Historical and Cultural Traces in Anatolian and Azerbaijan Legends

Yıl 2025, Sayı: 8, 9 - 14, 23.11.2025

Vefa İbrahim

https://doi.org/10.62425/ctdal.1770013

Öz

A people’s national identity is largely preserved and presented through oral folk literature. Folk tale examples, especially legends and fairy tales, are values created by the people and that reveal the people’s worldview, life dimensions, feelings and thoughts in the best way possible. Therefore, studying and researching folklore means getting to know a society as it is. Establishing political, economic, scientific, cultural and literary ties among different peoples also helps them get to know one another. Legends and fairy tales have been providing valuable information about people’s history, culture, beliefs and lifestyle for centuries. These legends reflect both the traces of historical events and the customs and traditions, heroic spirit and ethical values created by the people. One can come across the legends in the folk science of the Turkic peoples, especially in the regions such as Amasya and Azerbaijan, are an important heritage that preserves the people’s past, history and cultural values. Through these legends, it is possible to obtain valuable information about the heroic struggle of the people, their understanding of love and justice, their beliefs and lifestyle. In order to determine the existence of historical and civilizational traces in Amasya and Azerbaijan legends, the legends selected by the sampling method will be examined by showing their similarities and differences. The legends from Amasya such as “Ferhat and Shirin”, “Beautiful Girl” (Mirrored Cave), “Ighneji Baba”, “Serchoban”, “Kurtboghan”, “Lokman Hekim” and the legends from Azerbaijan such as “Aghridagh”, “Jarchiboghan”, “Farhad’s house”, “Bride’s rock”, “Oghlangiz tomb”, “Maral mountain”, “Zeyneb” are used in the study.

Anahtar Kelimeler

legend , narrative , Amasya , Azerbaijan , folklore

Anadolu ve Azerbaycan Efsanelerinde Tarihi ve Kültürel İzler

Öz

Bir halkın ulusal kimliği büyük ölçüde sözlü halk edebiyatı aracılığıyla korunur ve gelecek kuşaklara aktarılır. Halk hikâyeleri örnekleri, özellikle efsaneler ve masallar, halk tarafından yaratılan ve halkın dünya görüşünü, yaşam boyutlarını, duygu ve düşüncelerini en güzel şekliyle ortaya koyan değerlerdir. Dolayısıyla folkloru incelemek ve araştırmak bir toplumu olduğu gibi tanımak anlamına gelir. Farklı halklar arasında siyasal, ekonomik, bilimsel, kültürel ve edebi bağların kurulması aynı zamanda onların birbirlerini tanımalarına da yardımcı olur. Efsaneler ve masallar yüzyıllardır insanların tarihi, kültürü, inançları ve yaşam biçimleri hakkında değerli bilgiler sunmaktadır. Bu efsaneler hem tarihi olayların izlerini hem de halkın oluşturduğu örf ve adetleri, kahramanlık ruhunu, etik değerleri yansıtır. Türk halklarının, özellikle Anadolu ve Azerbaycan halk edebiyatında rastladığımız efsaneler, halkın geçmişini, tarihini ve kültürel değerlerini koruyan önemli bir miras niteliğindedir. Bu efsaneler aracılığıyla halkın kahramanca mücadelesi, sevgi ve adalet anlayışı, inançları ve yaşam tarzı hakkında değerli bilgiler edinmek mümkündür. Anadolu ve Azerbaycan efsanelerinde tarihi ve medeni izlerin varlığını belirleyebilmek için örnekleme yöntemiye seçilen efsaneler benzerlikleri ve farklıları gösterilerek incelenecektir. İncelemede kullanılan “Ferhat ile Şirin”, “Güzelce Kız” (Aynalı Mağara), “İğneci Baba”, “Şerçoban”, “Kurtboğan”, “Lokman Hekim” Amasya efsaneleri, “Ağrıdağ”, “Carçıboğan”, “Ferhad evi”, “Gelin kayası”, “Oğlankız megberesi”, “Maral dağı”, “Zeyneb” ise Azerbaycan efsaneleridir.

