THE PROBLEM OF CHILD BEGGARS IN THE LAST PERIOD OF THE OTTOMAN EMPIRE

Yıl 2016, Cilt: 16 Sayı: 33, 25 - 60, 13.01.2017

Cihan Özgün

Öz

The XIXth century was a period of drastic changes and transformations for structure

urban and society of the Ottoman Empire. During this era, the political élite understood that

the state and society needed to modernize itself and they tried for it. In this study, child

beggars in the modernization process will reveal how they expresses a serious social problem

for the Ottomans. The measures taken by the Ottoman administration to prevent social

abuses related to beggars and to face the needs of child beggars and to reintegrate them into

the society will be studied as well.

Anahtar Kelimeler

Ottoman, Urban, Society, Child, Begging

OSMANLI DEVLETİ’NİN SON ZAMANLARINDA ÇOCUK DİLENCİLER SORUNU

Öz

XIX. yüzyıl, Osmanlı İmparatorluğu’nun kent ve toplum yapısında son derece

kapsamlı değişim ve dönüşümlerin yaşandığı bir dönem özelliğini taşımaktadır. Bu dönemde

devlet yönetimindeki kesim, devletin ve toplumun artık kendini yenilemek zorunda

olduğunu kavramış, bu dönüşümün gerçekleşmesi için çabalamıştır. Bu çalışmada, çocuk

dilencilerin modernleşme sürecinde Osmanlılar için ne kadar ciddi bir toplumsal sorunu ifade

ettiği ortaya konulacaktır. Başta toplumsal suistimallerin yaşanmamasına, çocuk dilencilerin

ihtiyaçlarının karşılanması ve topluma kazandırılmasına ilişkin çabalar olmak üzere bu

sorunla mücadele için gerçekleştirilen planlı ve kararlı uygulamalara dikkat çekilecektir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, Kent, Toplum, Çocuk, Dilencilik

