THE OFFICIAL VISIT OF SHAH REZA PAHLAVI TO TURKEY

Yıl 2017, Cilt: 17 Sayı: 35, 219 - 247, 30.03.2018

M. Volkan Atuk

Öz

The visit of Rıza Pehlevi to Turkeyis an important diplomatic case where convergence

efforts of Turkey and Iran, endeavoring to exist as independent states in the interwar period,

became concrete. In this period when the modernization processes developed in Turkey

and Iran, and stability seeking in Middle East Region were determinative, thewills of newly

established regimes on overcoming the tensions originating from past ensured that the issues

in mutual relationships were overcome, thus long visit of Rıza Pehlevi, which lasted for 27

days, became possible.

While trying to explain the meaning of this visit, it is especially necessary to address

the changing equilibriums in Europe, the policies pursued by England in accordance with its

interests in Middle East region and the modernization processes carried out in two countries

in the political environment heading for 2nd World War. The primary objective of the study

is to put the meanings represented by the visit into this general framework.

Anahtar Kelimeler

Reza Pahlavi, Modernization, United Kingdom, Visit, Atatürk

İRAN ŞAHI RIZA PEHLEVİ’NİN TÜRKİYE ZİYARETİ

Öz

Rıza Pehlevi’nin Türkiye ziyareti iki dünya savaşı arası dönemde, bağımsız devletler

olarak var olmaya çalışan Türkiye ve İran’ın, birbiri ile yakınlaşma çabalarının somutlaştığı

önemli bir diplomatik olaydır. Ortadoğu’da istikrar arayışlarının belirleyici olduğu ve iki

ülkede geniş kapsamlı modernleşme süreçlerinin uygulandığı bir dönemde, Türkiye ve

İran’da yeni kurulan rejimlerin, geçmişten gelen gerginlikleri giderme konusundaki iradeleri,

karşılıklı ilişkilerdeki sorunların aşılmasını sağlamış, böylelikle Rıza Pehlevi’nin 27 gün süren

uzun ziyareti mümkün olmuştu.

Bu ziyaretin siyasi ve ekonomik yönlerini doğru biçimde değerlendirebilmek

için özellikle, 2.Dünya Savaşı’na giden siyasi ortamda, Avrupa’da değişen dengeleri,

İngiltere’nin Ortadoğu bölgesindeki çıkarları doğrultusunda izlediği politikaları ve iki

ülkede gerçekleştirilen modernleşme süreçlerini ele almak gerekir. Bu genel çerçeve içerisine

ziyaretin ifade ettiği anlamları aktarmak çalışmanın temel amacıdır.

