KIBRISTA AZINLIKLAR: ERMENİLER, MARUNİLER VE GURBETLER

Yıl 2017, Cilt: 17 Sayı: 35, 317 - 344, 30.03.2018

Ulvi Keser , Muharrem Özdemir

Öz

Kıbrıslı Rumların adanın bir Yunan adası haline gelmesi yönündeki girişimlerinin 1950’li yıllarda BM tarafından kabul görmemesi, ardından yapılan halkoylaması ve sonrasındaki diplomatik girişimlerin de başarısızlıkla sonuçlanmasıyla Yunanistan destekli EOKA tedhiş teşkilatı kurulur ve 1960 yılında kurulan Kıbrıs Cumhuriyeti bile Yunanistan ve Kıbrıslı Rumların Enosis isteklerini engelleyemez. Kıbrıs Cumhuriyeti anayasası ise adada yaşayan Maruni, Ermeni ve çingeneleri azınlık olarak kabul eder. Özellikle 1963 sonrasında başlayan süreçte adada yaşayan Ermeni ve Maruniler adayı terk etmeye başlarlar. Bugün adanın kuzeyinde Ermeni nüfus bulunmazken az sayıda Maruni ve Gurbet yaşamaktadır. Bu çalışma kapsamında adada yaşayan Ermeni, Marunî ve Gurbetlerin geçmişi irdelenecek ve bugün adanın özellikle kuzeyinde Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti topraklarında yaşayan azınlıkların durumu değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Kıbrıs, Azınlıklar, Yahudiler, Maruniler, Ermeniler

THE MINORITIES IN CYPRUS; ARMENIANS, MARONITES, AND THE GURBETS

Öz

The fact that Greek Cypriot and Greek efforts to hellenize the island of Cyprus in 1950’s were not accepted by the UN, that the plebicit carried out then was given no fertile result direct Greece so as to establish a terrorist organization named EOKA an deven the foundation of the Republic of Cyprus cannot stop Greece and the Greek Cypriots living on the island from the utopic idea of Enosis. The constitution of the Republic of Cyprus accepts the Maronites, Armenians, and the Gurbets as the minorities. Especially after the 1963 conflict and the chaotic atmosphere, almost all the minorities including the Maronites, and Armenians start leaving the island. No Armenian is living in the northern part of the island today except some Maronites and Gurbets as well. This scientific study will focus on the historical background of these above-mentioned minorities as well as the Gurbets on the island, and the general situation of these societies, especially living in Turkish Republic of Northern Cyprus.

