IN THE LİGHT OF THE OTTOMAN ARCHIVE RECORDS SOME REVIEWS WHY AND HOW ZEUS ALTAR OF BERGAMA CONVEYED TO BERLIN

Yıl 2017, Cilt: 17 Sayı: 34, 43 - 67, 08.09.2017

Bayram Bayrakdar , Bülent Kucak İrmak Karabulut , İzzet Ege Murat Öcal

Öz

The main aim of this article is to identify how Bergama Zeus Altar was taken from

Turkiye to Berlin in the end of 19th century, by using scientific data. On the same period,

artifacts found in antique cities in Western Anatolia were taken to the excavating country’s

museums without attributing any serious legal procedure. The reason is Anatolia is very rich

of ancient cities and historical artifacts that once belonged to past civilisations considered as

a base of European civilization and dominating policy of 19th century Europe was seeking

eceonomic colonialism and expansionalism.

For this purpose, strating from the first half of the 19th century, research and

excavation permissions were given to the foreigners. Many antiquity collectors or amateur

archaeologists who had diplomatic support, could take antiquities found in excavations to

abroad. These actions could only be done by permission, however it was not possible to

prevent artifacts to be taken abroad since there were not strict rules for them. There was

no state decree to deal illegal trade of antiquities in weaken Ottoman Empire. Eventhough

developping museology in Europe also entered to Ottoman State in a short period of time, due

to lack of educated personnel, it did not have a considerable effect on protecting excavated

artifacts.

Anahtar Kelimeler

Zeus Altar, conveying pergamon’s Ruins, Carl Human, Alexander Conze, Osman Hamdi Bey, the Records of Meclisi Vukela, Historical Artifacts Smuggling, Pergamon Museum

OSMANLI ARŞİV BELGELERİ IŞIĞINDA BERGAMA ZEUS SUNAĞI’NIN BERLİN’E GÖTÜRÜLÜŞÜ HAKKINDA BAZI DÜŞÜNCELER

Öz

Bu çalışma Bergama Zeus Sunağı’nın 19. yüzyılın ikinci yarısında Türkiye’den

Berlin’e nasıl götürüldüğünü bilimsel verilerle ortaya çıkarmayı amaçlamaktadır. Aynı

dönemde Batı Anadolu’daki antik kentlerden çıkartılan eserler, ciddi bir yasal prosedüre

dayandırılmaksızın, kazıları yapan ülkelerin müzelerine taşınmıştır. Zeus Sunağı bu

örneklerin başında gelmektedir. İzlenen arkeolojik ve sanat değeri olan eserlerin yurt dışına

çıkarılmasının gerisinde, 19. Yüzyılda Avrupa’ya hakim olmaya başlayan siyasi ve ekonomik

sömürgecilik ve yayılmacılık politikalarıyla birlikte, Avrupa uygarlığının temeli kabul edilen

eski uygarlıklara ait eserlerin aranması, Anadolu coğrafyasının söz konusu antik kentler

ve tarihi eserler yönünden oldukça zengin olması gibi etkenler belirleyici ana sebep olarak

değerlendirilmelidir.

19. yüzyılda özellikle Batı Avrupalı devletlerin vatandaşı olan araştırmacılar

ve arkeologlara Türkiye’de çalışma izni verildi. Çalışma izni alanlar arasında, antik eser

toplayanlar ve amatör arkeologlar, ülkelerinin resmi kişi ve kurumlarının da desteği ile

Osmanlı Türkiye’sinde buldukları tarihsel ve/veya arkeolojik eserleri kendi ülkelerine

götürüyorlardı. Bu eylem resmi yöntemlerle yapıldığı gibi kimi zaman resmi olmayan yollarla

da gerçekleştirilmekteydi. Bergama Zeus Sunağı’nın Bergama’dan Berlin’e götürülüşü bu

konuya en uygun örneklerdendir.

