CUMHURBAŞKANI İSMET İNÖNÜ’NÜN TRABZON ZİYARETLERİ

Yıl 2018, Cilt: 18 Sayı: 36, 295 - 322, 19.10.2018

Gültekin Kâmil Birlik

Öz

İsmet İnönü cumhurbaşkanlığı döneminde Trabzon’a üç kez ziyarette bulunmuştur.
İsmet İnönü’nün 1943 ve 1946’da yaptığı ziyaretlerdeki karşılanışı ve Trabzonluların
ziyaretlerden dolayı hissettikleri, yerel ve ulusal basında oldukça abartılı ifadelerle
anlatılmıştır. Yine ilk iki ziyaretinde İsmet İnönü için “Milli Şef”, “Başbuğ” gibi hitaplar
kullanan basın, İsmet İnönü’nün vasıflarını, Milli Mücadele ve Lozan’daki başarıları ile
İkinci Dünya Savaşı’na Türkiye’yi sokmaması olarak göstermiştir. İlk iki ziyaretinde İsmet
İnönü’den Trabzonluların beklentileri, liman ve demiryolu olarak dile getirilmiştir. İsmet
İnönü de bu beklentileri karşılayacak şekilde açıklamalarda bulunmuş, ikinci ziyaretinden
sonra Trabzon limanının temeli atılmıştır.
İsmet İnönü’nün 1947’deki son ziyareti yerel basında, eski ziyaretlerine oranla çok
az yer bulmuş, Trabzonluların ziyaret nedeniyle hissettikleri artık eski abartılı ifadelerle
açıklanmamış ve kendisine “Milli Şef” yerine “Cumhurbaşkanı” olarak hitap edilmiştir.
Bu ziyaret sırasında Trabzonlular tarafından, İsmet İnönü’den herhangi bir beklenti de
dile getirilmemiştir. İsmet İnönü üç ziyaretinde de, Trabzon’da Atatürk’e hediye edilen ve
daha sonra Atatürk için müze haline getirilen “Atatürk Köşkü’nde” kalmıştı. Bu köşk ilk iki
ziyaretinde İsmet İnönü’nün “köşkü” olarak görülürken, 1947’deki son ziyaretinde tekrar
“Atatürk’ün köşkü” olarak anılmaya başlanmıştır.
İsmet İnönü’nün cumhurbaşkanı olarak Trabzon’a ilk kez geldiği gün olan 28 Eylül
gününde, “dönüm yılı” adıyla kutlamalar yapılmasına karar verilmişti. Ancak bu kutlamalar
sadece 1944 ve 1945 yıllarında gerçekleşmiş, daha sonraki yıllarda herhangi bir kutlama
yapılmamıştır. Gerek bu kutlamaların sonlanması, gerekse 1947 yılındaki ziyarette görülen
değişiklikler, çok partili hayata geçiş sonrasında yaşanmıştır.

Anahtar Kelimeler

İsmet İnönü, Atatürk, Trabzon, Cumhurbaşkanları, Tek Parti Dönemi, Çok Partili Hayata Geçiş