Anahtar Kelimeler

Rıza Pehlevi, Modernleşme, Ziyaret, İngiltere, Atatürk

Kaynakça

• B.C.A Fon : 30.10.0.0. Dosya:261. Kutu: 755. Sıra.14
• B.C.A Fon : 30.10.0.0. Dosya:45. Kutu: 286. Sıra.11
• B.C.A Fon : 30.10.0.0. Dosya:260. Kutu: 753. Sıra.2
• B.C.A Fon : 30.10.0.0. Dosya.61 Kutu.759.Sıra.7
• B.C.A Fon : 30.10.0.0. Dosya:69. Kutu: 457. Sıra.19
• B.C.A Fon : 30.10.0.0. Dosya:261. Kutu: 759. Sıra.12
• B.C.A Fon : 30.18.01.02. Dosya:46. Kutu: 45. Sayı.13
• B.C.A Fon : 30.10.0.0. Dosya:261. Kutu: 759. Sıra.9
• Cumhuriyet
• Hakimiyet-i Milliye
• Son Posta
• Toplumsal Tarih
• Vakit
• ALTAR, Cevat Memduh, Opera Tarihi C. IV, Pan Yayınları, İstanbul, 2001
• ALTAY, Fahrettin, On Yıl savaş ve Sonrası 1912-1922, Eylem Yayınları, İstanbul, 2008
• ARFA, Hassan, Under The Five Shahs, New York, 1965
• ABRAHAMİAN, Ervand, Modern İran Tarihi, Çev.Dilek Şendil, İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2011
• ARAS, Tevfik Rüşdü, Görüşlerim, Yörük Matbaası, İstanbul, 1968
• Atatürk, Saygun ve Özsoy Operası, And Müzik Vakfı, 2006
• BAHMAN, Nirumand, Hür Dünyanın Diktatörlüğü (İran), Çev.Arif Gelen, Anadolu Yayınları, Ankara, 1968
• British Documents On ForeignAffairs:ReportAndPapersFromThe:Foreign Office ConfidentalPrint, Ed:RobinBıdwel, Volume 27, Persia XII
• ESENDAL, Mahmut Şevket, Tahran Anıları ve Düşsel Yazılar, Bilgi Kitabevi, İstanbul, 2010
• FAKRİ, Amir Ahmad, Tarihsel Gelişim Sürecinde İran Devrimi, Mızrak Yayınları, İstanbul, 2007
• Furon Raymond (1943) İran, Çev.Galib Kemali Söylemezoğlu, Hilmi Kitabevi, İstanbul
• GEREDE, Hüsrev, Siyasi Hatıratım 1 İran, İstanbul, Vakit Basımevi, 1952
• GÜNDOĞAN, Ünal, İran ve Ortadoğu, Adres Yayınları, İstanbul, 2007
• GÜRAKAR, Tolga, Türkiye ve İran Gelenek, Çağdaşlaşma, Devrim, Kaynak Yayınları, İstanbul, 2008
• İZEDİ, Recep, Azerbaycan Kimliği Hakkındaki On Yıllık Kargaşaya Bir Bakış, İran Ulusal Kimlik İnşası, Küre Yayınları, Çev.Hakkı Uygur, İstanbul, 2009
• İNÖNÜ, İsmet, Hatıralar, Bilgi Yayınevi, Ankara, 2006
• İran Political Diaries1881-1965, Persia
• JİVKOVA, Ludmila, İngiliz-Türk İlişkileri 1933-1939, Çev.F.Muharrem, F.Erdinç, Habora Kitabevi Yayınları, İstanbul, 1978
• KARAKUŞ, Erdoğan, İkinci Dünya savaşı Öncesi İngiliz Belgelerinde Türkİngiliz İlişkileri, IQ Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul, 2006
• KATOUZİAN, Homa, State and Society in İran The Eclipse of The Qajars And The Emergences of The Pahlavi’s, İ.B, 2006
• METİN, Celal, Türk Modernleşmesi ve İran (1890 – 1936) Yayımlanmamış Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara, 2006
• Onbeşinci Yıl Kitabı, Cumhuriyet Halk Partisi, Ankara, 1938 Özsoy Operası Bir Perdelik Efsane, Boyut Yayıncılık, İstanbul, 2012
• POLAT, Çağlar, 1926 – 1930 Ağrı Olayları, Yayımlanmamış Yüksek.Lisans Tezi, Kocatepe Üniversitesi, Afyon, 2007
• SARIKAYA, Yalçın, Tarihi ve Jeopolitik Boyutlarıyla İran’da Milliyetçilik Ötüken Yayınları, İstanbul, 2008
• SARIKÇIOĞLU, Melike, Osmanlı – İran Hudut Anlaşmazlıkları (1847-1913) ve 1913 İstanbul Protokolü, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Isparta, 2009
• ŞIMŞIR, Bilal, İngiliz Belgelerinde Atatürk, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1992
• TAPPER, Richard, İran’ın Sınır Boylarında Göçebeler Şahsevenlerin Toplumsal ve Politik Tarihi, Çev.Dilek Özdemir, İmge Kitabevi, Ankara, 2004
• UYAR, Elif, Türk-İngiliz Siyasal İlişkileri(1929-1936), Yeniden Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Yayınları, Antalya, 2007
