THE ASSASSINATION ATTEMPT TO ATATURK IN THE LIGHT OF NEW INFORMATION AND DOCUMENTS (1935-1936)

Yıl 2016, Cilt: 16 Sayı: 33, 275 - 306, 13.01.2017

Ufuk Erdem

Öz

The assassination attempt in 1935 to Ataturk the founder of Turkish Republic was

detected by the notification of England. The sensitivity of England on the issue was due to

the doubt about assassination attempt’s being realized by a group in its mandated land.

Realization of such an assassination could bear outcomes which would be impossible to

recover in terms of Turkish-English relations. As a result of investigation, the cooperation

between a group under the leadership of Cerkez Ethem with Ali Saip Ursavas who was the

deputy of Urfa, was determined and judicial process began. The news related to ex-caliph

Abdulmecid’s financing the assanissation attemt leaked out. All defendants were acquited

since any concrete evidence were reached in neither judicial nor supreme court stages. In this study, the issues concerning the assassination attempt in 1935 to Ataturk,

the relations between Turks and English in this context, reactions against the assassination

attempt, investigation process and assassination court are to be handled.

Anahtar Kelimeler

Ataturk, Cerkez Ethem, Ali Saip Ursavas, Assassination, England

YENİ BİLGİ VE BELGELER IŞIĞINDA ATATÜRK’E SUİKAST GİRİŞİMİ (1935-1936)

Öz

1935 yılında Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucusu Atatürk’e yönelik olarak

düzenlenmek istenen suikast girişimi İngiltere’nin haber vermesiyle ortaya çıkarılmıştı.

İngiltere’nin konu hakkındaki hassasiyeti suikast girişiminin kendi manda topraklarında

bulunan bir grup tarafından gerçekleştirileceği endişesiydi. Böylesi bir suikastın gerçekleşmesi

Türk-İngiliz ilişkileri açısından telafisi mümkün olmayan sonuçlar doğurabilirdi. Yapılan

tahkikatlar neticesinde Çerkez Ethem liderliğindeki bir grubun Urfa Milletvekili Ali Saip

Ursavaş ile işbirliği yaptığı sonucuna ulaşılmış ve mahkeme süreci başlamıştır. Eski Halife

Abdülmecid Efendi’nin de suikast girişimini finanse ettiğine dair haberler çıkmıştır. Mahkeme

ve daha sonraki temyiz aşamasında elle tutulur herhangi bir delile ulaşılamadığı için tüm

sanıklar beraat etmiştir.

Bu çalışmada 1935 yılında Atatürk yapılmak istenen suikast girişiminin ortaya

çıkması, suikast girişimi bağlamında Türk-İngiliz ilişkileri, suikasta karşı gösterilen tepkiler,

tahkikat aşaması ve suikast mahkemesi konuları ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Atatürk, Çerkez Ethem, Ali Saip Ursavaş, Suikast, İngiltere

