“WAR PROFITEERS” IN THE CONTEXT OF CREATING A “NATIONAL BOURGEOISE” AND ITS CRITISISMS DURING THE WORLD WAR I

Yıl 2016, Cilt: 16 Sayı: 32, 109 - 131, 26.08.2016

Mithat Kadri Vural

Öz

After the loss of Balkans, the leaders of the Committee of Union and Progress believed
that political, economical and military measurements must be taken in Anatolia in order to
protect the remaining lands of the state. Having concluded that the policy of Pan-Ottomanism
was not adequate to help survive the existence of the Empire, Young Turks adopted the policy
of Pan-Turkism. This new policy in question also brought the “Turkfication” of the economy
in the agenda. Believing that this policy should be based on a middle Muslim-Turk social
class- this would also help them to consolidate their power- Young Turks aimed at creating a
“national economy” using the power of the state.
The First World War gave the necessary opportunities for this policy. In the name
of “National Economy” and “National Awakening”, the government followed the policy of
creating Muslim-Turk entrepreneurs and turned a blind eye to the speculative profits. Even
though the policy of creating “National Bourgeoisie” gave the expected results soon it paved
the way for degenerated war profiteers (war riches). Towards the end of the war this “war
profiteers” was criticized heavily in the press and after the war it became an important issue
in the literature. This work aims at examining the initiatives for creating “National Economy”
and “National Bourgeoisie” of the Committee and Union Progress during the Balkan Wars
and the First World War in the context of the Turkification policy of the Young Turks. The
work also examines the critics about the “war profiteers”. 

Anahtar Kelimeler

Nationaleconomy, Warriches, Young Turks, Kemal Tahir, The First World War

SAVAŞ YILLARINDA MİLLİ BİR BURJUVAZİ OLUŞTURMA ÇABASI OLARAK “HARP ZENGİNLERİ” VE BUNA YÖNELİK ELEŞTİRİLER

Öz

Balkanların yitirilmesi üzerine İttihat ve Terakki yöneticileri Anadolu olmak
üzere devletin elinde kalan son toprakları koruyabilmek için siyasi, askeri ve ekonomik
önlemler almak gerektiğine inanmışlardır. Osmanlıcılık politikasının imparatorluğun
varlığını korumaya yetmediğini, Osmanlı vatandaşları için yeni bir kimlik ve aidiyet hissinin
oluşturulması gerektiğini düşünen İttihatçılar, Türkçülük politikasına yönelmişlerdir.
Söz konusu bu Türkçülük politikasının “orta sınıf” bir Müslüman-Türk toplumsal tabana
dayanması gerektiğine inanan ve bunun kendi iktidarlarının devamı için de bir zorunluluk
olduğuna inanan İttihatçılar devlet eliyle bir “milli iktisat” yaratma projesine girişmişlerdir.
Birinci Dünya Savaşı devletin ekonomiye Müslüman-Türk unsur lehine sonuçlar
verecek müdahalelerde bulunması için fırsatlar yarattı. Hükümet “milli iktisat” ve “iktisadi
uyanış” adı altında bir Müslüman-Türk girişimci sınıf yaratmaya yönelik politikalar izledi
ve sermaye birikimini hızlandıran spekülatif kazançlara göz yumdu. “Milli burjuva” yetişme
politikası kısmen beklenen sonucu doğursa da yoz bir savaş zengini yarattı. Ortaya çıkan
“harp zenginleri” savaşın sonuna doğru basında yoğun bir şekilde eleştirilmiş ve edebiyatın
işlediği önemli konular arasında yer almıştır. Bu çalışma; Balkan Savaşı, İttihat-Terakki ve
Türkçülük politikası üzerinden “Milli iktisat” çabalarını ele almış, özellikle savaş yıllarında
“milli burjuvazi” oluşturma girişimleri üzerinde durmuş ve “harp zenginlerine” yönelik
eleştirileri konu edinmiştir.

