1864 KAFKAS GÖÇÜ’NDE BİR İTALYAN HEKİM: DR. BAROZZİ’NİN TRABZON VE SAMSUN’DAKİ MİSYONU

Yıl 2014, Cilt: 14 Sayı: 28, 5 - 44, 01.06.2014

Özgür Yılmaz

Öz

Osmanlı İmparatorluğu’nun 19. yüzyılda maruz kaldığı göç hareketlerinde Kırım Savaşı sonrası gerçekleşenler, imparatorluk coğrafyasında yeni bir sosyal hareketlilik başlattı. Özellikle 1864 yılında Çerkezlerin sürgünü ile başlayan büyük göç, devleti daha öncekilerle mukayese edilmeyecek bir göç hareketi ile karşı karşıya bıraktı. Bu göç dalgasında Trabzon ve Samsun göçmenlerin Osmanlı topraklarına giriş yaptıkları ana limanlar oldu. Lakin bu göçler bu liman şehirleri için çok ciddi sorunları da beraberinde getirdi. Osmanlı hükümeti, hem göçmenlerin hem de yerli halkın göçten kaynaklanan sorunlardan etkilenmemesi için bir dizi tedbir aldı. Temelde Muhacirin Komisyonu tarafından yönetilen bu süreç, ortaya çıkardığı siyasi ve sosyal sonuçlar bakımından uluslararası kamuoyunun da ilgisini çekti. Bu bağlamda uluslararası bir nitelik taşıyan Meclis-i Tahaffuz da bu süreci yakından takip etti. Bu çalışma, Meclis-i Tahaffuz’un bir delegesi olarak Bâb-ı Âlî tarafından Mart 1864’te özel bir görev ile Trabzon ve Samsun’a gönderilen Dr. Barozzi’nin buradaki çalışmalarını ve göçün bu şehirler üzerindeki etkilerini incelemeyi hedeflemektedir

Anahtar Kelimeler

1864 Kafkas Göçü, Trabzon, Samsun, Dr. Barozzi, Meclis-i Tahaffuz

An Italian Physician In The Caucasian Migration Of 1864: The Mission Of Dr. Barozzi In Trabzon And Samsun

Öz

The immigrations that the Ottoman Empire was exposed to in the 19th century launched a new social mobility in Ottoman territories after the Crimean War . Especially the immigrations in 1864 starting with the great emigration of the Circassians after the Russian conquest faced the Ottoman Empire a huge and massive migration movements that could not be compared with the previous immigrations. In this immigration process, southern Black Sea ports, Trabzon and Samsun served as main entry ports for immigrants in the Ottoman territories. However, these immigrations led to serious issues to these port cities. The Ottoman government took some series measures to prevent both the immigrants and the indigenous people from the problems caused by the migration. This process, managed basically by the Refugee Commission, was an issue for international community in terms of the political and social consequences of the immigration. In this context, the Quarantine Council that had an international character closely followed this process. This study aims to investigate the mission of Dr. Barozzi sent by the Sublime Porte, as a member of the Quarantine Council, his measures and his activities in Trabzon and Samsun and the consequences of the migrations at these entry ports

Anahtar Kelimeler

The Caucasian Migration of 1864, Trabzon, Samsun, Dr. Barozzi, the Quarantine Council

