THE ROLE OF MEHMET MUNİR ERTEGUN, AMBASSADOR AT WASHİNGTON İN UNCOVERİNG THE INTERNATİONAL AİRPLANE SCANDAL “EKREM KONİG CASE”

Yıl 2018, Cilt: 18 Sayı: 36, 219 - 237, 19.10.2018

Fatma Öztürk Şahin

Öz

Turkish contemporary history faced with some corruptions and scandals during
the period Ataturk died and İsmet İnonu was elected president. The first of these was the
case of Muhittin Ustundag. The cases of Impex, Satie and Denizbank folllowed it. Another of
these scandals was Ekrem Konig Scandal wearing out Celal Bayar cabinet and causing some
changes in his cabinet. The aim of this paper is to study Konig Scandal which is different
from others in view of the fact that its consequences and also has international dimensions
and the role of Mehmet Munir Ertegun in uncovering the scandal, the Turkish Ambassador
at Washington between the years 1934-1944. Besides, internal political developments and
changes in the cabinet and İstanbul American Consulate’s comment on these changes will
be studied with the comments from Turkish press. In this study, it has been made used of
NARA (National Archives and Records Administration), FRUS (Foreign Relations of the US)
and memoirs. This international airplane scandal was uncovered by Mehmet Munir Ertegun,
however it was suppressed for a while. It not only shook the capitals of many countries but
also was an opportunity for İsmet İnönü who had been just elected president and wanted to
eliminate the dissenters around him.

Anahtar Kelimeler

Ekrem Konig, Mehmet Munir Ertegun, Airplane scandal

ULUSLARARASI BİR UÇAK SKANDALI “EKREM KÖNİG OLAYI”NIN ORTAYA ÇIKARILMASINDA WASHİNGTON BÜYÜKELÇİSİ MEHMET MÜNİR ERTEGÜN’ÜN ROLÜ

Öz

Türkiye Cumhuriyeti tarihi, Atatürk’ün vefat ettiği ve İsmet İnönü’nün
cumhurbaşkanı seçildiği dönemde bazı yolsuzluk ve skandallara sahne olmuştur. Bunlardan
ilki Muhittin Üstündağ davasıdır. Bunu İmpeks, Denizbank ve Satie olayları takip eder. Celal
Bayar hükümetini yıpratan ve hükümette birtakım değişikliklere neden olan bu olaylardan
bir başkası da Ekrem König skandalıdır. Bu çalışmanın amacı uluslararası boyutları da olan
ve sonuçları itibariyle diğerlerinden farklılık gösteren König skandalını ve bu skandalın
ortaya çıkarılmasında 1934-1944 yılları arasında Türkiye’nin Washington Büyükelçisi
Mehmet Münir Ertegün’ün rolünü incelemektir. Ayrıca bu skandal neticesinde iç politikada
yaşanan gelişmeler ve kabinedeki değişiklikler, bu değişikliklerle ilgili İstanbul Amerikan
Konsolosluğunun yorumu Türk basınının yorumuyla birlikte değerlendirilecektir. Bu
çalışmada NARA (National Archives and Records Administration- Amerikan Milli Arşivi),
FRUS (Foreign Relations of the United States- Amerikan Dışişleri Bakanlığı Yazışmaları),
T.C. Washington Büyükelçiliği Arşivi belgelerinden ve hatıralardan yararlanılmıştır. Bu
uluslararası uçak skandalı, Mehmet Münir Ertegün’ün ihbarıyla ortaya çıkarılmış, fakat bir
süre örtbas edilmiştir. Bu skandal pek çok ülkenin başkentini sarstığı gibi Türkiye’de henüz
cumhurbaşkanı seçilmiş İsmet İnönü’nün kendisine muhalif unsurları saf dışı etmesi için de
bir fırsat olmuştur.

