Renk Kelimelerinden Türemiş Renk İfade Etmeyen Kelimeler

Yıl 2024, Sayı: 6, 44 - 57, 20.11.2024

Nihan Budak

https://doi.org/10.62425/ctdal.1558811

Öz

Renk olgusu gözde yansıyan ışığın kırılmasıyla ortaya çıkan bir kavramdır. Işığın var olmadığı bir ortamda renklerin varlığından da bahsetmek mümkün değildir. Bu nedenle siyah ve beyaz renk adı olmalarına rağmen siyah ışığın yokluğunu, beyaz ise ışığın varlığını sembolize etmektedir. Işığın kırılmasıyla ortaya çıkan renklerden kırmızı, mavi ve sarı ana renkler olarak kabul edilmektedir. Işığın dalga boylarının farklı olması çeşitli renk tonlarının oluşmasını sağlamaktadır. Bu da farklı renk tonlarını anlatmak için yeni adlandırmalar yapılmasını gerektirmektedir. Dünyayı anlamlandırma ve algılama adına renklerden yoğun bir şekilde faydalanılması, herhangi bir rengin anlamayı, anlatmayı veya anlaşılmayı kolaylaştırması renklerin kullanım alanlarını yaygınlaştırmaktadır. Özellikle benzetmeler yoluyla yapılan aktarımlar renklerden türemiş yeni kelimelerin farklı kavram alanlarına taşınmasına ve başka bir varlığın adı olarak kullanılmasına zemin hazırlayabilmektedir. Bu makalede köken itibariyle renk kelimeleri olmalarına rağmen renk kavramının dışına çıkmış, hayvan, yiyecek veya bitkiler gibi başka bir alana hizmet etmeye başlamış kelimeler incelenecektir. Kelimenin bağlı bulunduğu kök, köken itibarıyla incelenecek ve kök ile kelimenin anlam bağlantısı kurulacaktır. İncelenen kelimelerin her biri türemiş olduklarından kelime üzerindeki ekin kelimeye kattığı anlam gösterilecek, kelimenin hangi kavram alanında kullanıldığı ifade edilecektir.

Anahtar Kelimeler

Türemiş renk kelimeleri, köken bilimi, anlam bilimi

Words Derived from Color Words That Do Not Express Color

Öz

The phenomenon of color is a concept that emerges with the refraction of light reflected in the eye. It is not possible to talk about the existence of colors in an environment where there is no light. For this reason, although black and white are color names, black symbolizes the absence of light, while white symbolizes the presence of light. Red, blue and yellow are considered the primary colors of the colors that emerge with the refraction of light. The different wavelengths of light provide the formation of various color tones. This necessitates the creation of new names to describe different color tones. The intensive use of colors in order to make sense of and perceive the world, and the fact that any color facilitates understanding, expression or being understood, expands the areas of use of colors. Especially the transfers made through analogies can pave the way for new words derived from colors to be transferred to different conceptual areas and to be used as the name of another entity. In this article, words that are color words by origin but have gone beyond the concept of color and started to serve another area such as animal, food or plants will be examined. The root to which the word is attached will be examined by origin and the semantic connection between the root and the word will be established. Since each of the words examined is derived, the meaning added to the word by the suffix will be shown and the conceptual field in which the word is used will be stated.