Kaynakça

• A. DVN (Divan-ı Hümayun Kalemi)
• A.MKT. MHM (Sadaret Mühimme Kalemi)
• C. AS. (Cevdet Askeriye)
• C. BEL (Cevdet Belediye)
• DH. EUM. THR (Dâhiliye Nezareti Emniyyet-i Umumiyye Müdüriyeti Tahrirat Kalemi)
• DH. HMŞ (Dâhiliye Nezareti Hukuk Müşavirliği)
• DH. İUM (Dâhiliye Nezareti İdare-i Umumiye)
• DH. KMS. (Dâhiliye Kalem-i Mahsus)
• DH. MKT. (Dâhiliye Mektubi Kalemi)
• DH.TMIK.M (Dahiliye Nezareti Tesri-i Muamelat Komisyonu)
• HAT (Hatt-i Hümayun)
• HR. TO (Hariciye Nezareti Tercüme Odası)
• İ. KAN (İrade Kanun)
• MV. (Meclis-i Vükela Mazbataları)
• ŞD (Şura-yı Devlet)
• Y.A.HUS (Sadaret Hususi Maruzat)
• ZB. (Zabtiye)
• Düstur
• Hizmet
• Mihrab
• Sırat-ı Müstakim
• Tarih Hazinesi
• Tarih-i Osmani Encümeni Mecmuası
• Tasvir-i Efkâr
• Teârüf-i Müslimin
• Türk Tıp Cemiyeti Mecmuası
• Vakit
• A. Nazmi, İslamda Tese’ül Yoktur- Hadisi-i Şerife Müsteniddir, İstanbul, 1924.
• Abdürreşid İbrahim, “Diyanet Namına Dilenmek Bizde Sanat Olmuş”, Teârüf-i Müslimin Dergisi, Cilt 1, aded 16., 16 Eylül 1326.
• Ahmet Emin, “Sokak Faciaları”, Vakit Gazetesi, 28 Nisan 1334 (1916).
• Atalay, Talip, “Dilencilikten Emekçiliğe Yükselmede Islahhanelerin Rolü (Diyar-ı Bekir Islahhanesi Örneği)”, Bir Kent Sorunu Dilencilik, Bir Kent Sorunu Dilencilik- Tebliğler Kitabı, İstanbul, 2008, ss. 205- 214.
• Ayhan, Halis- Maviş, Hakkı, “Darüşşafaka”, TDV İslam Ansiklopedisi, Cilt 9, 1994, ss. 7-9.
• “Bir Vesika-yı Kadime (11 Muharrem sene 976)”, Tarih-i Osmani Encümeni, cüz’: 8, İstanbul, 1 Haziran 1327.
• Boyar, Ebru- Fleet, Kate, Osmanlı İstanbul’unun Toplumsal Tarihi, Çev. Serpil Çağlayan, İş Bankası yay., İstanbul, 2014.
• Coşkun, İsmail- Erkilet, Alev, “Kapıya Geleni Geri Çevirmeme: İstanbul Esnafının Dilencilik Olgusuna Bakış Açısı”, Sosyoloji Dergisi, 3. Dizi, 20. Sayı, 2010/ 1, ss. 1- 21.
• Çakır, Serpil, “Meşrutiyet Devri Kadınlarının Aile Arayışı”, Sosyokültürel Değişim Sürecinde Türk Ailesi, C.1, Ankara, 1992.
• Davies, Norman, Avrupa Tarihi- Doğu’dan Batı’ya Buz Çağı’ndan Soğuk Savaş’a Urallar’dan Cebelitarık’a Avrupa’nın Panoraması, (Çev. Burcu Çığman vd.), İmge kitapevi, İstanbul, 2006.
• Demirtaş, Mehmet, “Osmanlı Başkentinde Dilenciler ve Dilencilerin Toplum Hayatına Etkileri”, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi OTAM, Sayı 20, 2006, ss. 81-104.
• “Dilenciler Toplanıyor mu?”, Tasvir-i Efkar Gazetesi, 26 Temmuz 1335 (1919). Dingeç, Emine, “Osmanlı Toplumunda Kadınların Üretime Katkıları”, History Studies, Volume 2/1 2010, ss.18-19.
• Düstur, Tertip: 1 Cilt 7 Sayfa: 48 (16 Kanun-ı Sani 1311, 1896).
• Düzbakar, Ömer, “Osmanlı Devletinin Dilencilere Bakışı (Bursa Örneği)”, Uluslar arası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Sayı 1/ 5, Bahar, 2008, ss. 290- 312.
• Genç, Mehmet, “Osmanlı Dünyasında Dilencilik”, Bir Kent Sorunu Dilencilik- Tebliğler Kitabı, İstanbul, 2008, ss. 13- 17.
• Göktaş, Hanım, “II. Abdülhamit Dönemi Bir Çocuk Gazetesi: Çocuklara Mahsus Gazete”, II. Abdülhamit Sempozyumu- Bildiriler, 3. Cilt, TTK, Ankara, 2014.
• Güdek, Meral, Modernleşme Döneminde Osmanlı’da Çocuk Eğitimi ve Literatürü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 2012.
• Güngör, Servet, “Osmanlı’dan Türkiye Cumhuriyeti’ne Bir Hayır Örgütü: Darülaceze Müessesesi”, Türk İdare Dergisi, Yıl 81, Sayı 463-464, Haziran/ Eylül 2009, ss. 157-180.
• Hizmet Gazetesi, 11 Ağustos 1892.
• Hizmet Gazetesi, 3 Kasım 1888.
• Kadri Raşid, “İslamda Nüfus ve Çocuk”, Mihrab Dergisi, (15 Teşrin-i Sani 1339), Şehzadebaşı: Evkaf-ı İslamiye Matbaası, İstanbul, 1923.
• Keskin, Mustafa, “Mehmet Akif Ersoy’a Göre Doğunun Geri Kalmışlığının, Batının Gelişmişliğinin Eğitim- Öğretim İle İlişkisi”, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı, 18, 2005/ 1.
• Kıranlar, Safiye, Savaş Yıllarında Türkiye’de Sosyal Yardım Faaliyetleri (1914- 1923), İstanbul Üniversitesi AİİTE, Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul, 2005.
• Kırımlı Seyyid Mehmetzade Yakup Kemal, “İslamda Tese’ülün Mezmumiyeti, Netaic-i Müellimesi”, Sırat-ı Mustakim, 5 Teşrinisani 1325.
• Kırlı, Engin, “Tanzimat Sonrası Fuhuş Hadisesine Yaklaşımda Yaşanan Değişim”, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 12, 2010/ 2, ss. 39- 51.
