakı: Elm və təhsil Nəşriyyatı.
• Hacıyeva, M. (2022). “Arazı Ayırdılar”, “Ədəbiyyat Qəzeti”, 29 oktyabr, 26-27.
• Kaya, D. (2021). Türk Dünyası Anonim Halk Şiiri, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Iğdır kültürü (2003). Iğdır: Iğdır Belediyye Yayınları.
• İsmayıl, M. (2010). “Araz Çayının Mifoloji Mətnlərdə İfadəsi”, AMEA Naxçıvan Bölməsinin “Xəbərlər”i, 3 (41), 229-233.
• Naxçıvan Folklor Antologiyası. 3 cilddə. I cild (2010). Naxçıvan: Əcəmi Nəşriyyatı.
• Naxçıvan folklor antologiyası. 3 cilddə. III cild (2012). Naxçıvan: Əcəmi Nəşriyyatı.
• Rüstəmxanlı, S. (1989). Ömür Kitabı, Bakı: Gənclik Nəşriyyatı.
• Şahin, S. (2009). Kars Manileri, Ankara: Yıldız Kağıtçılık.
• Şahin, S. (2013). Ozanlık Gelenekleri Ve Doğulu Saz Şairleri. Ankara: Ürün Yayınları.
• Şəhriyar (2005). Seçilmiş Əsərləri, Bakı: AVRASİYA-PRESS.
• Tan, N. (2016).Yel Kayadan Ne Aparır? Ankara: “Kültür ajans” Yayınları.
• Turhan, S. - Şahin S. -Şimşek G. (2010). Kars-Ardahan-Iğdır Türküleri Ve Oyun Havaları, Ankara: Cem Ofset.