Adnan Menderes ve Halkevleri

Yıl 2012, Cilt: 12 Sayı: 25, 141 - 155, 01.12.2012

Müslime Güneş

Öz

19 Şubat 1932’de açılan halkevleri, Genç Cumhuriyet’in kültür atılımları, laikleşme ve çağdaşlaşma politikaları içinde özgün yapılarıyla önemli bir yer tutar.1930’larda siyasal, hukuki, toplumsal alanlarda birçok devrim gerçekleşmişti. Halkevleri, Cumhuriyet ‘in ideolojisini aydınlar ve yerel önderler aracılığıyla halka götürme, yaygınlaştırma, tanıtma ve toplumun kültür yapısını canlandırma denemesidir. Bu amaçla kurulan, yeni çağdaş yurttaşı yetiştirmeye yardımcı, yurt yüzeyine yayılmış Kültür Merkezleriydi. Toplum yaşamına kazandırılmak istenen yeniliklerin, yeni değerlerin, toplum katmanlarına yayılması ve yaşanılır kılınması gerekirdi. Bunun için de, her kesim ve yaştan kimsenin yararlanabileceği, herkese ulaşabilecek yapıda okul dışı, “resmi” kokusu olmayan sivil kuruluşlara gereksinim vardı. Bu kuruluşlar 1951 yılında, CHP’nin propaganda araçları oldukları gerekçesiyle Demokrat Parti iktidarı tarafından kapatıldı. DP’nin on yıllık iktidarı sürecinde en çok tartışılan, tepki çeken, eleştirilen uygulamalardan birisi halkevlerinin kapatılması olmuştur. Bu olayın oldukça dikkat çekici bir şekilde araştırmacıların gündemine yerleşmesinin çarpıcı nedenlerinden birisi Adnan Menderes’in halkevleriyle teması olmalıdır. Bu makalede Menderes’in Halkevleriyle olan ilişkisi ve Halkevlerini kapatılmaya götüren süreçte kendisinin etkisinin olup olmadığı üzerinde durulacaktır. Adnan Menderes’in biyografisinde oluşan eksikliklerin tamamlanması adına Halkevleriyle olan bağını görmek gerekmektedir

Anahtar Kelimeler

Halkevleri, Adnan Menderes, Demokrat Parti, Halkevlerinin Kapatılması

Adnan Menderes and Community Centers

Öz

Started on February 19, 1932, Community Centers have an important place in the cultural leap, secularisation and modernization policies of the early Turkish Republic. There were many revolutions in politic, judicial and social areas in 1930s.Basic aim of community centers was to convey the ideology of republic to society with the help of highbrows and local leaders as well as reviving the cultural structure of the society. They are Cultural Centers, established for that aim, were helpful for bringing up new modern citizens among the country. The reforms and new values that wanted to be gained to the society life were necessary to be separated among the social layers and to be made applicable to daily life. Hence, civil organizations that would be helpful for the people from all layers and ages, reach everybody and in a structure that is not appear as ‘official’ were necessary.Grounded on the reasons for being a tool for propaganda of the CHP (Republican Socialist Party) Community Centers were abolished by the Democrat Party in 1951. The abolition of Community Centers was one of the most controversial, reaction drawing and criticized implementation of the Democrat Party during its 10 years rulership. One of the reasons that this issue’s gain currency among the researchers conspicuously must be the relationship of Adnan Menderes with Community Houses. In this study, the relationship of Menderes with Community Centers and whether there was his impact on the abolition process of the Community Center sor not will be emphasized. It is necessary to see his relation with the Community Houses on behalf of the elimination of the deficiences in the biography of Adnan Menderes

Anahtar Kelimeler

Community Centers, Adnan Menderes, Democrat Party, Abolition of Community Centers