• Kızılkan, Ayşe Özdemir, “Arşiv Belgelerine Göre II. Abdülhamit Döneminde Dilencilik Yapan Yabancılar ve yurtdışına Dilencilik İçin Giden Osmanlı Vatandaşları”, Bir Kent Sorunu Dilencilik, Bir Kent Sorunu Dilencilik- Tebliğler Kitabı, İstanbul, 2008, ss. 99- 108.
• Koçu, Reşat Ekrem, “Çocuk Hırsızı Yahudiler Vakası ve Çocuk Hırsızları, Çocuk Hırsızlığı”, İstanbul Ansiklopedisi, C. VIII, İstanbul, 1966.
• Koçu, Reşat Ekrem, “Dilenci”, İstanbul Ansiklopedisi, C. VIII, İstanbul, 1966.
• Kumbasar, Murat, “Dilencilikle Mücadelede Bayburt Örneği”, Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sayı 29, Erzurum, 2008, ss. 119- 143.
• Kuran-ı Kerim, Bakara Suresi, cûz 2- sûre 2, 177 ve 215. ayetler.
• Kutlu, Sacit, Didar-ı Hürriyet- Kartpostallarla İkinci Meşrutiyet 1908- 1913, İstanbul, 2004.
• Mermutlu, Bedri, “XIX. Yüzyılda İstanbul’da Dilenciler ve Dönem Basınının Soruna Yaklaşımı”, Bir Kent Sorunu Dilencilik, Bir Kent Sorunu Dilencilik- Tebliğler Kitabı, İstanbul, 2008, ss. 425- 442.
• Nazır, Bayram, Dersaadet’te Ticaret, İstanbul 2011.
• Ortaylı, İlber, Osmanlı Toplumunda Aile, Timaş Yay., 11. Baskı, İstanbul, 2009.
• Özbek, Nadir, “II. Meşrutiyet İstanbul’unda Dilenciler ve Serseriler”, Toplumsal Tarih, 11/ 64, 1999.
• Özbek, Nadir, “Osmanlı İmparatorluğunda Dilencilere Yönelik Devlet Politikaları ve Kamusal Söylemin Değişimi”, Bir Kent Sorunu Dilencilik, Bir Kent Sorunu Dilencilik- Tebliğler Kitabı, İstanbul, 2008, ss. 17- 44.
• Özbek, Nadir, “II. Abdülhamit ve Kimsesiz Çocuklar Darülhayr-ı Ali”, Tarih ve Toplum, sayı 182, Şubat-1992, ss. 75- 84.
• Özcan, Abdülkadir, “Osmanlı Askeri Teşkilatı”, Osmanlı Devleti Tarihi, cilt-1, İstanbul 1999.
• Özgün, Cihan, “Osmanlı Dünyasında Çocuk Dilenciler”, Geçmişten Günümüze Şehir ve Çocuk I, Ed. Osman Köse, Samsun, 2016, ss. 671-678.
• Öztürk, Said, “Osmanlı Devletinde Dilenciliğin Önlenmesi”, Bir Kent Sorunu Dilencilik, Bir Kent Sorunu Dilencilik- Tebliğler Kitabı, İstanbul, 2008, ss. 109- 122.
• Parin, Suvat, “Dilencilik Yoksulluk İlişkisi”, Sosyoloji Dergisi, 3. Dizi, 20. Sayı, 2010/ 1, ss. 23-37.
• Sarıkaya, Makbule, “Savaş Yıllarında Himaye-i Etfal Cemiyeti’nin Çocuk Misafirhanesi ve Çocuklar”, Atatürk Dergisi, Cilt 3, Sayı 3, 2003, s. 195, ss.193- 202.
• Şemsettin Sami, Kâmûs-i Türki, İkdam Matb., Dersaadet, 1318.
• Şen, Serkan, “Derleme Sözlüğüne Göre Türkiye Türkçesi Ağızlarında Meslek İcrası Adları”, TÜBAR, XXV- Bahar, 2009, ss. 173-184.
• Şirin, İbrahim, “Avrupa ve Osmanlı Seyyahlarının İzlenimiyle Osmanlı ve Avrupa’da Dilencilik”, Bir Kent Sorunu Dilencilik, Bir Kent Sorunu Dilencilik- Tebliğler Kitabı, İstanbul, 2008, ss. 63- 80.
• Tarihte İstanbul Dilencileri, Tarih Hazinesi, İstanbul, 7, 1951.
• Tasvir-i Efkar Gazetesi, 26 Temmuz 1335 (1919).
• The New Testament- İncil, Yeni Yaşam Yay., 2. Basım, İstanbul, 2000.
• Toksarı, Ali, “Dilencilik”, TDV İslam Ansiklopedisi, c. 9, 1994, ss. 298- 300.
• Topateş, Aslıcan Kalfa, Dilenciler- Türkiye’de Yoksulluk ve Dilenme Kültürü, İstanbul, 2015.
• Toprak, Zafer, “Osmanlı’nın son Döneminde İstanbul Sokaklarında Marjinaller: Hırsızlar, Dolandırıcılar, Yankesiciler”, İ.Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 38, Mart 2008, ss. 275- 279.
• Ulu, Cafer, “I. Dünya Savaşı ve İşgal Sürecinde İstanbul’da Yaşanan Sosyal ve Ahlaki Çözülme (1914- 1922)”, Tarih Dergisi, Sayı 58, 2013/ 2, İstanbul 2013.
• Uygun, Süleyman, “Deniz Aşırı Dilenciliğe Bir Örnek: Maruni Dilenciler”, OTAM, 30, Güz- 2011, ss. 189- 212.
• Ünver, Süheyl, “XIX. Asırda İstanbul’da Malûl Dilenciler ve Ressam Preziosi”, Türk Tıp Cemiyeti Mecmuası, 12, İstanbul, 1936, ss. 597- 603.
• Varlık, Bülent, “Tanzimat ve Meşrutiyet Dergileri”, Tanzimat’tan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi, Cilt:1, İstanbul, 1985.
• Yeniçeri, Celal, “İslam Öğretisinde Çalışıp Kazanma/ Kesb İlkesi ve Emeksiz Kazanç Peşine Düşme Olarak Dilencilik ve Benzerlerine Bakış”, Bir Kent Sorunu Dilencilik, Bir Kent Sorunu Dilencilik- Tebliğler Kitabı, İstanbul, 2008, ss. 259- 284.
• Yeniterzi, Emine, “Mehmet Akif’in Çalışmaya Verdiği Önem”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 2000, ss. 383- 396 .
• Yıldırım, Mehmet Ali, “Abdülhamit Devrinde Mesleki- Teknik Eğitimin Gelişimi: Vilayet Sanayi Mektepleri”, II. Abdülhamit Sempozyumu- Bildiriler, 2. Cilt, TTK, Ankara, 2014.