SUGAR PRODUCTION INVESTMENTS IN TURKEY DURING POST 1929 ECONOMIC CRISIS PERIOD

Yıl 2018, Cilt: 18 Sayı: 36, 139 - 162, 19.10.2018

Fatih Damlıbağ

Öz

During the 1929 Economic Crisis, prices of agricultural products decreased much
more than industrial products. Turkey, as an agricultural product exporter could not afford
its importation under these new conditions. For the financial structure of Turkey, selfsufficiency
was seen as the most convenient solution. In this period, the Turkish government
aimed at importing substitution in sugar production. But for achieving this, Turkey needed
some additional investments. For the capital needs of these investments, government
primarily evaluated foreign contribution. But Turkish banks provided necessary capital to
sugar industry, with the leadership of İş Bankası. German and Czechoslovak contribution
also supplied machinery and technical assistance to Turkish sugar industry. Government
deeply investigated possible investment places, to reach the most appropriate conditions.
At last, Turkey founded two new sugar factories with their own financial sources in 1933
and 1934. Eskişehir Sugar Factory was the third factory in Turkey and Turhal Sugar Factory
became fourth investment in this field. Government unified the whole sugar production of
Turkey in 1935, in order to reduce production costs. From this date, Turkey experienced rapid
expansion in both beet agriculture and sugar industry. In this article, the state centered sugar
production investments were evaluated under the different financial conditions of the 1929
Economic Crisis. For the time period, subject would be investigated up to the early 1940’s.

Anahtar Kelimeler

1929 Economic Crisis, import substitution, sugar production, Eskişehir Sugar Factory, Turhal Sugar Factory

1929 EKONOMİK KRİZİ SONRASI DÖNEMDE TÜRKİYE’DE ŞEKER ÜRETİMİ YATIRIMLARI

Öz

1929 Ekonomik Krizi sırasında zirai ürün fiyatları, sanayi ürünleri fiyatlarına
göre çok daha fazla düştü. Zirai ürün ihracatçısı Türkiye bu yeni şartlar altında ithalatını
karşılamayacak durumda olduğundan Türkiye’nin finansal yapısı için, kendi kendine
yeterlilik en uygun çözüm olarak görüldü. Bu dönemde Türk hükümeti şeker üretiminde ithal ikamesini hedefledi. Fakat bu hedef için, Türkiye bazı ilave yatırımlara ihtiyaç duymaktaydı.
Bu yatırımların sermaye ihtiyacı için, hükümet öncelikle yabancı katkısını değerlendirdi.
Fakat İş Bankasının önderliğinde, Türk bankaları şeker sanayisine gereken sermayeyi temin
ettiler. Alman ve Çekoslovak katkısı Türk şeker sanayisine makineleri ve teknik yardımı
sağladı. En uygun şartlara ulaşmak için, hükümet muhtemel yatırım alanlarını derinlemesine
inceledi. Sonunda, Türkiye kendi finansal imkânlarıyla 1933 ve 1934’de iki yeni şeker fabrikası
kurdu. Eskişehir Şeker Fabrikası Türkiye’deki üçüncü fabrika olurken, Turhal Şeker Fabrikası
bu alandaki dördüncü yatırımdı. 1935’te Hükümet Türkiye’nin bütün şeker üretimini, üretim
maliyetlerini azaltmak için birleştirdi. Bu tarihten sonra Türkiye hem pancar ziraatında hem
de şeker sanayisinde hızlı bir genişleme yaşadı. Bu makalede 1929 Ekonomik Krizinin farklı
finansal şartları altında, devlet merkezli yapılan şeker üretimi yatırımları incelenmiştir.
Zaman aralığı içinse, konu erken 1940’lara kadar incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