• VEKİLİ, Hadi, 1920-1940 Yıllarında Ortadoğudaki Kültürel Söylemler, Tarihten Günümüze Türk İran İlişkileri, İstanbul, 2004
• YENİSEY, Gülara, İran’da Etnopolitik Hareketler 1922-2004, Ötüken Yayınları, İstanbul, 2008
• ZÜECHER, Eric Jan, Modernleşen Türkiye’nin TarihiÇev: Yasemin Saner, İnkılap Yayınları, İstanbul, 2010
• “The Pahlavi Autocracy: Rıza Shah 1921-41”, The Cambridge History of Iran, Vol 7, Cambridge Press, 1993
• AKDEVELİOĞLU, Atay, Kürkçüoğlu Ömer, “Ortadoğu İle İlişkiler”, Türk Dış Politikası Kurtuluş Savaşından Bugüne, Olgular, Olaylar, Belgeler, Yorumlar, Cilt.1 1919-1980, İletişim Yayınları, İstanbul, 2002
• AKGÜL, Hilal, Rıza Han’ın (Rıza Şah Pehlevi) Türkiye Ziyareti, İstanbul Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları Dergisi, Sayı 7, İstanbul, 2005
• ANBARCIOĞLU, Meliha “Atatürk ve İran’da Reformlar”, Doğu Dilleri, Cilt.3, Sayı.4, Ankara, 1983
• CRONİIN, Stehanie, “Writing The History Of Modern İran A Comment On Approaches and Sources”, Iran, Vol.36, 1998
• CRONIN, Stephanie, ”Yukarıdan Reform Aşağıdan Direniş İran’da Yeni Düzen ve Muhalifleri (1927-1929)”, Devlet ve Maduniyet Türkiye ve İran’da Modernleşme, Toplum ve Devlet, Çev.Serhan Afacan, Derleyen:Touraj Atabaki, Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2010
• GÖLE, Nilüfer, “Batı Dışı Modernlik: Kavram Üzerine”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce, Modernleşme ve Batıcılık, İstanbul, 2010
• HALE, William, “1923 Yılından Sonraki Türk-İngiliz İlişkileri Tecrübeler ve Sorunlar”, Türk-İngiliz İlişkileri 1583-1984 400.Yıldönümü, 1984
• KARADENİZ, Yılmaz, “İran’ın Bağımsızlığının Curzon’a Teslim Edilmesi:1919 İngiltere-İran Anlaşması ve Sadrazam Hasan Vüsuk”, Turkish Studies, Vol 6/3, 2010
• KATOUZİAN, Homa, “Rıza Şah Döneminde Devlet ve Toplum”, Türkiye ve İran’da Otoriter Modernleşme Atatürk ve Rıza Şah Dönemleri, Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2010
• MARASHİ Afshin, ” The Shah’s Official State Visit to Kemalist Turkey June to July 1934”, The Making Of Modern İran State and Society Under Rıza Shah, 1921-1941, 2007
• OBERLİNG, Pierre, “Atatürk ve Rıza Şah, 1.Uluslararası Atatürk Sempozyumu Bildirileri”, Ankara, 1994
• ORAN, Baskın, “Göreli Özerklik I 1923-1939”, Türk Dış Politikası Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar, Ed. Baskın Oran, İletişim Yayınları, İstanbul, 2002
• ÖZGİRAY, Ahmet, Türk-İran Siyasi İlişkileri, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Cilt.11, Sayı.33
• RİCHARD, Yann, ”Kemalizm ve İran”, Kemalizm ve İslam Dünyası, Çev.Cüneyt Akalın, Ed.François Georgeon, İskender Gökalp, Arba Yayınları, İstanbul, 1990
• SAİKAL, Amin, Kemalizmin İran ve Afganistan’daki Etkileri, Çev. Hasan Mert, İnternational Journal Of Turkish Studies, 1981
• SARAY, Mehmet, Türk-İran İlişkileri, Atatürk Araştırma Merkezi Yayını, 1999
• SOYSAL, İsmail, Türkiye’nin Batı İttifakına Yönelişi (1934-1937), Belleten, Cilt. XLV, Sayı.177, 1981
• SOYSAL, İsmail, Türkiye’nin Siyasal Anlaşmaları, Türk Tarih Kurumu Yayınları, C.II, Ankara, 1983
• TANRIKULU, Cem”Türk-İran İlişkileri”, Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, Sayı.33, Haziran, 1970
• YALÇIN, Emre, Cumhuriyet Döneminin İlk Lirik Sahne Eseri Özsoy Operası, Toplumsal Tarih, Cilt, 4, Sayı.24, İstanbul, 1995
• ERHAN, Çağrı, ”İki Dünya Savaşı Arasında Türkiye ve Ortadoğu”, Çağdaş Türkiye Tarihi Seminerleri, Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi http://www.obarsiv.com/pdf/cagrierhan.pdf, 2010