THE EFFECT OF THE CYPRUS ISSUE ON THE TURKISH FOREIGN POLICY AND RELATIONS WITH US-USSR

Yıl 2016, Cilt: 16 Sayı: 33, 455 - 484, 13.01.2017

Giray Saynur Derman Vefa Kurban

Öz

The Cyprus Island, which have had a key role strategically in the Eastern

Mediterranean in each period of the history, currently keeps its importance. Due to its strategic

importance, the political conflicts that exist in the island throughout the history still keep going

on. The Cyprus issue, started in late 1950’s, have been one of the most important matters that

affects the Turkish Foreign Policy and the internal political life and Turkish Foreign Policy 

have changed dramatically with this issue. With the start of the Cold War Period that follows

the end of the World War II, Turkey had chosen to follow up a unilateral pro-Western foreign

policy. However in the Cyprus issue that peaked in 1974, Turkey couldn’t get the necessary

support from its Western allies and instead was punished by US weapon embargo. In this

period it was bitterly experienced that the followed unilateral foreign policy had harmed the

national benefits. Afterwards Turkey has preferred to follow a more balanced multilateral

foreign policy rather than a policy indexed to NATO and US-Soviet rivalry. In this article

the relationships among Turkey, US and USSR are analyzed from political aspects and in

the context of international system within the framework of the Cyprus issue in the Turkish

Foreign Policy by scanning the archives and the Soviet press. When the nature of Turkish-

USSR relations and the historical facts were examined in the context of a dynamical analysis

and synchronous historical overview, citated relation appeared as a dependent factor of the

international system and developments in their internal politics.

Anahtar Kelimeler

Turkish Foreign Policy, The Cyprus Issue, Turkey, USSR, USA, International System

KIBRIS SORUNUNUN TÜRK DIŞ POLİTİKASINA ETKİSİ VE ABD-SSCB İLE İLİŞKİLER

Öz

Stratejik açıdan tarihin her döneminde Doğu Akdeniz’de kilit konumunda bulunan

Kıbrıs Adası günümüzde de bu önemini korumaktadır. Sahip olduğu bu stratejik önem sebebi

ile Ada’da tarih boyunca var olan siyasi çatışmalar halen devam etmektedir. 1950’li yılların

sonlarında ortaya çıkan Kıbrıs sorunu ise Türk Dış Politikasını ve iç siyasi hayatını etkileyen

en önemli meselelerden biri olmuştur ve Türk Dış Politikası Kıbrıs sorunuyla beraber büyük

bir değişim geçirmiştir. İkinci Dünya Savaşı’nın bitmesini takip eden Soğuk Savaş dönemiyle

beraber Türkiye tek yönlü Batı yanlısı bir dış politika izlemeyi tercih etmiştir. Ancak 1974 yılında

zirve yapan Kıbrıs sorununda Türkiye Batılı müttefiklerinden yeterli desteği bulamamış ve

ABD’nin silah ambargosuyla cezalandırılmıştır. Bu dönemde izlenmekte olunan tek yönlü

dış politikanın milli menfaatlere zararlı olduğu çok acı bir şekilde tecrübe edilmiştir. ABDSovyet

rekabeti ve NATO’ya endeksli dış politika yerine daha dengeli ve çok yönlü bir dış

politika tercih edilmiştir. Bu makalede Türk Dış Politikasında Kıbrıs Sorunu çerçevesinde

Türkiye-ABD-SSCB ilişkileri, siyasi boyutları itibariyle ve uluslararası ortam bağlamında

arşiv malzemeleri ve Sovyet basını taranarak incelenmiştir. Türkiye-SSCB ilişkilerinin doğası

ve tarihsel gelişmeler dinamik analiz ve senkronik tarih anlayışı bağlamında incelendiğinde

mevcut ilişkinin uluslararası sistemin ve iç politikadaki gelişmelerin bağımlı değişkeni

olduğu gerçeği ortaya çıkmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Türk Dış Politikası, Kıbrıs Sorunu, Türkiye, SSCB, ABD, Uluslararası Sistem

