Tek Parti İktidarı’ndan Doğmuş Bir Denetim Organı: Müstakil Grup (1939-1946)

Yıl 2014, Cilt: 14 Sayı: 28, 175 - 197, 01.06.2014

Volkan Payaslı

Öz

Bu çalışma, İki Dünya Savaşı arası ve sonrası dönemde Türk siyasetinin belirlenmesinde önemli role sahip olan Cumhuriyet Halk Partisi’nin ulus-devleti inşası süresince gerçekleştirdiği inkılapların halka benimsetilmesinde bir yandan da demokratikleşme uğrunda çektiği sancıları ele almaktadır. 1939’da Milli Şef’in Batılı devletler tarafında yer alma istemi, iç politikada yumuşamalara vesile olmuştur. Bu amaçla demokratikleşme çabalarını dış dünyaya göstermek ve daha önceki muhalefet yaratma olgusunun başarısızlığı üzerine Müstakil Grup kurulmuştur. Grubun faaliyetleri çalışmanın odak noktasını oluşturmuştur. Araştırmamızda yapılan çalışmalardan farklı olarak Kurultay raporuna yansımayan konuşmaların olduğu tespit edilmiş, dönemin gazeteleri, Zabıt Cerideleri, arşiv belgeleri ve anılardan yararlanarak elde edilen verilerle bu eksikliğin tamamlanması amaçlanmıştır. Aynı zamanda konunun dış ve iç politikalardaki gelişmelerle ele alınıp analiz edilmesiyle literatürdeki noksanlığın giderilmesi hedeflenmiştir

Anahtar Kelimeler

CHP, Demokrasi, İsmet İnönü, Kurultay, Müstakil Grup

Auditing Body Born From Single-Party State: Independent Group (1939-1946)

Öz

This study discusses the troubles experienced by Republican People’s Party, which had an important role in determining Turkish politics between the two world wars and afterwards. One of these troubles was teaching public revolutions carried out during establishment of nation-state and the other trouble was faced for the sake of democratization. In 1939, Second World War, National chief’s desire to take part on the side of western countries and accordingly his forming ındependent group to show democratization efforts in domestic policy, has been the focus of the study. In this study, unlike studies speeches that weren’t reflected in reports of Council, has been intended to be completed by the help of data acquired from the newspapers of the era, minute books, archives and memoirs. Besides, by discussing and analyzing the subject both in foreign and domestic policy, deficiency in literature has been aimed to be resolved