Anahtar Kelimeler

Ekrem König, Mehmet Münir Ertegün, Uçak skandalı

Kaynakça

• BCA, 30-10-0-0-59-399-6, 11.11.1937.
• Fatma Selma Ertegün Göksel (Münir Ertegün’ün Kızı) Aile Arşivi. NARA, Microfilm 1224, Roll 1.
• Washington Büyükelçiliği Arşivi, 1938 Klasörü, 3 Mart 1938.
• FRUS 1938 (General) Volume I, 15 Haziran 1938, ss. 349-350.
• Ulus
• Cumhuriyet
• ARMAOĞLU, Fahir, 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi (Cilt 1-2: 1914-1995), Alkım Yay., İstanbul, 2007.
• AYDEMİR, Şevket Süreyya, İkinci Adam, II. Cilt, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1967.
• CASANOVA, Julián, İspanya İç Savaşı’nın Kısa Tarihi, çev. Uygur Kocabaşoğlu, İletişim Yay., İstanbul, 2012.
• ÇAVDAR, Tevfik, Türkiye’nin Demokrasi Tarihi 1839-1950, İmge Kitabevi, Ankara, 2013.
• DEMİREL, Yücel, Atatürk Belgeler, Elyazısıyla Notlar, Yazışmalar, Yapı Kredi Yay., İstanbul, 2017
• İNÖNÜ, İsmet, Defterler (1919-1973) Cilt I, Haz. Ahmet Demirel, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2001.
• KOÇAK, Cemil, Geçmişiniz İtinayla Temizlenir, İletişim Yay., İstanbul, 2009.
• KOÇAK, Cemil, Türkiye’de Milli Şef Dönemi (1938-1945), Cilt I, İletişim Yay., İstanbul, 2012.
• SANDER, Oral, Siyasi Tarih 1918-1994, İmge Kitabevi, Ankara, Nisan 2002.
• TANJU, Sadun, Doludizgin Milliyet’in Kurucusu Ali Naci Karacan: Bir Gazetecinin Hayatı, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2010.
• TUNÇAY, Mete, Eleştirel Tarih Yazıları, Liberte Yayınları, Ankara, Mart 2012.
• TURAN, Şerafettin, Türk Devrim Tarihi, 4. Kitap (Birinci Bölüm), Bilgi Yayınevi, Ankara, 1999.
• UÇAROL, Rifat, Siyasi Tarih 1789-2014, Der Yay., İstanbul, 2015.
• URAN, Hilmi, Meşrutiyet, Tek Parti, Çok Parti Hatıralarım (1908-1950), İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2008.
• US, Asım, Hatıra Notları, Haz. İsmail Dervişoğlu, Kitabevi Yayınları, İstanbul, 2012.
• UYANIK, Eyüp, Türkiye- İspanya İlişkileri (1923-1939), Dokuz Eylül Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, İzmir, 2006.
• UZGEL, İlhan, İspanya İç Savaşı kutusu, Baskın Oran (ed.), Türk Dış Politikası, Kurtuluş Savaşı’ndan Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar, Cilt 1, İletişim Yay., İstanbul, 2012.
• BİRLİK Gültekin K., “İspanya İç Savaşı’nda (1936-1939) Türkiye’nin Dış Politikası”, Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, Yıl: 12 S. 24, Ankara, (Güz 2016), 122-155.
• TUNÇAY Mete, “Ekrem Konig’in Uçak Kaçakçılığı, -Sinan Kuneralp’in İleri Sürdüğü Gibi- Milliyetçiler Adına mı, Yoksa Cumhuriyetçiler Hesabına mı Yapılmıştır?”, Tarih ve Toplum, C. 10, S. 60, İletişim Yay., İstanbul, Aralık 1988.
• KUNERALP Sinan, “İspanya İç Savaşı’nda Uçak Ticareti ve Ekrem König”, Tarih ve Toplum, C. 10 S.60, İletişim Yay., İstanbul, Aralık 1988.