Kaynakça

• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, B.C.A. 030 018 01 02 31 9 58 32.
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, B.C.A. 030 018 01 02 31 9 58 33.
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, B.C.A. 030 018 01 02 31 9 58 33 32 31.
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, B.C.A. 030 18 01 02 178 34 3.
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, B.C.A. 030,01 / 133.862.9
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, B.C.A., 030,01 / 37.226.7
• Adalet, 20 Eylül 1967, “Demirel’i Moskova’da Kosıgin Karşıladı”.
• Akşam, 21 Eylül 1967, “Türk-Sovyet Görüşmeleri Başladı”.
• Cumhuriyet, 21 Aralık, 1967, “Kosigin: Sorunlarımızı Aramızda Çözmeliyiz”.
• Cumhuriyet, 13 Kasım 1969, “Sunay’ı Moskova’da Podgorny ve Kosıgin Karşıladı”.
• Cumhuriyet, 21 Kasım 1969. “Sunay, Brejnev ile Program Dışı Görüştü”.
• Cumhuriyet, 13 Nisan 1972, “Rusya, Feshettiği 1925 Antlaşmasının Yenilenmesini İstedi”.
• Cumhuriyet, 24 Ağustos 1974, “Sovyetlerin Kıbrıs Konferansı Önerisine Ankara’da Tepki: Masaya Ancak Garantör Devletlerle Otururuz!”.
• İzvestiya, 6 Nisan, 1967, No:81,“Amerikano-Turetskie Pregovorı”.
• İzvestiya, 28 Nisan 1967, No:100, Şarifov A., “Trezvıe Golosa”.
• İzvestiya, 21 Kasım, 1969, No:275, “Beseda L.İ.Brejneva s Dj.Sunaem”.
• Kommunist, 13 Temmuz 1974.
• Kommunist, 17 Temmuz 1974.
• Kommunist, 18 Temmuz 1974.
• Kommunist, 21 Temmuz 1974.
• Kommunist, 26 Temmuz 1974.
• Kommunist, 1 Ağustos 1974.
• Kommunist, 2 Ekim 1974.
• Kommunist, 3 Ekim 1974.
• Kommunist, 20 Kasım 1974.
• Milliyet, 16 Nisan 1972, Sami Kohen, “Sovyet Başkanına Bizi Taciz Eden Konular Anlatıldı”.
• Milliyet, 31 Ağustos 1955
• Pravda, 18 Şubat 1970, No:49, “Zayavlenie TASS”.
• Pravda,12 Nisan 1972, No:103, A.Vasilyev, V.Ovçinnikov, “Na TuretskoyZemle”.
• Pravda, 21 Kasım 1969, “Beseda L.İ.Brejneva s Dj.Sunaem”.
• ADAMS, Thomas and J. Arvin Cottrell; Cyprus Between East and West, Baltimore, John Hopkins Press, 1968.
• ARMAOĞLU, Fahir, 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi, (cilt 1-2:1914-1995), Alkım, İstanbul, 2004.
• ATTALIDES, A. Micheal; Cyprus, Nationalism and International Politics, New York, St. Martin’s Press, 1979.
• AYDOĞDU, Ahmet, Kıbrıs Sorunu Çözüm Arayışları-Annan Planı ve Referandum Süreci, Ankara, 2004.
• COULOUMBİS, Theodore A, The United States, Greece and Turkey: the Troubled Triangle, New York, Praeger, 1983.
• ERHAN, Çağrı, Türk-Amerikan İlişkilerinin Tarihsel Kökenleri, 1. Baskı, Remzi Kitabevi, Ankara, 2001.
• GASIMLI, Musa, Türkiye-Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği İlişkileri (1960- 1980), Türkçeye aktaran Alpertunga Altaylı, Ankara, 2013.
• GAZİOĞLU, Ahmet, Enosise Karşı Taksim ve Eşit Egemenlik, Kıbrıs Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara,1998.
• HARRIS, George S., Turkey Coping with Crisis, Westview Pres, London, 1985.
• HAKERİ, Bener Hakkı Başlangıcından 1878’e dek Kıbrıs Tarihi, KKTC Milli Eğitim ve Kültür Bakanlığı Yayınları, No: 28, Ankara 1993.
• HATİPOĞLU, Murat, Yunanistan’daki Gelişmelerinin Işığında Türk-Yunan İlişkilerinin 101 Yılı (1821-1922),Türk Kültürünü Arş.Ens. Yay., Ankara 1988.
• KÜRŞAT, Fikret ve diğerleri, Belgelerle Kıbrıs’ta Yunan Mezalimi, Kutsun Yayınevi, İstanbul 1978.
• MANİSALI, Erol, Dünden Bugüne Kıbrıs, Yenigün Haber Ajans Basın ve Yayıncılık, İstanbul 2002.
• Olaylarla Türk Dış Politikası (1919-1995), Siyasal Kitabevi, Ankara,1996.
