Tek Parti Döneminde Yapılan Cumhuriyet Halk Partisi Kongreleri Temelinde Değişmez Genel Başkanlık, Kemalizm ve Milli Şef Kavramları

Yıl 2010, Cilt: 9 Sayı: 20, 233 - 271, 01.06.2010

Hakan Uzun

Öz

Siyasi partilerin kongreleri, partinin ve ülkenin sorunlarının görüşüldüğü, partilerin izleyeceği siyasetin belirlendiği, geniş kapsamlı toplantılardır. Bu kongreler, ülkenin kaderini etkileyecek bir boyuta da sahiptir. Çünkü partilerin kongrelerinde aldıkları kararlar, genellikle o siyasi partilerin ülke yönetiminde ya da muhalefette iken izleyeceği yol haritalarını da meydana çıkarır. Türk siyasi tarihinde oldukça önemli ve belirleyici bir yere sahip olan CHP de ülkenin tek parti ile yönetildiği 1923 ile 1946 yılları arasında, toplam olarak yedi kongre düzenlemiş ve Türk siyasi kültürü üzerinde etkisi olduğu söylenebilecek olan “Değişmez Genel Başkanlık”, “Milli Şef” ve “Kemalizm” kavramları, CHP’nin bu kongrelerinde ortaya çıkmıştır. Bu kavramlardan ikisi çok partili hayata geçilmesiyle birlikte gündemden düşmüş, sadece Kemalizm kavramı birbirinden farklı yorumlarla açıklanmış olsa da günümüze kadar sürekliliğini korumuştur

Anahtar Kelimeler

Değişmez Genel Başkanlık, Kemalizm, Milli Şef, CHP, Siyasi Partiler, Atatürk, İnönü, Parti Kongresi

THE FIXED GENERAL PRESIDENCY, KEMALISM AND NATIONAL CHEF CONCEPTS ON THE BASIS OF CONVENTIONS HELD BY REPUBLICAN PEOPLE’S PARTY IN THE SINGLE-PARTY PERIOD

Öz

Political conventions are the comprehensive caucuses in which issues regarding the party and the country are discussed and policies to be followed by the parties are established. Such conventions have an aspect affecting the country’s destiny. Because, decisions adopted by the parties in such conventions reveal the road maps to be followed that political party while it is the ruling or opposition party. CHP which has a significant and determinant role in the Turkish political history between 1923 and 1946 when the country was governed by a single political party held total seven conventions and the concepts “The fixed General Presidency” “National Chief” “Kemalism” which have an effect on the Turkish political culture were unveiled in those conventions of CHP. Two of these concepts fell off the agenda upon the transition to the multi-party system; just the concept of Kemalism has prevailed until today even though it was explained with various interpretations

Anahtar Kelimeler

The Fixed General Presidency, Kemalism, National Chief, CHP (Republican People’s Party), Political Parties, Atatürk, Inonu, Political Convention