Anahtar Kelimeler

efsane , rivayet , Amasya , Azerbaycan , halk bilimi

Kaynakça

• Abdizade, H. H. (1986). Amasya tarihi (Cilt 1). Amasya Belediyesi Kültür Yayınları.
• Azərbaycan folkloru antologiyası. (2010). Naxçıvan folkloru (Cild 1, M. Cəfərli & R. Babayev, Tərtib edənlər). Əcəmi Nəşriyyatı. (In Azerbaijani)
• Azərbaycan tarixi. (2007). Azərbaycan tarixi (Cild 3: XIII–XVIII əsrlər). Elm Nəşriyyatı. (In Azerbaijani)
• Balaban, T. (2014). Amasya efsane, menkıbe ve memoratları (1. bs.). T.C. Amasya Valiliği.
• Durbilmez, B. (2008). Nahçıvan Türk halk inanışlarında mitolojik sayılar. Turkish Studies, 3(7), 340–352.
• Durbilmez, B. (2017). Gelenekli Türk anlatıları 1. Ötüken Yayınları.
• Durbilmez, B. (2021). Türk dünyası kültürü 2. Ötüken Yayınları.
• Əfəndiyev, P. (2013). Azərbaycan şifahi xalq ədəbiyyatı. Elm və Təhsil Nəşriyyatı. (In Azerbaijani)
• Ergun, M. (1997). Türk dünyası efsanelerinde değişme motifi. Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Əsatirlər, əfsanə və rəvayətlər. (2005). Əsatirlər, əfsanə və rəvayətlər (A. Acaloğlu & C. Bəydili, Tərtib edənlər). Şərq–Qərb Nəşriyyatı. (In Azerbaijani)
• Gezer, Ş. (2017). Alageyik efsanesi ile Kocacaş destanında ortak unsurlar. Folklor/Edebiyat, 23(89), 11–29.
• Gezi Kulübü. (t.y.). Serçoban. Erişim tarihi 9 Eylül 2025, http://www.geziklubu.com/?pnum=63&pt=Serçoban İsmayıl, M. R. (2008). Naxçıvan əfsanələri. Elm Nəşriyyatı. (In Azerbaijani)
• Kültür ve Turizm Bakanlığı. (t.y.). Aynalı Mağara. Türkiye Kültür Portalı. Erişim tarihi 9 Eylül 2025, https://kulturportali.gov.tr/turkiye/amasya/gezilecekyer/aynali-magara
• Pirsultanlı, S. P. (2009). Azərbaycan türklərinin xalq əfsanələri. Azərnəşr. (In Azerbaijani)
• Polat, K. (2017). Amasya’da geleneksel Türk dini inanışlarının izleri. Uluslararası Amasya Sempozyumu bildiriler kitabı (Cilt 1, ss. 503–522). KIBATEK Yayınları.
• Sakaoğlu, S. (1980). Anadolu Türk efsanelerinde taş kesilme motifi və bu efsanelerin tip kataloğu. Kültür Bakanlığı Millî Folklor Araştırma Dairesi Yayınları.
• Şahin, H. (2004). Menakıbname. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (Cilt 29, ss. 112–114). TDV Yayınları.
• Uzun, O., Müderrisoğlu, H., Demir, Z., Kaya, L. G., Gültekin, P., & Gündüz, S. (2021). Yeşilırmak havzası peyzaj atlası (2. bs.). AKS Planlama ve Mühendislik Limited Şirketi.
• Xalq ədəbiyyatı. (1982). Xalq ədəbiyyatı (Cild 1, T. Fərzəliyev & İ. Abbasov, Cildi tərtib edənlər). Elm Nəşriyyatı. (In Azerbaijani)