Kaynakça

• I. Archival Sources Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) (Prime Ministry Ottoman Archives, İstanbul) İrade Meclis-i Mahsus (İ. MMS), 27/1189. Bâb-ı Âli Evrak Odası, Vilâyât Gelen-Giden Defterleri (BEO. VGGD), no. 190. Sadâret Mektûbi Mühimme Kalemi (A. MKT. MHM): 293/25; 295/75; 290/37; 291/68; 298/59; 289/22; 297/59; 288/89; 293/73; 290/37; 293/25; 301/49; 301/70; 306/4; 311/68; 302/57; 303/6; 303/39; 305/12; 305/22; 306/78; 309/47; 338/45; 290/7; 290/51; 290/91; 291/39; 297/14; 300/50; 303/6;
• /48; 309/72; 310/29; 300/50; 206/60. Cevdet Dâhiliye (C. DH), 201/10016. Sadâret Mektûbi Meclis-i Vâlâ Kalemi (A. MKT. MVL), 290/13. İrade Dâhiliye (İ. DH), 524/36128; 524/36153; 524/36195. İrâde Meclis-i Vâlâ (İ. MVL), 513/23171. Meclis-i Vâlâ Riyâseti (MVL), 659/6; 669/68; 670/54; 674/44; 675/30; 675/33;
• /20;671/9; 684/62. Archives du ministère des Affaires étrangères (AMAE) (Archives of the French
• Ministry of Foreign Affairs, Paris-Nantes) a) Centre des Archives diplomatiques de La Courneuve (CADC) Correspondance consulaire et commerciale (CCC): Trébizonde, Tome 8. b) Centre des Archives diplomatiques de Nantes (CADN) Ambassade, Constantinople, Série D: Trébizonde, Tome 9. Ambassade, Constantinople, Série D: Samsoun. Ambassade, Constantinople, Série E, Tome 464, “Question Sanitaires ”. Ambassade, Constantinople, Série E, Tome 465, “Question Sanitaires”. Public Record Office, Foreign Office (PRO, FO)
• PRO FO 78/1832. II. Books AKYILDIZ, Ali, Tanzimat Dönemi Osmanlı Merkez Teşkilatında Reform, Eren
• Yayınevi, İstanbul, 1993. CUTHELL, David Cameron, Jr., The Muhacirin Komisyonu: An agent in the
• Transformation of Ottoman Anatolia, 1860—1866, Ph.D. dissertation,
• Columbia University, New-York, 2005. EREN, Ahmet Cevat, Türkiye’de Göç ve Göçmen Meseleleri Tanzimat Devri,
• İlk Kurulan Göçmen Komisyonu, Çıkarılan Tüzükler, Nurgök Matbaası,
• İstanbul, 1966. ERDEM, Y. Hakan, Osmanlıda Köleliğin Sonu 1800-1909, Kitap Yayınevi,
• İstanbul, 2004. HABİÇOĞLU, Bedri, Kafkasya’dan Anadolu’ya Göçler, Nart Yayınları, İstanbul, 1993. HOESLI, Eric, À la Conquête du Caucause, Epopée géopolitique et guerres
• d’influence, Editions des Syrtes, Paris, 2006. İPEK, Nedim, İmparatorluktan Ulus Devlete Göçler, Serander Yayınevi, Trabzon, 2006. KARPAT, Kemal, Osmanlı’dan Günümüze Etnik Yapılanma ve Göçler, Timaş
• Yayınları, İstanbul, 2010. KARPAT, Kemal H., Osmanlı Nüfusu (1830-1914), çev. Bahar Tırnakçı, Tarih
• Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 2003. KASUMOV-Ali, KASUMOV, Hasan, Çerkes Soykırımı Çerkeslerin 19. Yüzyıl
• Kurtuluş Savaşı Tarihi, Kaf-Der Yayınları, Ankara, 1995. L’Émigration Circassienne en Turquie, Extrait de la Gazette Médicale d’Orient
• Juillet 1864, Imprimerie de Levant Herald, Constantinople, 1864. LENNEP, Henry J. Van, Travels in Little-Known Parts of Asia Minor, Vol. I, John
• Murray, London, 1870. MCCARTHY, Justin, Ölüm ve Sürgün, çev. Bilge Umar, İnkılâp Kitabevi,
• İstanbul, 1998. PANZAC, Daniel, Osmanlı İmparatorluğu’nda Veba (1700-1850), çev. Serap
• Yılmaz, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 1997. Papers Respecting the Settlement of Circassian Emigrants in Turkey, London, 1864. Rapport Présenté au Conseil de la Santé par le Dr.Barozzi, Charge d’une mission