Kaynakça

• AHMAD, Feroz, Modern Türkiye’nin Oluşumu, Türkçesi: Yavuz Alagon, Sarmal Yay., İstanbul, 1995.
• AHMAD, Feroz, Bir Kimlik Peşinde Türkiye, 3. Baskı, Bilgi Üni. Yay., İstanbul, 2008.
• AKŞİN, Sina, Kısa Türkiye Tarihi, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2007.
• Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri I-III , C.II, ATAM Yay., Ankara, 1997.
• Atatürk’ün Tamim, Telgraf ve Beyannameleri IV (ATTB), ATAM Yay., Ankara, 1991.
• ATEŞ, Toktamış, Kemalizmin Özü “Görüşler, Düşünceler”, 3. Basım, Der Yay., İstanbul, 1994.
• AYBARS, Ergün, İstiklâl Mahkemeleri (1920–1927), C.I-II, Dokuz Eylül Üni. Yay.,İzmir, 1988.
• AYDEMİR, Şevket Süreyya, İkinci Adam, C.2, 4. Basım, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1979.
• AYDEMİR, Şevket Süreyya, Tek Adam, C. 3, 7. Basım, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1981.
• BERKES, Niyazi, Türk Düşününde Batı Sorunu, Bilgi Yay., Ankara, 1975.
• BİLA, Hikmet, CHP 1919–1999, Doğan Kitapçılık, İstanbul, 1999.
• BORATAV, Korkut, Türkiye İktisat Tarihi 1908-1985, 6. Basım, Gerçek Yay., İstanbul, 1998.
• C.H.F. Nizamnamesi ve Programı, T.B.M.M. Matbaası, Ankara, 1931. C.H.P. Beşinci Büyük Kurultay Zabıtları 29 Mayıs 939–3 Haziran 939, Ulus Basımevi, Ankara, 1939.
• C.H.P. Dördüncü Büyük Kurultayı Görüşmeleri Tutulgası 9–16 Mayıs 1935, Ulus Basımevi, Ankara, 1935.
• C.H.P. Genel Sekreteri Recep Peker’in Söylevleri, Ulus Basımevi, Ankara, 1935.
• C.H.P. Nizamnamesi, Ulus Matbaası, Ankara, 1939.
• C.H.P. Programı, Ulus Basımevi, Ankara, 1935.
• C.H.P. Programı, Zerbamat Basımevi, Ankara, 1943.
• C.H.P. Tüzüğü 1938, Recep Ulusoğlu Basımevi, Ankara, 1938.
• C.H.P. Üçüncü Büyük Kongre Zabıtları 10–18 Mayıs 1931, Devlet Matbaası, İstanbul, 1931.
• C.H.P. Tüzüğü, Partinin VII. Kurultayınca Onanmıştır, BCA 030. 01/ 42.250.5.1947.
• C.H.P. Program ve Tüzüğü, BCA 030. 01/ 42.250.5.1947.
• Cumhuriyet Halk Fırkası Büyük Kongresi, 15 Teşrinevvel 1927, Cumartesi. Cumhuriyet Halk Partisi Üsnomal Büyük Kurultayının Zabtı 26-XII–1938, Recep Ulusoğlu Basımevi, 1938.
• Cümhuriyet Halk Fırkası Nizamnamesi, TBMM Matbaası, Ankara, 1927. Cümhuriyet Halk Partisi On Beşinci Yıl Kitabı, Cumhuriyet Matbaası, İstanbul, 1938.
• ERASLAN, Cezmi, Yakın Dönem Türk Düşüncesinde Halkçılık ve Atatürk, Kumsaati Yayınları, İstanbul, 2003.
• ERGİN, Feridun, Atatürk Zamanında Türk Ekonomisi, Yaşar Eğitim ve Kültür Vakfı Yay., b.y.y., 1977.
• ERTAN, Temuçin Faik, Kadrocular ve Kadro Hareketi, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1994.
• ERTAN, Temuçin Faik, “Ahmet Cevat Emre ve Kemalizm’de Öncü Bir Dergi: Muhit”, Kebikeç, Yıl: 2, s.s.: 17-34, Sa.: 5, 1997.
• ERTAN, Temuçin Faik, Devletçilik-Liberalizm Tartışmaları, Phoenix Yay., Ankara, 2010.
• Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün 1923 Eskişehir-İzmit Konuşmaları, Yay. Haz.: Arı İnan, 2. baskı, TTK Yay., Ankara, 1996.
• GİRİTLİOĞLU, Fahir, Türk Siyasi Tarihinde Cumhuriyet Halk Partisi’nin Mevkii, C.I, Ayyıldız Matbaası, Ankara, 1965.
