THE CONGRESS NEGOTIATIONS WITHIN THE PEOPLE’S REPUBLICAN PARTY (CHP) AND THE ISSUES CONFRONTED BY THEIR ORGANIZATION DURING THE TRANSITION PROCESS INTO THE MULTI-PARTY POLITICAL SYSTEM (1945-1950)

Yıl 2017, Cilt: 17 Sayı: 34, 319 - 348, 08.09.2017

Fevzi Çakmak

Öz

The transition process into the multi-party system originated in Turkey upon the

World War II is a prominent period concerning the development of democracy within the

country. The most thought-provoking subjects related to this process cover how the main

actors of the process: İsmet İnönü and People’s Republican Party (CHP) got ready for the new

era, what they would execute, and how they would react on the upcoming developments.

Following a long years run of one-party governmental system, the administrative board of

CHP brought in a range of modifications in the party bylaw and manifesto, compatible with

the democratic atmosphere of the age, in order to suppress the strengthening political power

of the opposition and to adapt the party to the brand new process. In line with the objective

of consolidating their identity as a political party and attracting the support of large masses,

an understanding of taking notice of various opinions, demands, and problems of the party

organization that is in direct contact with the people began to be dominant within the party.

In order to soundly identify the extensive problems witnessed by the party organizations on

a course of years and to cater relevant solution to the problems, the competent authorities

of the party such as the Congress and the Inspectorship conducted actively. The resolutions

concluded at the congresses, where the delegates of party members could express their

views freely and hot debates took place, prevented the party from a potential sudden loss

of votes. In addition, the Inspectorship department of the party was employed actively so

as to determine the main reasons for the loss of votes in consideration of people’s support,

and the problems of the organization properly. The inspectors dispatched across the country

noted the problems soundly, objectively, and with no political concerns in their reports. They

further specified the factors leading to the alienation of the people from the party and they

made suggestions as a remedy to these problems. CHP could manage to carry some of the

suggested policies into effect whereas the time was scarce to implement all of them since they

had no other option but to hand over the power to the Democratic Party (DP) in 1950 to found

a new government.

This article will address to the several issues confronted by the CHP party

organization during the transition process into the multi-party political system, as regards to

the negotiations occurred during the congresses and according to the inspector reports as well

as the suggested remedies instrumented toward these issues. The primary references used

for this study are the congress minutes and the inspection reports obtained from the Prime

Ministry Republic Archive. Furthermore, a number of memoirs written by the witnesses of

the above-mention period and some studies featuring the period have also been used.

Anahtar Kelimeler

People’s Republican Party, Democratic Party, Congress, İsmet İnönü, Inspector Reports

ÇOK PARTİLİ SİYASİ HAYATA GEÇİŞ SÜRECİNDE CHP KURULTAY GÖRÜŞMELERİ VE MÜFETTİŞ RAPORLARINA GÖRE PARTİ TEŞKİLATININ KARŞILAŞTIĞI SORUNLAR (1945-1950)

Öz

1923 yılında Cumhuriyet rejimine geçilmesinin ardından, Mustafa Kemal Atatürk’ün

başında bulunduğu CHP, “Ulus Devlet” oluşturma yolunda, batılı değerleri temel alarak

aralıksız yürüttüğü devrimler sonucu Türk toplumunu, 20. Yüzyılın modern dünyasıyla

sağlıklı ve düzeyli ilişkiler kurabilecek bir düzeye getirmişti. Atatürk hayatını kaybettiğinde,

bu modernleşme sürecinin tamamlanamayan tek halkası, ülkede sağlıklı yürüyen bir

demokrasinin simgesi olacak olan çok partili siyasi hayattı. İkinci Dünya Savaşı sonrası,

Türkiye’de demokrasinin gelişimine yönelik yeni bir süreç başladı. 1945 ile 1950 yılları arasını

kapsayan bu çok partili hayata geçiş sürecinde, ülke içinde yeni siyasi partiler kurulurken,

basın üzerindeki baskılar hafifletilmiş, muhalif kesimlerin görüşleri kamuoyunda paylaşılır

olmuştu. 1946 yılında Celal Bayar tarafından kurulan Demokrat Parti(DP)’nin, halktan destek

görmesi ve kısa süre içinde örgütlenerek, geniş bir toplumsal tabana ulaşması, CHP içinde,

iktidarı kaybetme endişelerinin yaşanmasına neden oldu.

Bu süreci başlatan ve yürüten temel aktörler olan İsmet İnönü ve Cumhuriyet Halk

Partisi(CHP)’nin, bu yeni döneme kendisini nasıl hazırladıkları, neler yapacakları, gelişmeler

karşısında nasıl bir tavır alacakları cevabı en çok merak edilen sorular arasında yer aldı. Uzun

tek parti yıllarının ardından CHP’li idareciler, muhalefetin güçlenmesinin önüne geçmek

ve partiyi bu yeni sürece adapte etmek adına, partinin tüzük ve programlarında, dönemin

demokrasi ruhuna uygun bir dizi değişikliklere gitti. Siyasi parti kimliğini güçlendirme,

geniş halk kitlelerinin desteğini arkasına alma yolunda, halkla direkt temas halinde olan parti

teşkilatının görüş, istek ve sorunlarını dikkate alan bir anlayış, parti içinde hakim olmaya

başladı. Parti teşkilatlarının yıllardır biriken sorunlarını yerinde tespit etmek, doğru çözümler

üretmek adına, partinin yetkili organları arasında yer alan Kurultay ve Müfettişlik kurumları

aktif olarak işletildi. Partili delegelerin özgürce görüşlerini ifade ettiği ve sert tartışmalar

yaşandığı kurultaylarda alınan kararlar, partinin hızla oy kaybetmesinin önüne geçti. Ayrıca

partinin halk nezdinde oy kaybetmesinin nedenlerini ve teşkilatın sorunlarını yerinde tespit

etmek adına, müfettişlik kurumu aktif olarak kullanıldı. Ülkenin dört bir yanına gönderilen

müfettişler, yerinde, objektif, hiçbir siyasi kaygı taşımadan sorunları raporlarında belirttiler.