Kaynakça

• AHMET, Feroz, Bir Kimlik Peşine Türkiye, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, I. Baskı, İstanbul.
• AKYÜZ Kenan, “Türk Ocakları”, Belleten, Sayı 196, Ankara, 1986.
• ARIKAN Zeki, “ Halkevlerinin Kuruluşu ve Tarihsel İşlevi ”, Atatürk Yolu Dergisi, Yıl 12, C.6, sayı 23, Mayıs 1999.
• ATAOĞLU Ergün, Adnan Menderes, Bir Başkanın Trajik Sonu, İstanbul 2008, I.Baskı.
• Aydın Halkevi Broşürü, Nefaset Matbaası İzmir 1933, Halkevleri, (Haz. Tahran Erdem - I. Selçuk (Erez), İstanbul, 1963.
• CHP Yedinci Büyük Kurultayı Tutanağı 1947, Ankara, 1949. Cumhuriyet Arşivi, 490. 01/825. 263.
• Cumhuriyet Halk Partisi Genel Sekreterliğinin Parti Teşkilatına Umumi Tebligatı, C.XX.
• ÇAVDAR Tevfik, Türkiye’nin Demokrasi Tarihi, 1839 – 1950, Ankara 2004.
• ÇEÇEN Anıl, Atatürk’ün Kültür Kurumu Halkevleri, Gün Doğan Yay, Ankara, 1990.
• ÇİZMELİ Şemsettin, Menderes, Demokrasi Yıldızı, Arkadaş yayınları, 2. Baskı, 2007.
• Demokrat Parti Meclis Grubu Müzakere Zabıtları,12 Aralık 1950, C.X.
• ERDEM Tarhan, “Kuruluşunun 25inci Yılı Halk Evleri, Dünyaya Örnek Bir Kültür Kuruluşunun Hayatı”, Vazife, Yıl 2, Sayı 15, Mart 1957.
• Halkevleri İdare ve Teşkilat Talimatnamesi, Ankara, 1940
• Halkevleri ve Halk Odaları, CHP, 1944 Ankara.
• “Halkevlerinin ve Halkodalarının 18. Yıl Dönümünde”, Ülkü, 1950, III /39. İNCE Özdemir, Halkevleri, Hürriyet, 19 Şubat 2006.
• KARADAĞ Nurhan, Halkevleri Tiyatro Çalışmaları (1932–1951).
• MAYAK Faysal, Adnan Menderes’in Teftiş Raporuna Göre Cumhuriyet Halk Partisi Antalya Örgütünün Çalışmaları (1935), Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, VI/15, (2007/Güz).
• ÖYMEN Altan, Öfkeli Yıllar, Doğan Kitap, 8. Baskı, İstanbul 2009.
• ÖZACUN Orhan,”Halkevlerini Dramı”, Kebikeç, II/3 (1996).
• ÖZERDİM Nihat Sami, Siyasi Anıların (1939–1954), İstanbul 1977.
• SAKAOĞLU Necdet, Osmanlı’dan Günümüze Eğitim Tarihi, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları,1. Baskı, İstanbul 2003.
• ŞİMŞEK Sefa, Bir İdeolojik Seferberlik Deneyimi, Halkevleri 1932-1951, Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi, İstanbul 2002.
• TBMM Tutanak Dergisi, IX. Dönem, C.9,1951.
• TOKSOY Nurcan, Halkevleri / Bir Kültürel Kalkınma Modeli Olarak, Orion Yayınevi.
• TORUN Esma, II. Dünya Savaşı Sonrası Türkiye’de Kültürel Değişimler, İç ve Dış Etkenler, (1945–1960),Yeniden Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Yayınları, Antalya 2006.
• TURAN Şerafettin, “Etkin Bir Eğitim, Kültür ve Sosyal Dayanışma Kurumu Olarak Halkevleri”, Bilanço 1923-1998, Cilt 1, TÜBA.
• TURAN Şerafettin, Türk Devrim Tarihi, 4. Kitap, I. Bölüm, Bilgi Yayınevi, Ankara 1999.