• GOLOĞLU, Mahmut, Devrimler ve Tepkiler, Türkiye İş Bankası Yay., İstanbul, 2007. GÜNEŞ, İhsan, “Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti’nden Halk Fırkası’na Geçiş”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 2.Basım, C.III , Sa.: 8, s.s.: 427-442, Mart, 1984.
• GÜNEŞ, İhsan, “1923 Seçimleri”, 70. Yılında Ulusal ve Uluslarası Boyutlarıyla Atatürk’ün Büyük Nutuk’u Ve Dönemi, Der. ve Yay. Haz.: Gül E.Kundakçı, s.s.: 113-131, ODTÜ Yay., Ankara, 1999.
• GÜNGÖR, Süleyman, Muhalefette Cumhuriyet Halk Partisi, Alternatif Yay., Ankara, 2004.
• HEPER, Metin, İsmet İnönü Yeni Bir Yorum Denemesi, Çev.: Sermet Yalçın, Tarih Vakfı Yurt Yay., İstanbul, 1999.
• İNANÇ, Gül, “Yarım Asırlık Bir İmaj; Millî Şef”, Toplumsal Tarih, s.s.: 39–41, Ağustos, 1994.
• KARPAT, Kemal H., “Cumhuriyet Halk Partisi (1923-1945)”, Türkiye’de Siyasal Sistemin Evrimi 1876-1980, Çev.: Esin Soğancılar, s.s.: 47-83, İmge Kitabevi, Yay., Ankara, 2007.
• KARPAT, Kemal H., Türk Demokrasi Tarihi, Alfa Yay., İstanbul, 1996.
• KAYALI, Kurtuluş, Türk Düşünce Dünyasının Bunalımı, İletişim Yay., İstanbul, 2000.
• KEMAL, Gazi M., Nutuk-Söylev, C.II, 4. Baskı, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Türk Tarih Kurumu Yayınları, XXIII, Dizi- Sa. 3 2 , Ankara, 1999.
• KIŞLALI, Ahmet Taner, Siyasal Çatışma ve Uzlaşma, 2. Baskı, İmge Kitabevi, Ankara, 1993.
• KİLİ, Suna, Atatürk Devrimi Bir Çağdaşlaşma Modeli, 3. Baskı, Türkiye İş Bankası Kültür Yay., Ankara, 1983.
• KİLİ, Suna, 1960–1975 Döneminde Cumhuriyet Halk Partisinde Gelişmeler (Siyaset Bilimi Açısından Bir İnceleme), Boğaziçi Üni. Yay., İstanbul, 1976.
• KOÇAK, Cemil, “Siyasal Tarih (1923–1950)” Türkiye Tarihi Çağdaş Türkiye 1908–1980, Cilt IV, 4. basım, s.s.: 84-173, Cem Yayınevi, İstanbul, 1995.
• KOÇAK, Cemil, Türkiye’de Millî Şef Dönemi 1938-1945, İletişim Yay., İstanbul, 1996.
• KOÇAK, Cemil, “Tek Parti Yönetimi, Kemalizm ve Şeflik Sistemi: Ebedî Şef/Millî Şef”, Modern Türkiye’de Siyasî Düşünce Kemalizm, C.2, s.s.: 119-137, İletişim Yay., İstanbul, 2001.
• KONGAR, Emre, Atatürk Üzerine, Hil Yay., İstanbul, 1983.
• KONGAR, Emre, 21. Yüzyılda Türkiye, 11. Basım, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1998.
• KÖKER, Levent, Modernleşme, Kemalizm ve Demokrasi, 5. Baskı, İletişim Yay., İstanbul, 2000.
• KURAN, ErcümentAtatürkçülük Üzerine Denemeler, Kültür Bak. Yay., Ankara, 1981.
• NADİ, Nadir, Perde Aralığından, 4. baskı, Çağdaş Yay., İstanbul, 1991.
• NADİ, Yunus, “Tarihi Bir Gün”, Cumhuriyet, 27 Birincikânun 1938.
• ÖZ, Esat, Türkiye’de Tek-Parti Yönetimi ve Siyasal Katılım (1923–1945), Ankara, 1992.
• ÖZALP, Kazım – ÖZALP, Teoman, Atatürk’ten Anılar, İş Bankası Yay., Ankara, 1992.
• ÖZBUDUN, Ergun, Otoriter Rejimler, Seçimsel Demokrasiler ve Türkiye, İstanbul Bilgi Üni. Yay., İstanbul, 2011.
• ÖZTÜRK, Kâzım, Türk Parlamento Tarihi, b.y.y., b.t.y.
