THE GOVERNORATE OF YEMEN OF AHMED MUHTAR PASHA AND THE ESTABLISHMENT OF THE OTTOMAN ADMINISTRATION IN YEMEN (1868-1909)

Yıl 2017, Cilt: 17 Sayı: 34, 5 - 42, 08.09.2017

Durmuş Akalın , Kamuran Şimşek

Öz

The Yemen, located in the south of Arabian Peninsula, was one of the most important

attributed to soil since Yemen was included in the Ottoman state borders. Even if the Ottoman

Administration firstly started during the time of Sultan Selim, the real domination began

with Hadım Suleyman Pasha. The Ottoman Administration, which withdrew from the region

after the dominance continued for a while, reopen with Vice Tevfik Pasha in 1849. When this 

operation, attempted with forces collected from the Egypt and Hijaz, was inconclusive, an

order could not be established in the region until the governor of Ahmet Muhtar Pasha. The

main event that complicated the facility of administration was often experienced rebellions.

In this complicated period of Yemen, after the British got permission to established coal yard

in Aden, they settled in Aden and with the opening of Suez Canal, they further increased

the population. After a while, not only British but also other great powers began to settle

around the Red Sea. However, Ahmet Muhtar Pasha, with the appointed by the governor,

had embarked on a major military operation. As a successful result of this movement, Ahmet

Muhtar Pasha had attempted on a new organization in military and civilian field. In this

study, it will mention on the importance of Yemen and the governorship of Ahmet Muhtar

Pasha. Therefore, it will contribute to accumulation of knowledge about the existence of

Ottoman Empire in Yemen and the activities in this region.

Anahtar Kelimeler

Ahmed Muhtar Pasha, Ottoman Empire, Yemen, Red Sea, San’a

YEMEN VALİSİ AHMED MUHTAR PAŞA DÖNEMİ VE YEMEN’DE OSMANLI İDARESİ (1868-1909)

Öz

Arap Yarımadası’nın güneyinde yer alan Yemen, Osmanlı Devleti sınırlarına dâhil

olduğu andan itibaren son derece önem atfedilen topraklardan biri olmuştur. Osmanlı

hâkimiyeti ilk olarak Yavuz Sultan Selim zamanında başlamışsa da asıl topraklara dâhil ediliş

Hadım Süleyman Paşa iledir. Ne var ki bir süre devam eden hâkimiyetin ardından bölgeden

çekilen Osmanlı idaresi, 1849’da Kıbrıslı Muavin Tevfik Paşa ile tekrar başlamıştır. 19. yüzyılın

ortalarında Mısır ve Hicaz’dan toplanan kuvvetlerle girişilen bu operasyon sonuçsuz kalınca,

Ahmed Muhtar Paşa’nın valiliğine kadar bölgede bir asayiş tesis edilememiştir. Yemen’de

idarenin tesisini güçleştiren başlıca hadise sık sık yaşanan isyanlar olmuştur. Yemen’in bu

karışık döneminde, İngilizler Aden’e yerleşmişler ve Süveyş Kanalı’nın açılmasıyla birlikte

nüfuzlarını daha da arttırmışlardır. Bir süre sonra sadece İngilizler değil, başka büyük güçler

de Kızıldeniz etrafına yerleşmeye başlamışlardır. Ancak Ahmed Muhtar Paşa, Yemen’de

görev yaptığı süre içinde büyük bir askeri harekâta girişmiştir. Başarılı olan bu harekâtın

neticesinde Ahmed Muhtar Paşa, mülki ve askeri alanda yeni bir teşkilatlanmaya teşebbüs

etmiştir. Bu çalışmada Yemen’in önemi ve Ahmed Muhtar Paşa’nın valiliği üzerinde

durulacaktır. Böylece bölgede girişilen faaliyetler ve Osmanlı Devleti’nin Yemen’deki

varlığıyla ilgili bilgi birikimine bir zenginlik kazandırılması düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Ahmed Muhtar Paşa, Osmanlı Devleti, Yemen, Kızıldeniz, San’a