• sanitaire concernant l’émigration circassienne, Imprimerie de Levant
• Herald, Constantinople, 1864. Recueils des travaux du Comité consultatif d’hygiène publique de France et des actes officiels de l’administration sanitaire, Tome 4, Paris, 1875. ROSSER-OWEN, Sarah A.S. Isla, The First ‘Circassian Exodus’ to the Ottoman
• Empire (1858-1867), and the Ottoman Response, Based on the Accounts of
• Contemporary British Observer, Unpublished MA Dissertation, University
• of London School of Oriental and African Studies, London, 2007. SARIYILDIZ, Gülden, Hicaz Karantina Teşkilâtı (1865-2914), TTK, Ankara, 1996. SAYDAM, Abdullah, Kırım ve Kafkas Göçleri (1856-1876), TTK, Ankara, 1997. TOLEDANO, Ehud, Osmanlı Köle Ticareti 1840-1890, çev. Y. Hakan Erdem,
• Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 1994. YILDIRIM, Nuran, A History of Healtcare in İstanbul, Düzey Matbaacılık,
• İstanbul, 2010. YILMAZ, Özgür, Tanzimat Döneminde Trabzon, Unpublished Phd Dissertation,
• Karadeniz Technical University, Graduate School of Social Sciences, Trabzon, 2012. III. Articles “Mémoires Originaux, Rapport Présenté au Conseil de la Santé par le Dr. Barozzi,
• Charge d’une mission sanitaire concernant l’émigration circassienne”,
• Gazette Médicale d’Orient, VIIIme Année, No.4, 1864. AKAY, Tolga, “XIX. Yüzyılda Kafkasya’dan Osmanlı Devleti’ne Yönelik
• Göç Hareketlerinde Sinop’un Yeri”, I. Uluslararası Karadeniz Kültür
• Kongresi (06-09 Ekim 2011, Sinop) Bildiri Kitabı, Katuder, Karabük, 2013. AKYAY, Necmettin, “Türkiye’de Veba Salgınları ve Veba Hakkında Eski
• Yayınlar”, Mikrobiyoloji Bülteni, 8/2, 1974. AKYÜZ, Jülide, “Göç Yollarında; Kafkaslardan Anadolu’ya Göç Hareketleri”,
• Bilig, 46, 2008. AYDIN, Erdem, “19. Yüzyılda Osmanlı Sağlık Teşkilatlanması”, OTAM, 15, 2004. BAYRAKTAR, Hilmi, “Kırım ve Kafkasya’dan Adana Vilayeti’ne Yapılan Göç
• ve İskânlar (1869–1907)”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları
• Dergisi, 22, 2007. BAYRAKTAR, Hilmi, “Kırım Savaşı Sonrası Adana Eyaleti’ne Yapılan Nogay
• Göç ve İskânları (1859-1861), Bilig, 45, 2008. BEYDİLLİ, Kemal, “1828–1829 Osmanlı-Rus Savaşı’nda Doğu Anadolu’dan
• Göçürülen Ermeniler”, Belgeler, VIII/17, 1988. ÇİÇEK, Nazan, ““Talihsiz Çerkeslere İngiliz Peksimeti”: İngiliz Arşiv
• Belgelerinde Büyük Çerkes Göçü (Şubat 1864-Mayıs 1865)” Ankara
• Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 64-1, 2009. DR. BAROZZI, «Relation de la peste qui a régné la province de Benghazi »,
• Gazette Médicale d’Orient, 13, 1869. DULAURIER, Édouard, “La Russie dans le Caucase: L’exode des Circassiens et
• la colonosation Russe”, Revue des Deux Mondes, 61, 1866. FAUVEL, Antoine, “L’Émigration Circassienne en Turquie”, Gazette Médicale
• d’Orient, VIIIme Année, No.4, 1864. KEHA, Murathan, “1877-1878 Osmanlı-Rus Harbi’ne Kadar Yaşanan Kırım Kafkas
• Göçleri ve Erzurum’un Durumu”, Ekev Akademi Dergisi, 57, 2013. KELEŞ, Erdoğan, “Kırım Savaşı’ndan Sonra Gelen Muhacirlerin Menteşe
• Sancağı’nda İskânı”, Turkish Studies, 4/8, 2009. KYRIAKIDIS, Theodosios “Three Unpublished Documents from Trebizond’s
• Italian Consulate Concerning the Sanitarian Consequences of the
• Caucasian Migration in 1864 to the Southeastern Coast of the Black Sea”,