Kaynakça

• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA), Fon Kodu:30.10, Kutu No:1, Dosya No:3, Sıra No:16.
• BCA, FK:30.10, K:2, D:12, S:8.
• BCA, FK:30.10, K:2, D:12, S:9.
• Trabzon Asliye Hukuk Hâkimliği, Dosya No:476, Karar No:284.
• Trabzon Belediye Encümenliği Karar Mazbatası, 5 Nisan 1940, Karar No:300.
• Trabzon Belediye Meclisi Zabıtnamesi, İçtima Devresi:1, İçtima Tarihi:19 Nisan 1943, 11’nci İnikat (Toplantı), s. 1, 4-6.
• Trabzon Tapu Zabıt Defteri (TTZD), Cilt No:109/1, Sayfa No:18, Sayı No:49.
• TTZD, C:150, Sf:73, S:186.
• TTZD, C:180, Sf:1, S:49.
• TBMM Zabıt Ceridesi, Devre:5, Cilt:19, İçtima:2, 12 Haziran 1937, 75’inci İnikat (Toplantı), 1’inci Celse, T.B.M.M. Matbaası, Ankara, 1937.
• Akçaabat
• Akşam
• Cumhuriyet
• Halk
• İnan
• Trabzon
• Ulus
• Yeni Halk
• Yeniyol
• Yeni Pulathane
• ALTUNKAYA, Niyazi, Köy Enstitüsü Sisteminin Düşünsel Temelleri, Uygun Basım ve Ltd. Ş., Ankara, 2002.
• BAŞARAN, Mehmet, Özgürleşme Eylemi: Köy Enstitüleri, Cumhuriyet Kitapları, İstanbul, 1999.
• BAYKURT, Fakir, Unutulmaz Köy Enstitüleri, Literatür Yayıncılık, İstanbul, 2016.
• BURÇAK, Salim Rıfkı, Türkiye’de Demokrasiye Geçiş, Olgaç Yayınevi, b.t.y., 1979.
• ÇAVDAR, Tevfik, Türkiye’nin Demokrasi Tarihi, İmge Kitapevi, Ankara, 2008.
• GÖNLÜBOL, Mehmet (ve diğerleri), Olaylarla Türk Dış Politikası, Siyasal Kitapevi, Ankara, 1993.
• HEPER, Metin, (Çev: Sermet Yalçın), İsmet İnönü Yeni Bir Yorum Denemesi, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 1999.
• İNÖNÜ, İsmet, (Haz. Ahmet Demirel), Defterler (1919-1973) 1. Cilt, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2001.
• KARPAT, Kemal H., Türk Demokrasi Tarihi, Afa Yayınları, İstanbul, 1967.
• KAYA, Yalçın, Bozkırdan Doğan Uygarlık Köy Enstitüleri II, Tiglat Matbaacılık A.Ş., İstanbul, b.t.y.
• KİLİ, Suna, Türk Devrim Tarihi, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2007.
• KOCATÜRK, Utkan, Atatürk ve Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Kronolojisi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2000.
• KOÇAK, Cemil, Türkiye’de Milli Şef Dönemi (1938-1945) Cilt-2, İletişim Yayınları, İstanbul, 1996.
• Kuruluşunun 50. Yılında Köy Enstitüleri, Eğit-Der Yayınları, Ankara, 1999.
• MAKAL, Mahmut, Köy Enstitüleri ve Ötesi, Literatür Yayınları, İstanbul, 2009.
• PAZAR, Meral, Demokratik Eğitimde Bir Anıt Kurum: Köy Enstitüleri, Güldikeni Yayınları, Ankara, 2001.
• TİMUR, Taner, Türk Devrimi ve Sonrası, İmge Kitapevi, Ankara, 2001.
• Trabzon 2006, T.C. Trabzon Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, İstanbul, b.t.y.
• TURAN, Şerafettin, İsmet İnönü Yaşamı, Dönemi ve Kişiliği, Bilgi Yayınevi, Ankara, 2003.
• TÜRKOĞLU, Pakize, Tonguç ve Enstitüleri, T. İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2006.
• ALAP, Cevdet, “1946-1950 Yılında”, Yeniyol, 29 Mayıs 1946, s.2.
• BİRLİK, Gültekin Kâmil, “Trabzon Atatürk Köşkü”, Atatürk Yolu Dergisi, Sayı 59 (Güz), 2016, s.51-71.
• GÜNEL, Abdullah, “Milli Şefin Huzurunda”, İnan Trabzon Kültür Dergisi, Yıl: 2, S:8, Eylül 1943, s.2, 3.
• KEFELİ, Kemal, “Bayram Yapıyoruz”, YeniHalk, 29 Eylül 1943, s.1.
• KEFELİ, Kemal, “TirenveLiman”, YeniHalk, 30 Eylül 1943, s.1, 4.
• KEFELİ, Kemal, “Bir Millet Konuşuyor”, Halk, 30 Mayıs 1946, s.1.
• KEFELİ, Kemal, “Büyükİnsan”,Halk, 29 Mayıs 1946, s.1, 3.
• KEFELİ, Kemal, “İnönü’nün Tarihi Rolü”, İnan Trabzon Kültür Dergisi, Yıl: 3, S:34- 35, Trabzon, Ağustos-Eylül 1947, s.21.
• KULAKSIZOĞLU, Bekir Sükûti, “Tablo Aynı Tablo”, Yeniyol, 29 Mayıs 1946, s.1.
• TARAKÇIOĞLU, Reşit, “Hoş Geldiniz Milli Şef”, Yeniyol, 28 Eylül 1943, s.1, 2.