1929 Ekonomik Krizi, ithal ikamesi, şeker üretimi, Eskişehir Şeker Fabrikası, Turhal Şeker Fabrikası

Kaynakça

• Prime Ministry Ottoman Archive (Başbakanlık Osmanlı Arşivi) BOA Hariciye Nezareti İstanbul Murahhaslığı (HR. İM) 142/76,148/2.
• Prime Ministry Republican Archive (Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi) BCA
• 30-10-166-154-1.
• 30-18-1-2-25-9-6.
• 30-18-1-2-32-78-20.
• 30-18-1-2-135-25-18.
• 30-10-181-249-3.
• 30-10-181-248-3.
• 30-10-171-187-19.
• 30-18-1-2-35-25-5.
• 30-18-1-2-40-75-19.
• 30-18-1-2-34-15-17.
• 30-10-181-248-6.
• 30-18-1-2-42-1-11.
• 30-18-1-2-34-16-13.
• 30-18-1-2-34-19-4.
• 30-18-1-2-39-61-5.
• 30-18-1-2-46-42-11.
• 30-18-1-2-85-98-4.
• 30-18-1-2-149-36-3.
• 30-18-1-2-40-80-11.
• 30-18-1-2-42-7-14.
• 30-18-1-2-42-5-5.
• 30-18-1-2-44-22-7.
• 30-18-1-2-65-45-6.
• 30-18-1-2-52-12-12.
• 30-18-1-2-89-127-8.
• 30-18-1-2-74-35-13.
• 30-10-158-112-9.
• 30-18-1-2-86-40-1.
• 30-18-1-2-89-130-7.
• 30-18-1-2-93-110-9.
• 30-18-1-2-102-54-4.
• 30-18-1-2-85-118-3.
• 30-18-1-2-101-16-1.
• 30-18-1-2-105-34-3.
• Başbakanlık İstatistik Genel Direktörlüğü, Tarım İstatistikleri 1934-1937, Receb Ulusoğlu Basımevi, Ankara, 1939.
• Başbakanlık İstatistik Genel Müdürlüğü, Sanayi İstatistikleri, Teşviki Sanayi Kanunundan İstifade Eden Müesseselerin 1936-1941 Yılları Faaliyeti, Hüsnütabiat Basımevi, İstanbul, 1945.
• Başvekâlet İstatistik Umum Müdürlüğü, Tarım İstatistikleri 1928-1936, Ahmet İhsan Matbaası, Ankara, 1937.
• “Law of Granting Privileges and Exemptions to Sugar Factories” (Şeker Fabrikalarına Bahşolunan İmtiyazat ve Muafiyat Hakkında Kanun), Resmi Gazete, Issue. 92, 14 April 1925.
• T.B.M.M. Zabıt Ceridesi, Yetmiş Dördüncü İnikat, 10 June 1930.
• AKINCI, İhsan Abidin, Şeker Yetirmeden Bitirmeye Kadar Türkiye-Dış Memleketler, Akşam Matbaası, İstanbul, 1934.
• AVCI, Sedat, Türkiye’de Şeker Sanayii, Unpublished Ph.D. Thesis, İstanbul Üniversitesi, İstanbul, 1991.
• BORATAV, Korkut, Türkiye İktisat Tarihi 1908-2009, İmge Kitabevi, Ankara, 2013.
• COTTRELL, R. H., Pancar Şekeri Ekonomisi, tra. Ziya Kütevin, Türkiye Şeker Fabrikaları A. Ş. Neşriyatı, Ankara, 1962.
• ERİM, Neşe, İktisadî Düşünce Tarihi, Umuttepe Yayınları, Kocaeli, 2014.
• ERİŞ, Muammer, 28 Şubat 1936 Tarihinde Münakit Birinci Alelâde Heyeti Umumiye İçtimaı, Ulus Basımevi, Ankara, 1936.
• ERİŞ, Muammer, 26 Mart 1937 Tarihinde Toplanan Fevkalâde ve İkinci Alelâde Heyeti Umumiye İçtimaı, Ulus Basımevi, Ankara, 1937.
• ERİŞ, Muammer, 27 Mart 1939 Tarihinde Toplanan Hissedarlar Dördüncü Alelâde Umumî Heyeti, Ankara, 1939.
• MIKUSCH, Gustav,Şeker Sanayimiz Hakkında Beynelmilel Şeker İstatistik Birliği Şefi Dr. Gustav Mikusch Tarafından Hazırlanan Rapor, Başvekâlet Matbaası, Ankara, 1934.
• Nizamettin Âli, Buhran Nedir?, Türk İktisatcıları Cemiyeti, İstanbul, 1931.
• PAMUK, Şevket, Türkiye’nin 200 Yıllık İktisadi Tarihi, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2014.
• POLATOĞLU, Mehmed Gökhan, Cumhuriyet Dönemi’nde Türk Şeker Sanayinin Kurulması, Unpublished Master Thesis, Atatürk Üniversitesi, Erzurum, 2011.
• SÜNEL, Kemal Zaim, 29 Mart 1938 Tarihinde Toplanan Hissedarlar Üçüncü Alelâde Umumî Heyeti, Ankara, 1938.
• TEKELİ, İlhan and İLKİN, Selim, Uygulamaya Geçerken Türkiyede Devletçiliğin Oluşumu, Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara, 1982.