Anahtar Kelimeler

Zeus Sunağı, Osmanlı İmparatorluğu, Bergamon harabelerinin nakli, Carl Human, Alexander Konze, Osman Hamdi Bey, Meclisi Vükela Mazbataları, Tarihi eser kaçakçılığı

Kaynakça

• Başbakanlık Osmanlı Arşivi Meclis-i Mahsus İradeleri, (BOA İMM), Belge no: 585/3683.
• BOA Meclis-i Vükelâ Tutanakları (MV), Belge No: 00001.
• BOA Maarif Nezareti Evrakı (MF. MKT), Dosya No: 91/133, 24 Şevval 1302/6 Ağustos 1885.
• BOA MF. MKT, Dosya No: 92/39.14 Şaban 302/29 Mayıs 1885.
• BOA Bâb-ı Âli Evrak Odası (BOA-BEO) Belge No: 002186-163926-002-001.
• BOA- BEO, Belge No: 001151-086275-001-001.
• BOA Maarif Nezareti Evrakı (MF. MKT), Dosya No: 92/39.14.
• Ahenk
• BARTLET, Samuel Colfort, From Egypt to Palestine, Arno Press, A Newyorktimes Company, Newyork, 1977.
• BEYRU, Rauf, 19. Yüzyılda İzmir Kenti, Literature Yayınları, İstanbul 2011.
• CEZAR, Mustafa, Sanatta Batı’ya Açılış ve Osman Hamdi Bey, Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul 1971.
• DAVİS, Edwin John, Anadolu, Türk Tarih Kurumu Yayını, Ankara, 2007.
• GÜNGÖR, Yüksel, Bergama Belleten 14, Bergama Kültür ve Sanat Vakfı Yayını, Bergama, 2005.
• ORTAYLI, İlber, Osmanlı İmparatorluğu’nda Alman Nüfuzu, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara, 1981.
• ÖZKAN, Süleyman, Osmanlı Devleti’nde Arkeolojik Kazı Çalışmaları, Ege Üniversitesi Yayını, İzmir, 2009.
• PAKALIN, Mehmet Zeki, Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, Milli Eğim Yayınevi, C. III, İstanbul, 1986.
• RADT, Wolfgang, Pergamon Antik Bir Kentin Tarihi ve Yapıları, (Çev.; Suzan Tammer), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2002.
• TAŞKIN, Sefa, Sürgündeki Zeus: Bergama’dan Berlin’e Berlin’den Bergama’ya, Bergama Belediyesi Yayını, İzmir, 1991.
• ULUÇAY, Alev, Osmanlı Devleti Döneminde Bergama ve Efes’teki Kazılar, İstanbul, 1997.
• WOOD, Alfred C., A History of Levant, Oxford University Press, London, 1953.
• YAŞAR, Yılmaz, Türkiye’nin Antik Kentleri, Yapı Endüstri Merkezi Yayınları, İstanbul, 2014.
• BİLSEL, S. M. Can, “Zeus in Exile: Archaeological Restuation as Politics of Memory”, Working Paper Series: 13, Center for Arts and Cultural Policy Studies, Princeton University, https://www.princeton.edu/~artspol/ workpap13.html, (Erişim: 23. 06. 2016.)
• ÇAL, Halit, “Osmanlı Devleti’nde Asar-ı Atika Nizamnameleri,” Vakıflar Dergisi, C. 26, 1997.
• EDHEM, Halil, “Müzeler”, I. Türk Tarih Kongresi Bildirileri, Ankara, 1932.
• ERDEN, Atilla, “Etnografya Müzelerimiz ve Müzelerin Eğitimdeki Rolü,” I. Müzecilik Semineri, Eskişehir, 1990.
• EYİCE, Semavi, “Arkeoloji Müzesi ve Kuruluşu,” Tanzimat’tan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi, İstanbul, 1985.
• KOCABAŞ, Rezzan, “Müzecilik Hareketi ve İlk Müze Okulunun Açılışı,” Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, S. 21, İstanbul, 1969.
• KUNZE, Max, “The pergamon Altar: Its Rediscovery History and Restruction” , Museum Guide, Mainz am Rhein: Staatliche Museen zu Berlin Preubisher Kulturbesitz Antikensammlung, 1995.
• KURULOĞLU, Fehim , “Osmanlı Devleti’nde Müzecilik”, Tarih Okulu, S. 6, Ocak-Nisan, 2010.
• MANSEL, Arif Müfid, “Osman Hamdi Bey”, Belleten, C. 24, Ankara, 1960.
• ÖNDER, Mehmet, “Bergama’daki Ünlü Pergamon Tapınağı Berlin’e Nasıl Taşındı?”, Kültür 99, Ankara, 1993.
• YILDIRIM, Recep - MARTAL, Abdullah, “Osmanlı Yönetiminin Arkeolojik Eserler Bakış Açısı”, XIII. Tarih Kongresi, Cilt. III, Kısım, II, TTK. Ankara, 2002.
• www.kulturvarliklari.gov.tr/TR,44423/dunya-miras-listesi.html