Halkın partiden uzaklaşma gerekçelerini belirterek, partinin bu sorunları gidermesi yolunda

önerilerde bulundular. CHP, bunların bir kısmını hayata geçiren adımlar atarken, bir kısmını

gerçekleştirecek zaman bulamadı ve 1950 yılında iktidarı DP’ye devretti.

Bu çalışmada, çok partili hayata geçiş sürecinde, kurultay görüşmeleri ve müfettişlik

raporlarına göre, CHP parti teşkilatının karşılaştıkları sorunlar ve bu sorunlara yönelik

üretilen çözüm yollarına değinilecektir

Çalışmanın temel kaynakları kurultay tutanakları ve Başbakanlık Cumhuriyet

Arşivi’nden elde edilen müfettişlik raporlarıdır. Ayrıca dönemin tanıklarının anıları ile

dönem hakkında yapılan araştırmalardan da yararlanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Cumhuriyet Halk Partisi, Demokrat Parti, Kurultay, İsmet İnönü, Müfettişlik Raporları

Kaynakça

• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA)
• Nilüfer Akkılıç Kütüphanesi, Yılmaz Akkılıç Kişisel Arşivi (Rıza İlova Arşivi Tasnif Edilmemiş Evrak)
• CHF Nizamnamesi ve Programı 1931, TBMM Matbaası, Ankara.
• CHP Büyük Kurultayının Olağanüstü Toplantısı Programda Değişiklik Önergesi, 10.05.1946.
• CHP Büyük Kurultayının Olağanüstü Toplantısı, Program-Tüzük Komisyonu Raporu, 10.05. 1946
• CHP Tüzüğü, Ankara, 1935
• CHP Yedinci Büyük Kurultayı,1947
• Cumhuriyet Halk Fırkası Nizamnamesi, Ankara, 1339
• On Beşinci Yıl Kitabı, Cumhuriyet Halk Partisi
• Cumhuriyet
• Tanin
• AKGÜL, L. Hilal, “VII. CHP Kurultayı’nda Devletçilik Tartışmaları ve 1947 CHP Programı’nda Devletçilik”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, C. LVIII, S. 1, (2008), ss. 45-78.
• BARUTÇU, Faik Ahmet (2001), Siyasi Hatıralar, C 2, 21. Yüzyıl Yayınları, Ankara
• BILA, Hikmet (2008), CHP 1919-2009, 4. b., Doğan Kitap, İstanbul.
• Celal Bayar’ın Söylev ve Demeçleri- 1946-1950(1999), der. Şahin Özgiray, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
• İsmet İnönü, Konuşma, Demeç, Makale, Mesaj ve Söyleşiler 1944-1950 (2003), Haz. İlhan Turan, TBMM Kültür, Sanat ve Yayın Kurulu Yayınları, Ankara.
• KALAYCIOĞLU, Ersin (1983), Karşılaştırmalı Siyasal Katılma, İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilimler Fakültesi Yayınları, İstanbul.
• KARAOSMANOĞLU, Yakup Kadri (1968), Politikada 45 Yıl, Bilgi Yayınevi, Ankara.
• KARPAT, Kemal H. (1996), Türk Demokrasi Tarihi, Afa Yayınları, İstanbul.
• KILIÇ, Murat, “Tek Parti Döneminde Milliyetçilik ve CHP’nin Yedinci Büyük Kurultayı”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, XII/24 (2012-Bahar), ss. 189-202.
• KOÇAK, Cemil (1996), Türkiye’de Milli Şef Dönemi (1938-1945), C. I, İletişim Yayınları, İstanbul.
• KOÇAK, Cemil (2003), Türkiye’de Milli Şef Dönemi (1938-1945), C. II, 2. b., İletişim Yayınları, İstanbul.
• KONYAR, Hürriyet (1999), Ulus Gazetesi, CHP ve Kemalist İlkeler, Bağlam Yayınları, İstanbul, 1999.
• ÖYMEN, Altan (2006), Değişim Yılları, 9. b., Doğan Kitap, İstanbul.
• ÖZ, Esat (1996), Türkiye’de Tek Parti Yönetimi ve Siyasal Katılma (1923-1945), Yetkin Yayınları, Ankara.
• TOKER, Metin (1970), Tek Partiden Çok Partiye, Milliyet Yayınları.
• URAN, Hilmi (2008), Meşrutiyet, Tek Parti, Çok Parti Hatıralarım (1908-1950), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
• UYAR, Hakkı (1998), Tek Parti Dönemi ve Cumhuriyet Halk Partisi, Boyut Kitapları, İstanbul.
• UZUN, Hakan “İktidarını Sürdürmek İsteyen Bir Partinin Kimlik Arayışı: Cumhuriyet Halk Partisi’nin 1947 Olağan Kurultayı”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, XII/25 (2012-Güz), ss. 101-139.
• YALÇIN, Hüseyin Cahit, “Kurultay’a Giderken”, Tanin, 13 Kasım 1947.