• TEKELİ, İlhan and İLKİN, Selim, 1929 Dünya Buhranında Türkiye’nin İktisadi Politika Arayışları, Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara, 1983.
• TEZEL, Yahya S.,Cumhuriyet Döneminin İktisadi Tarihi (1923-1950), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2015.
• …, Türkiye Şeker Sanayii, Kuruluşu – Gelişmesi - Olgunlaşması 1926’dan 1950’ye, Türkiye Şeker Fabrikaları A. Ş., Ankara, 1950.
• VELDET, Turan, 30. Yılında Türkiye Şeker Sanayii, Türkiye Şeker Fabrikaları A. Ş. Neşriyatı, Ankara, 1958.
• VELİDEDEOĞLU, Turan V., Ethem Koru, Rıza Güray, Murat Öner, Yılmaz Gürelli and Yavuz Demirtaş, Türkiye Şeker Sanayii 1926-1976, Yurt Hizmetinde 50 Yıl, Türkiye Şeker Fabrikaları A. Ş. Yayınları, Ankara, 1977.
• YENAL, Oktay, Cumhuriyet’in İktisat Tarihi, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2013.
• ADIYAMAN, Muzaffer, “Türkiye’de Dünden Bugüne Şeker Pancarı Tohumculuğu”, TÜRKTOB Türkiye Tohumcular Birliği Dergisi, Issue. 21, Ankara, 2017, pp. 28-30.
• ARSLAN, Handan and Özlem Çakar, Turhal’da (Tokat) Sanayi Faaliyetleri, Turkish Studies, Vol. IX, Issue. 5, Ankara, 2014, pp. 513-527.
• Cemal Ziya, “Dünya İktisat Konferansı Hazırlık Komisyonunda İktisat Vekâleti Namına Şirketler ve Sigortalar Müdürü Cemal Ziya Bey Tarafından Dünya Buhranı ve İktisadi ve Nakdi Vaziyetimiz Hakkında Yapılan İzah”, Dünya Para ve İktisat Konferansı İhzarı Komisyonunda Muhtelif Vekâletler Delegeleri Tarafından İktisadi Vaziyet Hakkında Yapılan Tahliller ve Vaşington Mükâlemeleri Etrafında Düşüncelerimizi Muhtevi Muhtıra, Hariciye Vekâleti Matbaası, Ankara, 1933, pp.7-15.
• DAMLIBAĞ, Fatih, “Development of Beet Sugar Industries in the World and the Example of Alpullu Sugar Factory”, Journal of Modern Turkish History Studies, Vol. XVII, Issue. 34, Dokuz Eylül University Printing House, İzmir, 2017, pp. 140-141.
• DAMLIBAĞ, Fatih “Establishment of Beet Sugar Industries in Turkey and Great Britain during the 1920’s”, Studies on Balkan and Near Eastern Social Sciences, ed. Rasim Yilmaz, Günther Löschnigg, Peter Lang, Frankfurt am Main, 2017, pp. 165-174.
• DUMLU, Güngör, “Şeker Fabrikası Atıkları”, DSİ Teknik Bülteni, Issue. 43, Ankara, 1978, pp. 32-39.
• EMİROĞLU, Cezmi, Dünya İktisadî Buhranında Para ve Kredi Politikasının Tesirleri Hakkında, Ankarada Hâkimiyeti Milliye Gazetesinde 13/2/1933-4/4/1933 Tarihleri Arasında İntişar Eden Dokuz Makale, Maliye Vekâleti Neşriyatı, Ankara, 1933, pp. 10-16.
• İNAN, Afet, “Raporlar (İktisat Vekâletince Yazılmıştır) Kısım I, Sınai Tesisat ve İşletme Birinci Kanun 1933”, Devletçilik İlkesi ve Türkiye Cumhuriyetinin Birinci Sanayi Planı 1933, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1972, p. 1-143.
• KARAYAMAN, Mehmet “Atatürk Döneminde Şeker Sanayi ve İzlenen Politikalar”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Vol. XXVIII, Issue. 82, 2012, p. 53-96.
• KEYDER, Çağlar, “İmalat Sektörünün Yapısı (1923-1929)”, 75 Yılda Çarklardan Chip’lere, ed. Oya Baydar, Tarih Vakfı Yayınları, İstanbul, 1999, pp.43-62.
• Mehmet Vehbi, “Turhal Şeker Fabrikası Açıldı ve İşe Başladı”, İstanbul Ticaret ve Sanayi Odası Mecmuası, Issue. 10, İstanbul, 1934, pp.399-400.
• REDLICH, Fritz, “The Leaders of the German Steam-Engine Industry during the First Hundred Years”, the Journal of Economic History, Vol. IV, Issue. 2, Cambridge University Press, Wisconsin, 1944, pp.121-148.