Kaynakça

• İ.DH. 606/42258 (01/11/1286); 621/43182 (18/07/1287); 625/43426 (15/09/1287); 629/43737 (26/12/1287); 638/44347 (23/06/1288); 643/44726 (12/10/1288); 644/44807 (05/11/1288); 644/44810 (05/11/1288); 646/44895 (30/11/1288); 650/45191 (02/03/1289); 651/45277 (23/03/1289); 652/45371 (27/04/1289); 652/45390 (25/04/1289); 654/45471 (06/05/1289); 656/45673 (07/07/1289); 658/45778 (18/08/1289); 660/45947 (23/10/1289); 666/46362 (17/03/1290); 667/46438 (24/03/1290); 667/46450 (27/03/1290).
• İ.MMS. 41/1683 (26/02/1288); 41/1695 (17/04/1288); 42/1702 (27/05/1288); 45/1934 (16/01/1290).
• MV. 249/210 (19/01/1337).
• Y. EE. 91/5 (02/09/1315).
• Ahmet Raşit Paşa, Tarih-i Yemen ve San’a, Cilt I-II, Yay. Haz. Sadettin Baştürk, Taşhan Kitap Yayınları, Ankara, 2013.
• AKALIN, Durmuş-Selim Parlaz, XIX. Yüzyılda Doğu Afrika’da Osmanlılar ve İtalyanlar, Kesit Yayınları, İstanbul, 2015.
• AKALIN, Durmuş, Süveyş Kanalı, Yeditepe Yayınları, İstanbul, 2015.
• ESIN, Seyfullah, İbrahim Edhem’in Plevne Hatıraları, Tercüman 1001 Temel Eser, Kervan Kitapçılık, İstanbul, 1979.
• KIZILTOPRAK, Süleyman, Mısır’da İngiliz İşgali Osmanlı’nın Diplomasi Savaşı 1882-1887, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 2010.
• ORHONLU, Cengiz, Osmanlı İmparatorluğu’nun Güney Siyaseti Habeş Eyaleti, TTK Basımevi, Ankara, 1996.
• ÖZBARAN, Salih, Umman’da Kapışan İmparatorluklar Osmanlı ve Portekiz, Tarihçi Kitabevi, İstanbul, 2013.
• SIRMA, İhsan Süreyya, Osmanlı Devleti’nin Yıkılışında Yemen İsyanları, Beyan Yayınları, İstanbul, 2008.
• YAVUZ, Hulusi, Yemen’de Osmanlı İdaresi ve Rumûzî Tarihi, Cilt 1, TTK Basımevi, Ankara, 2003.
• AKALIN, Durmuş, “Aden’in İşgali ve İşgalden Sonra Osmanlı Devleti’nin Kızıldeniz’de Aldığı Tedbirler”, Tarih İncelemeleri Dergisi, XXIX/2, 2014, ss. 357-404.
• AKALIN, Durmuş, “İngiltere ve Osmanlı Devleti Arasında Perim Adası (1798- 1914)” Tarih Araştırmaları Dergisi, Sayı 56, 2014, ss. 233-263.
• AKALIN, Durmuş, “Kuzey Yemen’de Osmanlıların Yerli Kabilelerle Münasebetleri Kapsamında Hakem Kabilesi (1849-1904)”, Belgi, Sayı 7/1, 2014, ss. 881-905.
• AKALIN, Durmuş, “Yemen’de Şeyh Said Adlı Arazi Çevresinde Osmanlı Fransız Rekabeti (1868-1912)”, Tarih İncelemeleri Dergisi, XXX/1, 2015, ss. 1-44.
• AKALIN, Durmuş, “Yemen’in Kuzeyinde Osmanlı İdaresinin Yeniden Tesis Edilmesi ve Mekke Şerif Muavini Kıbrıslı Tevfik Paşa (1848-1851)”, Mediterranean Journal of Humanities, V/1, 2015, ss. 17-42.
• AL ERYANI, Remzia Abbas, “Türkiye-Yemen İlişkileri: Kazanımlar ve İşbirliğiyle Dolu Bir Yürüyüş”, Birinci Türkiye-Yemen Forumu, Editörler: Hasan Kanbolat, Veysel Ayhan, Oytun Orhan, İstanbul, 2010.
• AYHAN, Veysel, “Geçmişten Bugüne Türkiye-Yemen İlişkileri”, Birinci Türkiye- Yemen Forumu, Editörler: Hasan Kanbolat, Veysel Ayhan, Oytun Orhan, İstanbul, 2010.
• ÇAKALOĞLU, Cengiz, “Yemen İsyanı ve Tokat Redif Taburu (1905-1906)”, Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 1, 2009, ss. 24-46.
• UÇAROL, Rifat, “Gazi Ahmed Muhtar Paşa”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, Cilt 13, 1996, s. 445-448.
• UMAR, Ömer Osman, “Yemen Hakkında Ferid Paşa’nın Layihası”, Fırat Üniversitesi Ortadoğu Araştırmaları Dergisi, C. 1, S. 2, 2003.
• YAVUZ, Nuri, “Fırka-i Islahiye Ordusunun Özellikleri ve Faaliyetleri”, Gazi Akademik Bakış, Cilt 5, Sayı 10, Ankara, 2012, ss. 113-127.
• YÜRÜDÜR, Eren, “Yemen’de Bir Türk Köyü: Beyt-el Türki Köyünün Bazı Coğrafi, Tarihi ve Kültürel Özellikleri”, Elektronik Sosyal Bilgiler Eğitimi Dergisi, Cilt 1, Sayı 1, 2014, ss. 44-58.