• Kafkas Tehciri Kafkasya’da Rus Kolonizasyonu, Savaş ve Sürgün,
• ed. Mehmet Hacısalihoğlu, Balkar, İstanbul, 2014. PANZAC, Daniel, “ Vingt ans au service de la médecine turque: le Dr Fauvel à
• İstanbul (1847-1867)”, Santé, médecine et société dans le monde arabe,
• dir. E. Longuenesse, Harmattan, Paris, 1995. PINSON, Mark, “ Russian Policy and The Emigration of The Crimean Tatars
• to The Ottoman Empire, 1854–1862”, Güneydogu Avrupa Arastırmaları
• Dergisi, 1, 1972. PINSON, Mark, “Russian Policy and The Emigration of The Crimean Tatars to
• The Ottoman Empire, 1854–1862”, Güneydogu Avrupa Arastırmaları
• Dergisi, 2–3, 1973–74. PUL, Ayşe “Trabzon ve Samsun Limanları Üzerinden Kafkasya Muhâcirlerinin
• İskanı (1860-1864)”, Giresun ve Doğu Karadeniz Sosyal Bilimler
• Sempozyumu, C.I, Giresun Belediyesi Yayınları, Ankara, 2009. PUL, Ayşe, “Kafkasya Muhacirlerinin Durumlarına Dair Eczacı Es-Seyyid
• Hüseyin Efendi’nin Bir Mektubu”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar
• Dergisi, 4/16, 2011. SARIYILDIZ, Gülden, “Karantina Meclisleri’nin Kuruluşu ve Faaliyetleri”,
• Belleten, LVII/222, 1994. SATIŞ, İhsan, “Kırım Savaşı’ndan Sonra Kafkasya’dan Anadolu’ya Göçler ve
• Şanlıurfa Yöresine İskânlar”, Ege Üniversitesi Türk Dünyası İncelemeleri
• Dergisi, XII/1, 2012. SAYDAM, Abdullah, “Kırım ve Kafkasya’dan Yapılan Göçler ve Osmanlı İskan
• Siyaseti (1856-1876), Osmanlı, Vol.IV, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 1999. SERBESTOĞLU, İbrahim, “Kırım Savaşı Sonrasında Samsun’da Göç ve Göçmen
• Sorunu”, Geçmişten Geleceğe Samsun, Birinci Kitap, ed. Cevdet Yılmaz,
• Samsun Büyükşehir Belediyesi Yayınları, Samsun, 2006. ŞAŞMAZ, Musa, “Immigration and Settlement of Circassians in the Ottoman
• Empire on British Documents 1857-1864”, OTAM, 9, 1999. ŞEHSUVAROĞLU, Bedi N. “Türkiye Karantina Tarihine Bir Bakış”, Sağlık
• Dergisi, 2/25, 1951. ŞEHSUVAROĞLU, Bedi N., “ Tarihi Kolera Salgınları ve Osmanlı Türkleri”
• İstanbul Tıp Fakültesi Mecmuası, 17/2, 1866. TURAL, Erkan, “Bir Bürokrat ve Bir Seyyah Gözüyle Canik (Samsun) Sancağı”,
• Çağdaş Yerel Yönetimler, 17, 2008. TURGAY, A. Üner, “Circassian Immigration into the Ottoman Empire, 1856
• ”, Islamic Studies Presented to Charles J. Adams, ed. Wael Hallaq
• and Donald P. Little, E. J. Brill, Leiden, 1991. ULMAN, Yeşim Işıl “Portraits of Italians in Health Affairs in 19th Century
• İstanbul: Dr. Castaldi, Pharmacist A. Calleja, Midwife Messani”, Oriente
• Moderno, 6, 2008. ÜNVER, A. Süheyl, “Osmanlı Tababeti ve Tanzimat Hakkında Notlar”,
• Tanzimat, C.II, MEB Yayınevi, İstanbul, 1999. WILLIAMS, Gyln, “Hıjra and Forced Migration from Nineteenth Century Russia
• to the Ottoman Empire”, Cahiers du Monde russe, 41/1, 2000. YEL, Selma,- GÜNDÜZ, Ahmet, “XIX. Yüzyılda Çarlık Rusya’sının Çerkesleri
• Sürgün Etmesi ve Uzunyayla’ya Yerleştirilmeleri (1860-1865)”, Turkish
• Studies, 3/4, 2008. YILDIRIM, Nuran “Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Koruyucu Sağlık Uygulamaları”,
• Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, Vol.V, İletişim
• Yayınları, İstanbul, 1986. YILMAZ, Özgür, “1864 Kafkas Göçünde Trabzon”, 1864 Kafkas Tehciri,
• Kafkasya’da Rus Kolonizasyonu, Savaş ve Sürgün, ed. M. Hacısalihoğlu,
• BALKAR-IRCICA, İstanbul, 2014.