Anahtar Kelimeler

Cyprus, Minorities, Jews, Armenians, Maronites

Kaynakça

• Genelkurmay ATASE Arşivi
• KKTC Kıbrıs Türk Milli Arşivi (KTMA)
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA)
• ADALI, Kutlu, Dağarcık, Lefkoşa, 1963
• ALASYA, Halil Fikret, Kıbrıs Tarihi ve Kıbrıs’ta Türk Eserleri, Ankara, 1964
• AMMON, Ulrich, Norbert Dittmar, Klaus J. Mattheir, Sociolinguistics; An International Science of Language and Society, Volume 3, New York, 2006
• AN, Ahmet, Kıbrıs Türk Kültürü Üzerine Yazılar, Kıvılcım Yay., No.5, Ağustos 1999, Lefkoşa
• BAĞIŞKAN, Tuncer, Kıbrıs Türk Halkbiliminde Ölüm, KKTC Millî Eğitim Kültür Gençlik ve Spor Bakanlığı Yay. No.36, Ankara, 1997
• BERATLI, Nazım, Lefke Sevgilim, Işık Kitabevi Yay., Nisan 2002, Lefkoşa
• BORG, Alexander, Handbook of Oriented Studies, Section 1, Near and Middle East, Volume 70, Leiden and Boston: Brill, 2004
• ÇEVİKEL, Nuri, Kıbrıs’ta Osmanlı Mirası, 47 Numara Yay., Nisan 2006, İstanbul
• ÇEVİKEL, Nuri, Kıbrıs; Akdeniz’de Bir Osmanlı Adası 1570-1878, İstanbul, 2006
• DAYIOĞLU, Ali, Kuzey Kıbrıs’ta Azınlık Hakları, Kıbrıslı Türk İnsan Hakları Vakfı Yay., Mayıs 2012, Lefkoşa.
• DURRELL, Lawrence, Acı Limonlar; Kıbrıs-1956, İstanbul, Belge Yay. Eylül 1992
• EMILIANIDES, Achille, Histoire De Cyprus, Paris, 1963
• ERİM, Nihat, Bildiğim ve Gördüğüm Ölçüler İçinde Kıbrıs, Ankara, 1975.
• GAZİOĞLU, Ahmet C., Kıbrıs’ta Türkler 1570–1878, Cyrep Yay., Aralık 2000, Lefkoşa
• GÜRKAN, Haşmet Muzaffer, Bir Zamanlar Kıbrıs’ta, Galeri Kültür Yay., Lefkoşa, 1996
• HAKKI, Murat Metin, The Cyprus Issue; A Documentary History 1878-2007, I.B. Taurıs, New York, 2007.
• HAURANI, Guita G., An Abridgment of the History of Cypriot Maronite Community, Lübnan, 2007
• HILL, Sir George, A History of Cyprus, Volume I, Cambridge University Press, 1949
• KASIMOĞLU, Erten, Eski Günler Eski Defterler, İzmir, 1986
• KESER, Ulvi, Kıbrıs 1914–1923 Fransız Ermeni Kampları, İngiliz Esir Kampları ve Atatürkçü Kıbrıs Türk’ü, Akdeniz Haber Ajansı Yay. No.17, Lefkoşa, 2000
• KESER, Ulvi, Kıbrıs’ta Ermeniler 1914-1964, Tulpars Yay., Ankara, Temmuz 2016
• KİPRİANOS, Arhimandrit, Excerpta Cypria: Istria Hronoloiki Tis Nisu Kibro, Venedik, 1788
• KONUR, İsmet, Kıbrıs Türkleri, Remzi Kitabevi, 1938
• MARITI, Giovanni, Travels In The Island of Cyprus, Cambridge, 1909
• NORWICH, John Julius, A History of Venice, Londra, 1983
• PARKER, Robin, Aphrodite’s Realm, Lefkoşa, 1962
• IŞIK, Ramazan, Maruni Kilisesi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara, 2003
• OBERLING, Pierre, The Cyprus Tragedy, Rüstem and Brothers Press Yay., Lefkoşa, 1989 ONAR, Mustafa, Atatürk’ün Kurtuluş Savaşı Yazışmaları I, Kültür Bakanlığı Atatürk Dizisi 45, Ankara, 1995
• ÖZDEMİR, Hüseyin, Kıbrıs’ta 60 Yıl, Volkan Yay., Şubat 1997, İzmir
• SARICA, Murat, TEZİÇ, Erdoğan, Özer Eskiyurt, Kıbrıs Sorunu, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yay., İstanbul, 1975
• SAYIL, Altay, Kıbrıs Polis Tarihi, Lefkoşa, 1985 STEPHENS, Robert, Cyprus-A Place Of Arms, Pall Mall Press Yay., Londra, 1966
• ŞAHİN, Recep, Tarih Boyunca Türk İdarelerinin Ermeni Politikaları, İstanbul, 1988
• THUBRON, Colin, Journey Into Cyprus, Middlesex, 1986 ULUSLARARASI İLİŞKİLER AJANSI, Kıbrıs Gerçeğinin Bilinmeyen Yönleri, İstanbul, 1992
• ALAGÖZ, Arif, “Kıbrıs Tarihine Coğrafi Giriş”, Milletlerarası Birinci Kıbrıs Tetkikleri Kongresi Türk Heyeti Tebliğleri, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, Ankara, 1971, s. 25.
• AN, Ahmet, “Kıbrıs Ermenileri” Tarih ve Toplum, Ekim 2000, Sayı 202, s. 30.
• ATAN, Atilla, ”Kıbrıs-Yeni Bir Türk Devletinin Doğuşu”, Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, Sayı 14, Ankara, Nisan 1986, s.56.
• CONSTANTİNOU, Costas M., “The Protection and Revival of Cypriot Maronite Arabic”, Prio Cyprus Center, Policy Brief 1/2009, Ocak 2009, s. 1-9.
• DEMİRYÜREK, Meral, “II. Meşrutiyet Devrinde Ermeniler Üzerine Üç Piyes”, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, Cilt 6, Sayı 1, Mart 2009, s. 109.
• ERDOĞRU, Akif, “Kıbrıs Ermenileri Üzerine Notlar”, Tarih İncelemeleri Dergisi, Cilt XVII, Sayı 1, Temmuz 2002, s. 3.