Kaynakça

• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA), Fon Kodu (FK.), Yer No (YN.)
• BCA, FK. 30.18.1.2, YN. 62.12.17
• BCA, FK. 30.18.1.2, YN. 60.100.7.
• BCA, FK. 490.1.0.0, YN. 586.23.1.
• BCA, FK. 490.1.0.0, YN. 586.23.1.
• BCA, FK. 30.10.0.0, YN. 203.387.14
• BCA, FK. 30.10.0.0, YN. 203.387.14
• BCA, FK. 30.18.1.2, YN. 59.84.4.
• BCA, FK. 30.18.1.2, YN. 63.26.05
• BCA, FK. 30.18.1.2, YN. 59.84.4
• BCA, FK. 30.18.1.2, YN. 63.26.05
• Cumhurbaşkanlığı Arşivi (CA), Elektronik Bilgi Sistemi No (EBİSNO), Belge No (BN), Ek No (EN).
• CA, EBİSNO: 01015021, BN: 2, 5, 31, 37, 53, 81, EN: 1, 2, 3, 7, 8, 45, 54, 78, 79, 116, 117.
• CA, EBİSNO: 01015023, BN: 95, EN: 130, 131.
• CA, EBİSNO: 01015023, BN: 145, EN: 185.
• The National Archives (TNA), Foreign Office (FO)
• TNA, FO, 371/19041, E.4965
• TNA, FO, 371/19041, E.5073
• TNA, FO, 371/19041, E.5113
• TNA, FO, 371/19041, E.6158
• TNA, FO, 371/19041, E.6384
• TNA, FO, 371/19041, E.6423
• TNA, FO, 371/19041, E.6466
• TNA, FO, 371/19041, E.6470
• TNA, FO, 371/19041, E.6477
• TNA, FO, 371/19041, E.6492
• TNA, FO, 371/19041, E.6570
• TNA, FO, 371/19041, E.6617
• TNA, FO, 371/19041, E.6717
• TNA, FO, 371/20088, E. 3136
• TNA, FO, 371/19041, No: 778/100
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Arşivi
• Hasan Rıza Soyak’ın Hal Tercümesi ve Özlük Dosyası, Sicil No: 435
• Şükrü Kaya’nın Hal Tercümesi ve Özlük Dosyası, Sicil No: 300
• Tevfik Rüştü Aras’ın Hal Tercümesi ve Özlük Dosyası, Sicil No: 333
• Ali Saip Ursavaş’ın Hal Tercümesi ve Özlük Dosyası, Sicil No: 419
• Resmi Ceride (Resmi Gazete)
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi
• Akşam
• Cumhuriyet
• Dundee Evening Telegraph
• Haber
• Halkın Sesi
• Kurun
• Son Posta
• Times
• Ulus
• Western Morning
• Yenilik
• Yorkshire Evening Post
• Yorkshire Post and Leeds Intelligencer
• ALBAYRAK Recep, Ethem Bey’in Sürgün Yılları ve Simav Olayları (1919-1948), Berikan Yayınevi, Ankara 2004.
• Ali Saip [Ursavaş], Kilikya ve Urfa’nın Kurtuluş Mücadeleleri, b.y.y., Ankara 1340.
• ARMAOĞLU Fahir, 20. Yüzyılı Siyasî Tarihi, Alkım Yayınevi, Ankara 2009.
• Atatürk’ün Sırdaşı Kılıç Ali’nin Anıları, Derleyen Hulûsi Turgut, İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2005.
• Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri I-III, C. III, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1997.
• AYKOL Hüseyin, Çerkes Ethem’in Gerçek Yaşam Öyküsü, Belge Yayınları, İstanbul 2001.
• BOZDAĞ İsmet, Atatürk’ün Sofrası, Kervan Kitapçılık, İstanbul 1975.
• Çerkez Ethem, Anılarım, C. I, Berfin Yayınları, İstanbul 1998.
• EFE Ahmet, Çerkez Ethem, Bengi Yayınları, 3. Baskı, İstanbul 2009.
• KANDEMİR Feridun, Atatürk’e İzmir Suikastından Ayrı 11 Suikast, Ekincigil Basımevi, İstanbul 1955.
• KUTAY Cemal, Çerkez Ethem Dosyası 1, Boğaziçi Yayınları, 2. Baskı, İstanbul 1977.
• KUTAY Cemal, Çerkez Ethem Dosyası 2, Boğaziçi Yayınları, 2. Baskı, İstanbul 1977.
• KUZU Ali, Atatürk’e Yapılan 41 Suikast, Bilge Karınca Yayınları, İstanbul 2008.
• League Of Nations, Convention For The Prevention and Punishment Of Terrorism, b.y.y, b.t.y.
• LÜLE Zeynep, Mustafa Kemal’in “Can Yoldaş”ı Ali Çavuş, Doğan Kitap, İstanbul 2008.
