MARKET RELATIONS of BOMONTI ICE COMPANY

Yıl 2016, Cilt: 16 Sayı: 32, 85 - 107, 26.08.2016

Fatih Damlıbağ

Öz

This article aims to explain market relations of a single company, which operated in
ice production sector. In order to provide a proper market, Ottoman State’s efforts as a market
regulator will be discussed against the demands of Bomonti Ice Company and his rivals.
Historically ice is a demanded commodity. But only after the second half of 19th century, this
demand could be substantially met with invention of artificial ice production. Due to ice had
a large market, many entrepreneurs wanted to act in this sector. In this process, Bomonti Ice
Company became the prominent actors of the market. Bomonti brothers seized the privilege
of Salim Ağa. In their activities, they faced two different competitions. First rivals were snow
collecting artisans. They prepared precipitation from winter and sold in summer for a long time. These artisans’ claims about Bomonti Ice Company were not accept by Ottoman State.
Company’s second rival was the other opponents who wanted to produce artificial ice like
him. But in this point, Bomonti Ice Company became the opposition part. Company thought
that his production monopoly had been violated. But their objections in this field were partly
accepted by the state. State intervened to the artificial ice producers in a commercial scale.
On the contrary to privilege contract, the state did not interfere with the manufacturers who
produce ice for their own use.

Anahtar Kelimeler

Bomonti Ice Company, Artificial Ice, Competition, Production Monopoly, Market Relations

BOMONTİ BUZ ŞİRKETİNİN PİYASA İLİŞKİLERİ

Öz

Bu makale buz üretimi sektöründeki tek bir firmanın, piyasa ilişkilerini açıklamayı
hedeflemektedir. Bomonti Buz Şirketinin ve rakiplerinin talepleri karşısında, Osmanlı
Devleti’nin piyasa düzenleyicisi olarak uygun bir rekabeti nasıl sağlayacağıyla ilgili
çabalarından bahsedilecektir. Buz tarih boyunca piyasası olan bir ürün olmuştur. Fakat bu
talebin esaslı bir şekilde karşılanması; ancak XIX. Yüzyılın ikinci yarısından sonra, suni buz
üretiminin keşfiyle birlikte mümkün olmuştur. Buzun geniş bir piyasaya sahip olması, pek
çok girişimcinin bu sektörde faaliyette bulunmak istemesine sebeptir. Bu süreçte Bomonti Buz
Şirketi, piyasanın önemli aktörlerinden olmuştur. Bomonti kardeşler Salim Ağa’nın imtiyazını
ellerine geçirmişlerdir. Faaliyetleri sırasında iki türlü rekabete maruz kalmışlardır. İlk rakip
karcı esnafıdır. Bunlar eskiden beri, yağışı kıştan hazırlayıp yazın satmaktadırlar. Bu esnafın
Bomonti Buz Şirketi hakkındaki iddiaları, Osmanlı Devleti tarafından kabul görmemiştir.
Şirketin ikinci rakibiyse, kendisi gibi suni buz üretmek isteyen diğer girişimcilerdir. Fakat
bu noktada şikâyetçi taraf, Bomonti Buz Şirketi olmuştur. Şirket üretim alanındaki tekelinin,
ihlal edildiğini düşünmektedir. Fakat bu alandaki itirazları, devlet tarafından kısmen kabul
edilmiştir. Devlet suni buz üretimini, ticari ölçekte yapanlara müdahalede bulunmuştur.
Fakat imtiyaz mukavelenamesinde aksi bir madde bulunmasına rağmen, kendi ihtiyacı için
makine kullananlara dokunmamıştır.

Anahtar Kelimeler

Bomonti Buz Şirketi, Suni Buz, Rekabet, Üretim Tekeli, Piyasa İlişkileri

Kaynakça

• Başbakanlık Osmanlı Arşivi
• Amede-i Divan-ı Mukavelat (A.DVNSMKLT.d.) 2, 8.
• Amede-i Mektubî Mühimme (A.MKT.MHM) 489/14.
• Babıali Evrak Odası (BEO) 1445/108325, 2369/177637.
• Dahiliye Nezareti İdare Evrakı (DH.İD) 112-1/11.
• Dahiliye Nezareti Mektubî Kalemi (DH.MKT) 869/25, 878/41.
• İrade-i Taltifât (İ.TAL) 68/20.
• Meclis-i Vükela (MV) 8/67.
• Şura-yı Devlet (ŞD) 498/13, 1201/16, 1240/37, 2459/48, 2463/1, 2997/10.
• Yıldız Tasnifi Mütenevvî Maruzat Evrakı (Y.MTV) 289/95.
• Yıldız Tasnifi Perakende Evrakı Ticaret ve Nafıa Nezareti Evrakı (Y.PRK.TNF) 5/41.
• BALMER, Robert T., Modern Engineering Thermodynamics, Elsevier Inc, New York, 2011.
• BARKAN, Ömer Lütfi, Türkiye’de Toprak Meselesi, Toplu Eserler 1, Gözlem Yayınları, İstanbul, 1980.
• BOZDEMİR, Mustafa, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Endüstriyel Mirasımız, İstanbul Ticaret Odası, İstanbul, 2011.
• GENÇ, Mehmet, Osmanlı İmparatorluğu’nda Devlet ve Ekonomi, Ötüken Yayınları, İstanbul, 2012.
• GEYİKDAĞI, V. Necla, Foreign Investment in the Ottoman Empire, International Trade and Relations 1854-1914, I.B. Tauris Publishers, Londra, 2011.
• GÜRAN, Tevfik, Osmanlı Devleti’nin İlk İstatistik Yıllığı 1897, Devlet İstatistik Enstitüsü, Ankara, 2011.
• KÜTÜKOĞLU, Mübahat S., Balta Limanı’na Giden Yol Osmanlı-İngiliz İktisadi Münasebetleri (1580-1850), Türk Tarih Kurumu, Ankara, 2013.
• ÖKÇÜN, A. Gündüz, Osmanlı Sanayii 1913, 1915 Yılları Sanayi İstatistiki, Devlet İstatistik Enstitüsü, Ankara, 2003.
• PAKALIN, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, C.III, Milli Eğitim Bakanlığı Basımevi, İstanbul, 1983.
• YILMAZ, Celali, Osmanlı Anonim Şirketleri, Scala Yayıncılık, İstanbul, 2011.
• KURT, Burcu, “Buz Temininde Sanayileşme ve Osmanlı İmparatorluğu’nda Kurulan Buz Fabrikaları” OTAM, Ankara, 2011, S.30, ss. 73-98.
• KURT, Burcu, “Osmanlı Sosyal Hayatında Yenileşmeye Bir Örnek: Buz Temininde Modernleşme ve Dersaadet Buz Fabrikası”, Nizâm-ı Cedîd Başlangıcının 220. Yılı Münasebetiyle Tarih Boyunca Yenileşme Hareketleri, ed. Mehmet Ali Beyhan, Kitabevi, İstanbul, 2014, ss.43-50.
• MARTAL, Abdullah, “İzmir Buz Fabrikası”, Tepekule Tarih, Tepekule Kitaplığı Yayınları, İzmir, 2000, S.2, ss. 86-90.