Anahtar Kelimeler

Republic People Party, Democracy, İsmet İnönü, Assembly, Independent group

Kaynakça

• I. Arşiv Kaynakları BCA. 030.10.0.0, Yer no: 5. 26.16.1. BCA. 030.10.0.0, Yer no: 5. 26.16.2-4.
• II. Resmi Yayınlar T.C Resmi Gazete (Kasım 1940), no: 4305. TBMM Zabıt Ceridesi, D.II, C.IX, 27 Ekim 1924. TBMM Zabıt Ceridesi, D.II, C.IX, 30 Ekim 1924. TBMM Zabıt Ceridesi, D.II, C.X, 8 Kasım 1924. TBMM Zabıt Ceridesi, D.3, C.XXII, 15 Kasım 1930. TBMM Zabıt Ceridesi, C.II, D.VI, 26 Mayıs 1939. TBMM Zabıt Ceridesi, D.VI, C.13, 12 Temmuz 1940. TBMM Zabıt Ceridesi, C.8, D.VI, 1940. TBMM Zabıt Ceridesi, ,C.28, D.VI, 11 Kasım 1942.
• Haziran 1943. CHP Beşinci Büyük Kurultay Zabıtları 29 Mayıs 1939- 3 Haziran 1939, Ankara, 1939. CHP Büyük Kurultayının Olağanüstü Toplantısı, Program-Tüzük Komisyonu
• Raporu, Ankara, 10 Mayıs 1946. Cumhuriyet Ansiklopedisi, C.2,(1941-1960), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2002. DEMİREL, Ahmet, l. Birinci Mecliste Muhalefet, İletişim Yayınları, Ankara, 2011. DEMİREL, Sevtap, Belgelerle Lozan, Alfa Yayınları, İstanbul, 2011. TOKGÖZ, Erdinç, Türkiye’nin İktisadi Gelişme Tarihi (1914-2007), Ankara, 2007. EROĞLU, Cem, Serbest Cumhuriyet Fırkası, İletişim Yayınları, İstanbul, 2006. GİRİTLİOĞLU, Fahir, Türk Siyasi Tarihinde Cumhuriyet Halk Partisinin Mevkii,
• Ayyıldız Matbaası, Ankara, 1965. GOLOĞLU, Mahmut, Milli Şef Dönemi (1939-1945), Kalite Matbaası, Ankara, 1974. GÜNEŞ, İhsan, Birinci Büyük Millet Meclisi’nin Düşünce Yapısı, Eskişehir, 1987. GÜR, Ebru, Lozan Konferansı’nın Türk Basınına Yansımaları, Fırat Üniversitesi,
• Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2006. İLMEN, Süreyya, Dört Ay Yaşamış Olan Zavallı Serbest Fırka, İstanbul, 1951. KARPAT, Kemal H., Türk Siyasi Tarihi, Timaş Yayınları, Ankara, 2007. KARPAT, Kemal H., Türk Siyasi Tarihi, Timaş Yayınları, İstanbul, 2012. KİLİ, Suna, Atatürk Devrimi, Türkiye İş bankası Yayınları, Ankara, 1983. KOÇAK, Cemil, Türkiye’de Milli Şef Dönemi ( 1938-1945 ), C.II, İletişim Yayınları, Ankara, 1986. KOÇAK, Cemil, Siyasi Tarih (1923-1950), Sina Akşin (ed.), Çağdaş Türkiye (1908
• ), Cem Yayınevi, İstanbul, 2008. KOÇAK, Cemil, İktidar ve Demokratlar, C.II, İletişim Yayınları, İstanbul, 2012. KONGAR, Emre, 21. Yüzyılda Türkiye, Remzi Kitapevi, İstanbul, 2006. Nutuk, C.II, TTK, Ankara, 1999. ORBAY, Rauf, Cehennem Değirmeni, C.II, Emre Yayınları, İstanbul, 1993. SOYAK, Hasan Rıza, Atatürk’ten Hatıralar, İstanbul, 1973. TİMUR, Taner, Türk Devrimi ve Sonrası, İmge Yayınları, Ankara, 2001. TOKER, Metin, Demokrasimizin İsmet Paşalı Yılları (1944-1950), Bilgi Yayınevi,
• İstanbul, 1990. TOKGÖZ, Erdinç, Türkiye’nin İktisadi Gelişme Tarihi (1914-2007), Ankara, 2007. TUNAYA, Tarık Zafer, Türkiye’de Siyasi Partiler (1859-1952), Arba Yayınları,
• İstanbul, 1952. TUNAYA, Tarık Zafer, Türkiye’de Siyasi Partiler, İletişim Yayınları, Ankara, 2008. TUNCAY, Mete, Türkiye Cumhuriyeti’nde Tek-Parti Yönetimi’nin Kurulması (1923
• ), Yurt Yayınları, Ankara, 1981. TURAN, Şerafettin, İsmet İnönü, Bilgi Yayınevi, Ankara, 2000. URAN, Hilmi, Hatıralarım, Ankara 1959. UYAR, Hakkı, Tek Parti Dönemi ve Cumhuriyet Halk Partisi, Boyut Yayıncılık,
• İstanbul, 2012. YALMAN, Ahmet Emin, Gördüklerim Geçirdiklerim, İstanbul, 1970. YETKİN, Çetin, Türkiye’de Tek Parti Yönetimi, Altın Kitaplar Yayınevi, 1983. YETKİN, Çetin, Serbest Cumhuriyet Fırkası Olayı, Karacan Yayınları, Ankara, 1982. V. Makaleler KUTAY, Cemal, “Müstakil Grup Macerası”, Tarih Konuşuyor, C.8, S.49, Şubat 1968. UZUN, Hakan, “Cumhuriyet Halk Partisi’nin 1946 Olağanüstü Kurultayı”,
• Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, C.XIII, S.26, İzmir, 2013. UZUN, Hakan, “Tek Parti Döneminde Yapılan Cumhuriyet Halk Partisi Kongreleri
• Temelinde Değişmez Genel Başkanlık, Kemalizm ve Milli Şef Kavramları,”
• Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi C.IX, S.20-21, İzmir, 2010. TURAN, Mustafa, “ Cumhuriyet Döneminde İki Deneme: Siyasi Müsteşarlıklar
• ve Müstakil Grup”. A.K.Ü. Sosyal Bilimler Dergisi, C.I, S.2.
• VI. İnternet Kaynakları
• Osman Akandere, “1939-1946 Yılları Arasında Türkiye Büyük Millet Meclisinde Bir Denetleme ve Kontrol Organı Olarak Müstakil Grup’un Yapısı ve İşlevi”, http://www.turkiyat.selcuk.edu.tr/pdfdergi/s7/11.pdf. (16.04.2014).