VARIOUS DEVELOPMENTS AT THE TIME OF TURGUT ÖZAL ‘S ELECTION TO THE PRESIDENCY AND AFTERWARDS

Yıl 2017, Cilt: 17 Sayı: 34, 431 - 465, 08.09.2017

Süleyman âşık

Öz

The office of president took on an important position in the Turkish political

system with the announcement of the Republic in 1923. Developments which took place

in the election process of the sixth president, Fahri Korutürk and the inability to elect the

seventh president by democratic means as factors in the military coup of 12 September 1980

made the presidential election important for Turkish public opinion. With the acceptance

by referendum of the 1982 constitution, the election as president of the head of the military

intervention, Head of Government Kenan Evren, occupies an important place in the recent

history of Turkey. However, 1989, despite the democratic elections of 1983, was in fact when

developments occurred which were to bring to an end nine years of military rule. This is

because in the new term of office a truly civilian president was expected to take up residence

in Çankaya.

In the election, Turgut Özal, head of the Motherland Party (ANAP) and prime

minister, was unsurprisingly elected as the eighth president of the Turkish Republic. From

the day of his election, Turgut Özal took every opportunity to state that he would be a

“different” president, and because of the difference in the way he did things and his approach

to events, some of those around him reacted against it. In particular, his thoughts on the

system of presidential government were much discussed in political and legal circles, and he

even received criticism from his own party.

In this study, the democratic organization of 1983 will be reviewed, and an evaluation

will be made of the events leading up to the election as president of Turgut Özal, the leader

of the single-party government of the Motherland Party, and of various events centred on

Turgut Özal following his election.

Anahtar Kelimeler

September 12 Military Coup, Presidential Election, Turgut Özal, Motherland Party, Presidential System

TURGUT ÖZAL’IN CUMHURBAŞKANI SEÇİLMESİ SÜRECİNDE VE SONRASINDA YAŞANAN BAZI GELİŞMELER

Öz

Cumhurbaşkanlığı makamı, 1923’te Cumhuriyetin ilanından bu yana Türk siyasi

sisteminde önemli bir konumda yer almaktadır. 1982 Anayasasının referandumla kabulüyle

birlikte, askeri müdahalenin başındaki isim Devlet Başkanı Kenan Evren’in de cumhurbaşkanı

seçilmesi yakın dönem Türk siyasi tarihinde önemli bir yer teşkil etmektedir. 1989 yılına

gelindiğinde ise “sivil” bir cumhurbaşkanının Çankaya’ya çıkacağı düşünülmektedir.

Yapılan seçimde de beklenen olarak, adaylığı sürpriz olmayan Anavatan Partisi Genel

Başkanı ve Başbakan Turgut Özal Türkiye Cumhuriyeti Devletinin sekizinci cumhurbaşkanı

oldu. Turgut Özal seçildiği günden itibaren “farklı” bir cumhurbaşkanı olacağını her fırsatta

ifade etti. Bu doğrultuda, uygulamaları ve olaylara yaklaşımı da farklılık arz ettiği için kimi

çevrelerce tepkiyle karşılandı. Özellikle de başkanlık sistemi ile ilgili düşünceleri siyaset ve

hukuk çevrelerinde çok tartışıldı, hatta kurucusu olduğu partiden dahi eleştiriler aldı.

Bu çalışmada, kendisinden önceki yedi cumhurbaşkanından altısının asker olduğu

bir makama sivil vurgularla aday olup seçilen ve Türkiye’de sivil cumuhrbaşkanlığının

önünü açan bir isim olan Turgut Özal’ın cumhurbaşkanı seçilmesi ve sonrasında günümüze

de etkileri olan Özal’ın başkanlık sistemiyle ilgili görüş ve uygulamaları, eski partisi ANAP’la

olan ilişkisi ve yaşanan sorunlar değerlendirilmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