• NADİ Yunus, Çerkes Ethem Kuvvetlerinin İhaneti, Sel Yayınları, İstanbul 1955.
• OLCAY Osman, Sevres Andlaşmasına Doğru, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, Ankara 1981.
• SOLAK Mustafa, Atatürk’ün Bakanı Şükrü Kaya, Kaynak Yayınları, İstanbul 2013.
• ŞENER Cemal, Çerkes Ethem Olayı, Altın Kitaplar, 15.Basım, İstanbul 2007.
• ŞİMŞİR Bilal, İngiliz Belgelerinde Atatürk (1919-1938), C. 8, TTK, Ankara 2006.
• TBMM Albümü 1920-1950, I. Cilt, TBMM Genel Sekreterliği Basın ve Halkla İlişkiler Genel Müdürlüğü, Ankara 2010.
• UÇAROL Rifat, Siyasi Tarih (1789-2010), Der Yayınları, 7. Basım, İstanbul 2008.
• ÜNAL Muhittin, Kurtuluş Savaşı’nda Çerkeslerin Rolü, Takav Matbaası, Ankara 2000.
• ALKAN Mehmet Ö., “En çok Bildiğimizden Kuşkulanmak -2: Mustafa’dan Kamâl’a Atatürk’ün İsimleri” , Toplumsal Tarih Dergisi, S. 204, Aralık 2010, ss. 23-31.
• BİNGÖL Sedat, “Çerkez Ethem’e Dair Yeni Bazı Belgeler ve Değerlendirmeler”, Toplumsal Tarih, S. 40, Nisan 1997, ss. 35-39.
• HALICI Şaduman, “Atatürk’e Suikast Girişimi: Hacı Sami ve Çetesi”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, C. XIII, S.27, 2013-Güz, ss. 105-121.
• İLYAS Ahmet, “Milli Mücadele’de Önemli Bir Şahsiyset: Ali Saip Ursavaş” , Turkish Studies (online dergi ), Vol. 10/9, Summer 2015, ss. 235-246.
• KILAVUZ Nuran, “Kahramanlıktan Vatan Hainliğine, Çerkez Ethem, Kuvve-i Seyyare’nin Teşkili ve Tasfiyesi”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilgiler Dergisi, C. 21, S. 1, ss. 273-288.
• KILIÇ Sezen, Nazi Basını Völkischer Beobachter’de Atatürk (1935-1939), Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi (online dergi), C.5, No.1, 2013, ss. 469-478.
• KÜÇÜK Cevdet, “Sykes-Picot Antlaşması” TDVİA, C. 41, Türk Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 2012, ss. 204-206.
• MAZICI Nurşen, “Af Yasalarında 150’likler”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 55/1, 2000, ss. 79-138.
• ÖZGİRAY Ahmet, “Türkiye-Yugoslavya İlişkileri 1920-1938”, Tarih İncelemeleri Dergisi, XIV, 1999, ss. 11-24.
• POLAT Bengül Salman, “1935 Yılında Atatürk’e Karşı Planlanan Suikastın Basındaki Yansımaları”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, S. 49, Bahar 2012, ss. 1-32.
• SARAÇLI Murat, “Uluslararası Hukukta Terörizm”, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 11, S. 1-2, 2007, ss. 1049-1078.
• SARINAY Yusuf, “Hoybun Cemiyeti ve Türkiye’ye Karşı Faaliyetleri”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C. XIV, S. 40, Mart 1998, ss. 207-244.
• TÜRKKAN Yasemin, “Karizmatik Lider Kavramı: ve Atatürk: 1935 Suikast Girişimi Örneği”, Genç Akademisyenlerin Gözüyle Tek Adam: Mustafa Kemal Atatürk Sempozyumu 21 Kasım 2008, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Ankara 2012, ss. 57-75.
• KAYA Yakup, Bir Devlet ve Siyaset Adamı Şükrü Kaya, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, Kayseri 2012.
• AMCA Münevver, 1935 Yılı Türkiye Yıllık Raporu, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İzmir 2007.
• http://www.mfa.gov.tr/sayin-sukru-kaya_nin_-ozgecmisi.tr.mfa.
• http://www.yargitaycb.gov.tr/belgeler/site/hukuk/sdava.html.