Anahtar Kelimeler

Language, Uyghur, Uzbek, vocabulary, dictionary

Kaynakça

• Ahundova, S. (2020). Anadolu ağızları (Çorum ili) ve Azerbaycan Türkçesinde geçen renk adları üzerine. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 7(10), 325-336.
• Akçataş, A., & Taşdemir, S. (2020). Türkiye Türkçesinde kök ya da gövdeye gelen ekler üzerine bir anlambilim incelemesi. Avrasya Dil Eğitimi ve Araştırmaları Dergisi, 4(1), 129-149.
• Albayrak, K. (2008). Millî dinlerde renk fenomeni. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 8(1), 1-41.
• Argunşah, M., & Güner, G. (2015). Codex cumanıcus. Kesit Yayınları.
• Atalay B. (2013). Kâşgarlı Mahmud Divanü Lûgat-it-Türk (Çeviri - Birleştirilmiş II Kitap). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Banguoğlu, T. (1974). Türkçenin grameri. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Bulduk, T. B. (2019). Oyun adlarının Türkiye Türkçesi ağızlarında kullanımı üzerine bir değerlendirme. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 16(2), 394-443.
• Caferoğlu, A. (2015). Eski Uygur Türkçesi sözlüğü. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Clauson, S. G. (1972). An etymological dictionary of pre-thirteenth-century Turkish. Oxford University Press.
• Çağbayır, Y. (2007). Ötüken Türkçe sözlük (Cilt 1-3). Ötüken Yayınları.
• Çıkmaz, S. (2006). Türkçe anatomi terimlerinin etimolojik ve semantik incelemesi (Tez No. 193184)[Doktora Tezi, Trakya Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Çürük, Y. (2017). Türk dilinde renk adları ve renk adlarına gelen ekler. E. Gürsoy Naskali (Ed.), Renk Kitabı (s. 201-230). Kitabevi Yayınları
• Eren, H. (1958). Türkçe gök kelimesinin türevleri. Jean Deny Armağanı (s. 85-89). Türk Dil Kurumu.
• Eren, H. (1999). Türk dilinin etimolojik sözlüğü (2. baskı). Bizim Büro Basım Evi.
• Eren, H. (2002). Türk dilinin etimolojik sözlüğüne yeni katkılar. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, (50), 106-160.
• Ergin, M. (2009). Türk dil bilgisi. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Ersan, R. (2022). Türkiye Türkçesinde kökteş kelimeler üzerine bir dil incelemesi (Tez No. 763735) [Doktora Tezi, Muğla Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Gabain, A. V. (2007). Eski Türkçenin grameri (Mehmet Akalın, Ed.). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Gül, E. (2014). Türkçe Sözlük’e halk ağzından girmiş kelimeler ve kökenleri (AG) (Tez No. 358468) [Yüksek Lisans Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Gülensoy, T. (2007). Türkiye Türkçesindeki Türkçe sözcüklerin köken bilgisi sözlüğü: Etimolojik Sözlük (Cilt 1-2). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Hamilton, J. R. (1998). Dunhuang Mağarası’nda bulunmuş Buddhacılığa ilişkin Uygurca el yazması iyi ve kötü prens öyküsü (Vedat Köken, Ed.). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Hatiboğlu, V. (1981). Türkçenin ekleri. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• K’unos, Ignaz (1902). Şeyh Süleyman Efendi: Çağatayca-Osmanlıca sözlük. Section Orientale de la Société Ethnographique Hongroise.
• Kaçalin, M. S. (2011). Nevâyi’nin sözleri ve Çağatayca tanıklar. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Karaayak, T. (2017). Eski Uygurca Abitaki metinlerinin söz varlığı (Tez No. 464534) [Yüksek Lisans Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Kerimoğlu, C. (2014). Türkiye Türkçesi gramerindeki düzensizlikler ve eş zamanlı gramer yazımı. Dil Araştırmaları, (14), 75-96.
• Korkmaz Z. (2009). Türkiye Türkçesi grameri: Şekil bilgisi. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Korkut, G. (2020). Türkçe sözlükteki Türkçe kökenli kuş adlarının ad bilimi açısından incelenmesi. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (50), 205-227.
• Ögel, B. (2000). Türk kültür tarihine giriş Türklerde köy ve şehir hayatı: Göktürklerden Osmanlılara (Cilt 2). Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Per, M. (2012). Renk teorilerine tarihsel bir bakış. Yedi: Sanat, Tasarım ve Bilim Dergisi, (8), 17-26.
• Petek, E. (2014). 19. yy. Osmanlı Türkçesi sözlüklerinden Kâmûs-ı Türkî üzerinde art zamanlı diyalektolojik bir inceleme (Tez No. 370421) [Yüksek Lisans Tezi, Trakya Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Serbest, K. (2019). Divânü Lugâti’t-Türk ve Uygur Türklerinde çocuk oyunları. Uluslararası Uygur Araştırmaları Dergisi, (13), 101-114.
• Sertkaya, O. F. (2016). Tüm kelimesi üzerine yeni değerlendirmeler. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi, 5(3), 1063-1093.
• Şakar, S. Ö. (2015). + gu,+ gü eki ve işlevleri. Journal of Turkish Studies. 10(8), 1801-1816.
• Şeker, A. (2021). Türkiye Türkçesi atasözlerinde ağaç. Rumeli’de Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (24), 342-363.
• Tarakçı, B., & Ünal, E. (2022). Renk algısı alanında dil ve biliş etkileşimlerinin doğası. Nesne, 10(23), 130-149.
• Tietze, A. (2016). Tarihi ve etimolojik Türkiye Türkçesi lugatı (K-L) (S. Tezcan, Ed.). Tüba Bilimler Akademisi.
• Toparlı, R., Vural, H. & Karaatlı R. (2014). Kıpçak Türkçesi sözlüğü. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Türk Dil Kurumu. (2009). Tarama sözlüğü I (A-B) (4. baskı). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Türk Dil Kurumu. (2009). Tarama sözlüğü IV (K-N) (4. baskı). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Türk Dil Kurumu. (2009). Tarama sözlüğü VI (U-Z) (4. baskı). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Türk Dil Kurumu. (2011). Türkçe sözlük. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ünlü, S. (2012). Harezm Altınordu Türkçesi sözlüğü. Eğitim Yayınevi.
• Ünlü, S. (2012). Karahanlı Türkçesi sözlüğü. Eğitim Yayınevi.
• Ünlü, S. (2013). Çağatay Türkçesi sözlüğü. Eğitim Yayınevi.
• Üstünova, K., Aydın, H., Karahancı, İ., Akgün, N. İ., & Üstünova M. (2019). Türkiye Türkçesinde derecelendirme kodlayıcısı olarak kullanılan ardıl dil birimleri üzerine. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 8(2), 713-725.
• Wilkens, J. (2021). Handwörterbuch des altuigurischen. Akademie der Wissenschaften zu Göttingen.
• Yayın, N. (2016). Köknar terimi üzerine. Artuklu İnsan ve Toplum Bilim Dergisi, 1(1), 72-75.