Anahtar Kelimeler

Milli İktisat, Harp Zengini, İttihat ve Terakki, Kemal Tahir, Birinci Dünya Savaşı

Kaynakça

• Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırma Dergisi
• Halka Doğru
• İktisadiyyat Mecmuası
• Tanin
• Tasvir-i Efkâr
• Türk Yurdu
• Vakit
• Yeni Mecmua
• Ahmad, Feroz, İttihat ve Terakki 1908-1914, Çev. Nuran Yavuz, Kaynak Yay., 7. Baskı, İstanbul, 2007.
• Ahmet Hamdi Başar’ın Hatıraları, Meşrutiyet, Cumhuriyet ve Tek Parti Dönemi, Yayına Hazırlayan Murat Koraltürk, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yay., Kasım 2007, İstanbul, s.79
• Birgen, Muhittin, İttihat ve Terakki’de On Sene, Hazırlayan Zeki Arıkan, Cilt 1, Kitap Yay., İstanbul, 2006.
• Cavit Bey Meşrutiyet Ruznamesi, Cilt III, Haz. Hasan Babacan-Servet Avşar, Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara, 2015.
• Çavdar, Tevfik, Bir Örgüt Ustasının Yaşam Öyküsü Talat Paşa, İmge Yay., 4. Baskı, Ankara, 2001.
• Çavdar, Tevfik, Türkiye Ekonomisinin Tarihi 1900-1960, İmge Yay., Ankara, 2003.
• Georgeon, François, Türk Milliyetçiliğinin Kökenleri Yusuf Akçura (1876-1935), Tarih Vakfı Yurt Yay., İstanbul, 1999.
• Kansu, Aykut, 1908 Devrimi, İletişim Yay., İstanbul, 1995; Sina Akşin, Jön Türkler ve İttihat ve Terakki, İmge Yay., Ankara, 2001.
• Kazgan, Gülten, Tanzimat’tan 21. Yüzyıla Türkiye Ekonomisi, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yay., 4. Baskı, Eylül İstanbul, 2009.
• Kerimoğlu, Hasan Taner, Osmanlı Kamuoyunda Balkan Meselesi 1908-1914, Libra Yay., İstanbul, 2015.
• Keyder, Çağlar, Türkiye’de Devlet ve Sınıflar, İletişim Yay., 17. Baskı, İstanbul, 2011.
• Köroğlu, Erol, Türk Edebiyatı ve Birinci Dünya Savaşı (1914-1918) Propagandadan Milli Kimlik İnşasına, İletişim Yay., İstanbul, 2004.
• Sertel, Zekeriya, Hatırladıklarım, Remzi Kitabevi, 4. Baskı, İstanbul, 2000.
• Tahir, Kemal, Bir Mülkiyet Kalesi, İthaki Yay., 5. Baskı, İstanbul, 2009.
• Tahir, Kemal, Notlar, Osmanlılık/Bizans, Cilt 10, Bağlam Yay., İstanbul, 1992.
• Tahir, Kemal, Notlar, Çöküntü, Cilt 12, Bağlam Yay., İstanbul, 1992.
• Tahir, Kemal, Esir Şehrin İnsanları, İthaki Yay., 8. Baskı, İstanbul, 2008.
• Tahir, Kemal, Esir Şehrin Mahpusu, İthaki Yay., 4. Baskı, İstanbul, 2009.
• Tahir, Kemal, Kurt Kanunu, Tekin Yay., 9. Baskı, İstanbul, 2004.
• Tahir, Kemal, Yorgun Savaşçı, İthaki Yay., 3. Baskı, İstanbul, 2007.
• Toprak, Zafer, Türkiye’de Milli İktisat 1908-1918, Doğan Kitap, İstanbul, 2012.
• Yalman, Ahmet Emin, Yakın Tarihte Gördüklerim ve Geçirdiklerim, Yayına Hazırlayan Erol Şadi Erdinç, Pera Yay., 2. Baskı,, İstanbul, 1997.
• Elmacı, Mehmet Emin, “İttihat Terakki ve Milli iktisat Düşüncesinin Uygulamaya Geçirilmesi”, İttihat Terakki ve Jön Türkler, Kaynak Yay., İstanbul, 2009.
• Georgeon, François, “Harp Maliyesi ve Milli İktisat: 1918 Osmanlı İç İstikrazı”, Osmanlı-Türk Modernleşmesi 1900-1930, Çev. Ali Berktay, Yapı Kredi Yay., İstanbul, 2006.
• Sarıkoca, Erem, “Kemal Tahir ve Toplum Yapıları”, Biyografya-4, Bağlam yay., Ankara, 2004.
• Varlı, Arzu, Koraltürk, Murat, “II. Meşrutiyet’ten Erken Cumhuriyet’e Milli İktisadın Sürekliliği ve İzmir İktisat Kongresi”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırma Dergisi, Dokuz Eylül Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü, IX/20-21, (2010/Bahar-Güz).