• PARLA, Taha, Türkiye’de Siyasal Kültürün Resmî Kaynakları Kemalist Tek-Parti İdeolojisi ve CHP’nin Altı Ok’u, C.3, İletişim Yay., İstanbul, 1995.
• PEKER, Recep, İnkılâp Dersleri, 4. Baskı, İletişim Yay., İstanbul, 1984.
• SADAK, Necmettin, “Yeni Program”, Akşam, 15 Mayıs 1935.
• ŞİMŞİR, Bilâl N., Malta Sürgünleri, 2. Basım, Bilgi Yay., Ankara, 1985.
• TANÖR, Bülent, “Kemalist Rejim”, Cumhuriyet Dönemi Düşünce Yazıları Seçkisi, Haz.: Konur Ertop, s.s.: 19-26, Kültür Bakanlığı Yay., Ankara, 1998.
• Tarih IV, Kemalist Eğitimin Tarih Dersleri (1930-1941), Kaynak Yay., İstanbul, 2001.
• TİMUR, Taner, Türk Devrimi ve Sonrası, İmge Kitabevi, Ankara, 1993.
• TOPRAK, Zafer, “Türkiye’de “Sol Faşizm” ya da Otoriter Modernizm 1923–1946”, http://www.obarsiv.com/cagdas_turkiye_seminerleri_0506.h, 15.06.2011/ saat: 14.35.
• TUNÇAY, Mete, Türkiye Cumhuriyeti’nde Tek-Parti Yönetiminin Kurulması (1923- 1931), Tarih Vakfı Yurt Yay., 3. Baskı, İstanbul, 1999.
• TURAN, Şerafettin, Türk Devrim Tarihi, 3. Kitap (Birinci Bölüm), Bilgi Yayınevi, Ankara, 1995.
• TURAN, Şerafettin, Türk Devrim Tarihi, 3. Kitap (İkinci Bölüm), Bilgi Yayınevi, Ankara, 1996.
• TURAN, Şerafettin, Türk Devrim Tarihi, 4. Kitap (Birinci Bölüm), Bilgi Yayınevi, Ankara, 1999.
• Türk Dış Politikası, C.I, Editör: Baskın Oran, İletişim Yay., İstanbul, 2001. ULAGAY, Osman, Amerikan Basınında Türk Kurtuluş Savaşı, Yelken Matbaası, İstanbul, 1974.
• ULUBELEN, Erol, İngiliz Gizli Belgelerinde Türkiye, Aykaç Kitabevi, İstanbul, 1967.
• URAN, Hilmi, Meşrutiyet, Tek Parti, Çok Parti Hatıralarım (1908-1950), Türkiye İş Bankası Kültür Yay., İstanbul, 2007.
• UYAR, Hakkı, Tek Parti Dönemi ve Cumhuriyet Halk Partisi, 2. Baskı, Boyut Kitapları, İstanbul, 1999
• UYAR, Hakkı, “Atatürk Dönemi İç Politikası 1920–1938”, Yakın Dönem Türk Politik Tarihi, Anı Yayınları, Ankara, 2006.
• UZUN, Hakan, Atatürk ve Nutuk, Siyasal Kitabevi, Ankara, 2006.
• UZUN, Hakan, “Bir Propaganda Aracı Olarak Cumhuriyet Halk Fırkası Halk Hatipleri Teşkilatı”, Hacettepe Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, Yıl 6, Sa.: 11, s.s.: 85–112, Bahar, s.92–94, 2010.
• ÜLKEN, Yüksel, Atatürk ve İktisat, İş Bankası Yay., Ankara, 1981.
• YALANSIZ, Nedim, “1930’lar Türkiye’sinde Demokrasi ve Kemalizm Tartışmaları”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, C.3, Sa.:8, s.s.: 25-42, İzmir, 1999.
• YETKİN, Çetin, Türkiye’de Tek Parti Yönetimi 1930–1945, Altın Kitaplar Yayınevi, 1983.
• YILDIZ, Ahmet, “Recep Peker”, Modern Türkiye’de Siyasî Düşünce Kemalizm, C.2, s.s.: 58-63, İletişim Yay., İstanbul, 2001.
• YİĞİT, Nuyan, Atatürk’le 30 Yıl İbrahim Süreyya Yiğit’in Öyküsü, 2. Basım, Remzi Kitabevi, İstanbul, 2004.
• ZÜRCHER, Erik Jan, “Atatürk İmgeleri”, Savaş, Devrim ve Uluslaşma Türkiye Tarihinde Geçiş Dönemi (1908–1928), İstanbul Bilgi Üni. Yay., s.s.: 253-263, İstanbul, 2005.
• ZÜRCHER, Erik Jan, Cumhuriyetin İlk Yıllarında Siyasal Muhalefet Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası (1924-1925), İletişim Yay., İstanbul, 2003.