• ORAN, Baskın, (Ed.), Türk dış politikası: 1919-1980. (6.Basım), İletişim, İstanbul, 2002.
• ÖZARSLAN, Bahadır Bumin, Uluslararası Hukuk Açısından Kıbrıs Sorunu ve Avrupa Birliğinin Yaklaşımı, İstanbul, 2007.
• SÖNMEZOĞLU, Faruk, Türk Dış Politikası, Der Yayınları, İstanbul, 2006.
• STERN, Laurence, The Wrong Horse: The Politics of Intervention and the Future of American Diplomacy, Times Books, New York,1977.
• TARAKÇI, Mustafa, Kıbrıs Barış Harekatı, Hiperlink Yay., İstanbul 2010.
• TOLUNER, Sevin, Kıbrıs Uyuşmazlığı ve Milletlerarası Hukuk, İstanbul, 1977.
• TRUXANOVSKİY, Vladimir Grigorevich, Letopis Sovetskoy Vneshney Politiki 1917-1967, 1968.
• USLU, Nasuh, Türk –Amerikan İlişkileri, 21. Yüzyıl Yayınları, Ankara, 2000.
• ÜLMAN, Haluk, Türk-Amerikan Diplomatik Münasebetleri (1939-1947) Sevinç Matbaası, Ankara,1991.
• ATAN, Atilla, “Kıbrıs, Belgelerle Türk Tarihi Dergisi (Dün/Bugün/Yarın), Sayı:33, İstanbul 1986, s.55-58.
• ALBAYRAK, Mustafa, “Türkiye’nin Kıbrıs Politikaları (1950-1960)”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Sayı: 46, Cilt: XVI, Ankara 2000, ss.249-275.
• BRANDS, H. W. J “America Enters the Cyprus Tandle 1964”, Middle Eastern Studies, Vol 23,1987, ss.350-355.
• ERHAN, Çağrı, “ABD ve NATO’yla İlişkiler”, içinde Türk Dış Politikası Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar 1.Cilt, ed. Baskın Oran, İstanbul, İletişim Yayınları, 2002, ss. 687-689.
• FIRAT, Melek M., “Kıbrıs Sorunu’nun Türk Dış Politikasına Etkileri (1955- 1997)”, Çağdaş Türk Diplomasisi 200 Yıllık Süreç (15-17 Ekim 1997 Ankara Sempozyuma Sunulan Bildiriler), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1999, ss.554-557.
• KALYON, Levent, “Truman Doktrini Üzerine Bir Analiz” Güvenlik Stratejileri Dergisi, Haziran, 2010, s. 290-332.
• KURBAN, Vefa & DERMAN, Giray Saynur, “Türkiye’nin SSCB ve ABD ile İlişkileri 1960-1980”, Süleyman Demirel Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Sosyal Bilimler Dergisi, Ağustos, 2015, Sayı 35, ss.19-46.
• ÖKSÜZ, Hikmet, “Lozan’dan Sonra Kıbrıs Türkleri’nin Anavatana Göçleri”, Tarih ve Toplum, İletişim Yayınları, Temmuz 1999, s. 35.
• ÖKSÜZ, Hikmet, “Kıbrıs Meselesi’nin En Zor On Yılının Dış Basında Yansımaları (1950-1960)”, Türk Yurdu, Sayı 291, Kasım 2011, http://turkyurdu. com.tr/1733/kibris-meselesi-nin-en-zor-on-yilinin-dis-basindayansimalari- 1950-1960.html (Erişim 01.05.2016)
• TALU, Ömer, “Kıbrıs Sorunu ve Türkiye –AB İlişkileri”, http://www.abhaber. com/kibris-sorunu-ve-turkiye-ab-iliskileri/ (Erişim 29 Aralık 1914) TELLAL, Erel, Sovyet Dış Politikası ve Gromıko, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 2007, cilt, 62, ss. 349-377.
• VATANSEVER Müge, Kıbrıs Sorununun Tarihi Gelişimi, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi Cilt: 12, Özel Sayı, 2010, s. 1497.
• DEMİRDAŞ, Ali, 11 Eylül Sonrası Türk Amerikan İlişkileri , Süleyman Demirel Üniversitesi Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Isparta, 2009.
• YILMAZ, Gökhan, Türkiye Cumhuriyeti Hükümetleri Programlarında Dış Politika (1920-1980), Gazi Üniversitesi Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2006.
• SOWERWINE, James Edward, Dynamics of Decision-Making in Turkish Foreign Policy 1961-1980, (yayınlanmamış doktora tezi), Univercity of Wisconsin, Madison, 1987.
• Azerbaycan Sovyet Ansiklopedisi, ACE, “Gromıko” maddesi, Cilt 3, Bakü, 1979, s. 246. Bolşaya Sovetskaya Ensiklopediya, Vneshnyaya Politika Sovetskogo Soyuza i Mejdunarodnıe Otnosheniya, Sbornik Dokunmentov,1974.