• ERDOĞRU, M. Akif, “Kıbrıs’ın Türkler Tarafından Fethi ve İlk İskân Teşebbüsü”, Kıbrıs’ın Dünü Bugünü Uluslararası Sempozyumu, Ankara, 1991, s. 48.
• ERZEN, Afif, “Kıbrıs Tarihine Bir Bakış”, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, Milletlerarası Birinci Kıbrıs Tetkikleri Kongresi, Ankara, 1971, s. 82.
• HADJILYRA, Alexander Michael, “The Multicultural Character of Cyprus”, The Armenians of Cyprus, Mayıs 2009, Lefkoşa, s. 5.
• KAPYALI, Can, ”Birinci Dünya Savaşı’nda Müttefik Orduları’nda Görev Alan Ermeni Milis Kuvvetleri”, BTTD, Sayı 83-84-85, Ankara, Ocak-Şubat- Mart 1992, s. 77.
• KILGIN, Hilmi, “Tarihsel Perspektif İçinde Enosis Hareketine Bir Bakış”, Güvenlik Kuvvetleri Dergisi, Temmuz 1987, Sayı 2, s. 25.
• NESİM, Ali, “Mustafa Nuri Efendi”, Yeni Kıbrıs, Lefkoşa, Nisan 1990, s. 28.
• NESİM, Ali, ”Mustafa Nuri Efendi”, Yeni Kıbrıs, Lefkoşa, Nisan 1990, s. 28.
• ÖĞÜN, Gülay, “Kıbrıs’ta İslam Hakimiyeti ve Selçuklular Zamanında Kıbrıs İle Ticaret İlişkileri”, Doğu Akdeniz Üniversitesi, Kıbrıs’ın Dünü Bugünü Uluslararası Sempozyumu, Lefkoşa, 1991, s. 29.
• ÖZDAL, Barış, “Ayastefanos ve Berlin Anlaşmaları İtibarıyla Ermeni Sorunu”, Askeri Tarih Araştırmaları Dergisi, Yıl 4, Sayı 8, Ağustos 2006, s. 109–119.
• PANAYI, Panikos, “Ethnic Minority Creation in Modern Europe: Cyprus in Context”, Andrekos Varnava, Nicholas Coureas ve Marina Elia (Ed:), The Minorities of Cyprus; Development Patterns and the Identity of the Internal Exclusion, Cambridge Scholars Publishing, Newcastle Upon Tyne, 2009, s. 16
• SONYEL, Salahi R., “İngiltere Dışişleri Bakanlığı Belgelerine Göre: Osmanlı Padişahı Abdülhamit 48 Saat İçinde Kıbrıs’ı İngilizlere Nasıl Kiraladı?”, Belleten, Cilt XLII, Sayı 165–168, 1978, s. 741.
• YELLİCE, Gürhan, “1878’den 1931’e Enosis Talepleri ve İngiltere’nin Yaklaşımı”, Çağdaş Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi, 9 Eylül Üniversitesi, XII/24, 2012 Bahar, s. 13-26.
• ZİHNİ, Turhan, “Anılarla Sabuncu Kaspariyan”, Kıbrıs Mektubu Dergisi, Cilt 17, No. 5, Eylül-Ekim 2004, s. 42–44.
• Alithia
• Yeni Gün
• Ekathimerini
• Fileleftheros
• The Times
• Belgelerle Türk Tarihi Dergisi
• Güvenlik Kuvvetleri Dergisi
• Tarih Araştırmaları Dergisi
• Tarih ve Toplum
• Modern Türklük Araştırmaları Dergisi
• Milliyet
• The Cyprus Gazettte
• Söz
• Star Kıbrıs
• Askeri Tarih Araştırmaları Dergisi
• Yeni Kıbrıs
• BTTD
• Kıbrıs Mektubu Dergisi
• Kıbrıs Erkek Lisesi 1933-1934 Yıllığı
• Halkın Sesi
• Filaleftheros
• Detay
• Nacak
• Yeni Düzen
• Sunday Mail
• Kıbrıs
• The English School Magazine
• Special News Bulletin
• The Armenians of Cyprus
• Havadis
• Belleten
• The Cyprus Gazette
• www.http.cyprus.gov.cy/cyphome.
• www.stwing.upenn.edu.
• www.hayem.org/indeks.htm.
• h t t p : / / / w w w . i s t e i n s a n . c o m . t r / i s t e i n s a n / g a z e t e / p o r t r e / ozurdilemekbuvakada
• www.Maronitesofcyprus.com.
• www.millifolklor.com
• http://bianet.org/kurdi/toplum/15154-kendi-belgeselinden-uykulari-kacan-yonetmen http://www.serdarsaydam.com/index.php/Muzisyen-Ayhan-Baskal- Larnaka-yi-Anlatiyor.html
• h t t p s : / / w w w . g o o g l e . c o m . c y / w e b h p ? s o u r c e i d = c h r o m e - instant&ion=1&espv=2&ie=UTF-8#q=gypsies+in+cyprus&*
• https://www.cyprusnewsreport.com/2016/07/welfare-department-engagesroma- community/
• TMT Limasol kadrosundan merhum Mehmet Y. Manavoğlu ile 25 Ağustos 2004 tarihinde Girne’de yapılan görüşme.
• TMT Limasol kadrosundan merhum Macit Aydınova ile 13 Temmuz 2003 tarihinde Girne’de yapılan görüşme.
• Rauf Özhun ile 29 Ocak 2006 tarihinde Ankara’da yapılan görüşme.
• Gülten Tuncel Keser ile 10 Ocak 2006 tarihinde Anamur’da yapılan görüşme.
• Kemal Altınkaya ile 20 Şubat 2006 tarihinde İzmir’de yapılan görüşme.
• Mustafa Başer ile 20 Şubat 2006 tarihinde İzmir’de yapılan görüşme.
• Muharrem Özdemir’le 12 Nisan 2016 tarihinde Lefkoşa’da yapılan görüşme.
• Gürpınar köyünden Eleni Dorri’yle 5 Temmuz 2014 tarihinde Gürpınar’da yapılan görüşme.
• Avrupa Konseyi tarafından hazırlanan “European Charter for Regional or Minority Languages” başlıklı rapor, 18 Ocak 2011, Strazburg.