12 Eylül 1980 Askeri Darbesi, Cumhurbaşkanlığı Seçimi, Turgut Özal, Anavatan Partisi, Başkanlık Sistemi

Kaynakça

• TBMM Tutanak Dergisi
• Cumhuriyet
• Güneş
• Halka ve Olaylara Tercüman
• Hürriyet
• Milliyet
• Sabah
• Tan
• Yeni Asır
• Yeni İstanbul
• AKYOL, Mehmet, Pırlanta Kalpli Adam Beni Çok Ararsınız, Akçağ Yayınları, 3. Baskı, Ankara, 2009.
• ARCAYÜREK, Cüneyt, Büyüklere Masallar, Küçüklere Gerçekler 1, Demokrasi Döneminde Üç Adam, Bilgi Yayınevi, 3. Baskı, Ankara 2000.
• AYDIN, Suavi - TAŞKIN Yüksel, 1960’dan Günümüze Türkiye Tarihi, İletişim Yayınları, 3. Baskı, İstanbul, 2015.
• BARLAS, Mehmet, Turgut Özal’ın Anıları, Sabah Kitapları, İstanbul, 1994.
• BİLDİRİCİ, Faruk, Hanedanın Son Prensi Mesut Yılmaz, Ümit Yayıncılık, 4. Baskı, Ankara, 2003.
• BİRAND, Mehmet Ali – YALÇIN, Soner, The Özal Bir Davanın Öyküsü, Doğan Kitap, 12. Baskı, İstanbul, 2012.
• DUMAN, Selçuk, Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanları ve Siyasi Hayattaki Yerleri, Berikan Yayınevi, 2. Baskı, Ankara, 2010.
• ERDEM, Kaya, Demokrasinin İlk 50 Yılı 12 Seçim, 37 Hükümet, 4 Darbe, Doğan Kitap, 3. Baskı, İstanbul 2016.
• ERDÜL, Mehmet, Generallerin Gecesi Zincirbozan Kırılma Noktası, Yayın B, İstanbul, 2010.
• GÖKMEN, Yavuz, Özal Sendromu, V Yayınları, Ankara, 1992.
• GÜNER, Engin, Özal’lı Yıllarım Başdanışman Engin Güner Anlatıyor, Doğan Kitap, Genişletilmiş Baskı, İstanbul 2014.
• GÜZEL, Uğur, Özalcılık, Emre Yayınları, İstanbul 2008.
• İNAN Kamran, Siyaset Yılları, Timaş Yayınları, 2. Baskı, İstanbul, 2006.
• KEÇECİLER, Mehmet, Merkez Siyasetin Perde Arkası, Hayy Kitap, İstanbul 2014.
• ÖZDEMİR, Hikmet, Atatürk’ten Günümüze Cumhurbaşkanı Seçimleri, Remzi Kitabevi, İstanbul 2007.
• ÖZDEMİR, Hikmet, Turgut Özal, Doğan Kitap, İstanbul, 2014.
• TANÖR, Bülent (2005) “Siyasal Tarih (1980-1995)”, Türkiye Tarihi 5 Bugünkü Türkiye 1980-2003, Bülent Tanör-Korkut Boratav-Sina Akşin, Yay. Yönt: Sina Akşin, Cem Yayınevi, 6. Baskı, İstanbul.
• TÜZÜN, Çiğdem, Şarık Tara Anlatıyor, Doğan Kitap, 5. Baskı, İstanbul 2015.
• UĞUR, Fatih, Özlenen Demokrat Turgut Özal, Zaman Kitap, İstanbul, 2011.
• UNCULAR, Betül, İşte Böyle Bir Meclis 1983-1991, Bilgi Yay., 2. Baskı, Ankara, 1992.
• YAYMAN, Hüseyin, Türkiye’de Devlet Reformu ve Başkanlık Sistemi, Doğan kitap, İstanbul, 2016.
• Akbal, Oktay, “Yüksel ki Yerin…”, Cumhuriyet, 2 Ekim 1989, s. 9.
• Arcayürek, Cüneyt “Merhaba Bunalım”, Cumhuriyet, 1 Kasım 1989, s. 16.
• Başyazı, “Güç Gösterisi”, Yeni İstanbul, 29 Ekim 1989, s. 1.
• Başyazı, “Gerçek Değişmez”, Yeni İstanbul, 2 Kasım 1989, s. 1.
• Coşkun, Bekir, “Bu Nasıl Demokrasi”, Sabah, 1 Kasım 1989, s. 9.
• Ekşi, Oktay, “Layık Mı, Laik Mi?”, Hürriyet, 15 Ekim 1989, s. 13.
• Erel, Teoman ,“Kudret Denklemi”, Güneş, 11 Ekim 1989, s. 3.
• Özyörük, Mukbil, “Ülke Özal’ın Diktasına Bırakılacak Değildir”, Halka ve Olaylara Tercüman, 14 Ekim 1989, s. 8.
• Pulur, Hasan, “Özal’ın Adayları”, Milliyet, 11Ekim 1989, s. 3.
• İÇENER ÇAĞLIYAN, Zeynep, “Türkiye’de Başkanlık Sistemi Tartışmalarının Yakın Tarihi: Özal ve Demirel’in Siyasi Mülahazaları”, http://bilig.yesevi.edu.tr/ yonetim/icerik/makaleler/660-published.pdf, 2015.
• http://bilig.yesevi.edu.tr/yonetim/icerik/makaleler/660-published.pdf
• Bülent Akarcalı
• Halil Şıvgın
• Hüsnü Doğan
• Oltan Sungurlu