KIBRIS TÜRK MÜCADELE TARİHİNDE İLETİŞİM (1955-1974)

Yıl 2018, Cilt: 18 Sayı: 36, 361 - 411, 19.10.2018

Ulvi Keser

Öz

 Yunanistan destekli olarak 1953 yılında Atina’da kurulan ve 1 Nisan 1955 tarihinde
Kıbrıs adasında tedhiş eylemlerine başlayan EOKA’nın bu faaliyetleri Kıbrıs Türkleri için
adayı yaşanmaz hale getirdi. 1960 yılında Kıbrıs Cumhuriyeti kurulmasına rağmen ada
kargaşa ortamından çıkamadı. Özellikle 1 Nisan 1955 sonrasında yaşanılan EOKA terörü
ardından garantör devlet olarak Türkiye, Yunanistan ve İngiltere’nin bir araya gelmesiyle
Kıbrıs Cumhuriyeti kurulmasına rağmen bu yeni devletin ömrü de ne yazık ki pek uzun
olmadı ve Akritas Planı çerçevesinde başlayan 21 Aralık 1963 saldırılarının ardından devlet
fiilen ortadan kalktı. 1964 Ocak ayından itibaren gettolara sıkışmış, her türlü insani ve doğal
haklarından mahrum edilmiş Kıbrıs Türkleri yaşadıkları onca acı, esaret ve ıstıraba ilaveten
bir de işletişim bağlamında kısıtlama, izolasyon ve ambargolarla karşılaştılar. Rumların
yarattığı bu durum çeşitli şekillerde neredeyse 1974 yılına kadar devam ederken Kıbrıslı
Türkler de bu çaresiz ortamda yeni çözüm yolları bulmaya uğraşırlar ve Kıbrıs Türk Postaları
uygulamasından H/M ve KOKKNA damgasına, Taksi Postası’ndan Ankara Yenişehir ve
İskenderun Postanesi uygulamalarına ve Sosyal Yardım Pulu inceliğine kadar birçok farklı
çözüm yolları bulunmaya ve uygulanmaya çalışıldı. Bütün bu çabaların temelinde ise Kıbrıs
adasında yaşayan Kıbrıs Türklerinin mevcudiyeti, meşruiyeti ve haklılığının dünyaya
duyurulması vardır. Bu çalışma 1 Nisan 1955 tarihinde Kıbrıs’ta EOKA tarafından başlatılan
tedhiş eylemlerinden 20 Temmuz 1974 Kıbrıs Barış Harekatı’na kadar geçen süreçte Kıbrıslı
Türklerin sivil ve askeri haberleşme sistemlerine ışık tutmak amacıyla hazırlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kıbrıs Türkleri, Rumlar, Ambargo, İzolasyon, Erenköy, Kızılay

COMMUNICATION IN THE TURKISH CYPRIOT’S STRUGGLE HISTORY OF 1955-1974

Öz

 EOKA terrorist organization, established in Athens in 1953, made the life unbearable
for the Turkish Cypriots especially after 1st April 1955, and despite the fact that the Republic of
Cyprus was founded in 1960, the island never came out of the chaotic atmosphere. Subsequent
to the demolition of Republic of Cyprus founded on 16th August 1960 under the guarantee of
Turkey, Greece and the United Kingdom due to the Greek Cypriot atrocities starting in 21st December 1961, the heavy pressure, isolations, restrictions and embargoes have appeared on
Turkish Cypriot society and the communication as in all the fields of the social life. Despite
the fact that the Republic of Cyprus was established, the island unfortunately never came
out of the bloody scene of the chaos. Especially subsequent to the EOKA terrorist activities
emerged after April 1, 1955, in spite of the fact that the above-mentioned state was established
under the guarantee of Turkey, the United Kingdom and Greece, the new country didn’t last
long. Due to the assaults and the attacks started by the Greek Cypriots in regard of the Akritas
Plan so as to kill all the Turkish Cypriots, the country collapses. Then the Turkish Cypriots
isolated, surrounded in the ghettos, and deprived of all the humanistic and the natural rights
to live come once more face to face with the restrictions, isolation and the embargoes upon the
communication as well as the agony, slavery, and the suffering. Such an unfortunate situation
created by the Greek Cypriots continue in a way up to 1974, but the Turkish Cypriots try to
get the ways for the communication such as the Turkish Cypriot Posts, H/M and KOKKNA
usages, Taxi Post, Yenişehir and İskenderun Post Office usages, and the subtle use of Social
Aid stamps. The essence of all these efforts lays on the purpose of the efforts to announce
the presence, justness, and the rightness of Turkish Cypriots. This scientific study has been
prepared so as to focus on the civilian and the military communication efforts of the Turkish
Cypriots starting from 1st April 1955 in which EOKA terrorism has started up to 1974 Turkish
Peace Operation.

Anahtar Kelimeler

Turkish Cypriots, Greek Cypriots, Embargo, Isolation, Erenköy, Red Crescent

Kaynakça

• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA).
• Ulvi Keser Özel Arşivi (UKÖA).
• Kızılay Genel Müdürlüğü Arşivi (KGMA).
• Kıbrıs Türk Milli Arşivi (KTMA), Kıbrıs Barış Harekâtı Dosyası.
• KTMA, TMT Arşivi. Dosya. No. 1188/37 ve 298/007.
• KTMA, EOKA Arşivi. Dosya No. 1318 ve 1319.
• İngiltere Dışişleri Bakanlığı Arşivi.
• ALASYA, Halil Fikret, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti, Ankara, 1987.
• ATUN, Ali Fikret, Yunan Karakterinin Anatomisi, Lefkoşa, 1996.
• BALIKÇIOĞLU, Osman, Özgür İkili; Alikko ile Caher’in Öyküsü, Hey Print&Design, Londra, Kasım 2013.
• Bayrak Radyo ve Televizyon Kurumu, BRTK, Lefkoşa, 1988.
• DENKTAŞ, Rauf Raif, Koloni İdaresinde Kıbrıs Türkleri, Akdeniz Haber Ajansı Yayınları, İstanbul,1997.
• DENKTAŞ, Rauf R., Rauf Denktaş’ın Anıları, Cilt I, İstanbul, 1996.
• DURREL, Lawrence, Acı Limonlar; Kıbrıs-1956, İstanbul, Belge Yay. Eylül 1992.
• DRUŞOTİS, Makarios, Karanlık Yön EOKA, Galeri Kültür Yay., Lefkoşa, 2005.
• ERDİM, Halil, Lapta Türklerinin Geçmişinden Kesitler; Göç Destanı-I, Lefkoşa, Aralık 2007.
• ERDİM, Halil, Lapta Türklerinin Geçmişinden Kesitler-II; Göçmenlik Yılları, (Basım yeri belli değildir.), Lefkoşa, Aralık 2010.
• ERTUGHRUL, Jeff, The Postal Services of Cyprus, Londra, Haziran 1964.
• FOLEY, Charles, Guerrilla Warfare and EOKA; General Grivas , Longman yay., Londra, 1964.
• GRIVAS, Georgios, EOKA Mücadelesi Tarihi 1955-1959, Lefkoşa, 1972.
• HARP AKADEMİLERİ KOMUTANLIĞI, KKTC Cumhurbaşkanı Sayın Rauf Denktaş Tarafından Verilen Konferans; Kıbrıs Meselesinde Vizyon, İstanbul, 1994.
• HARP AKADEMİLERİ KOMUTANLIĞI, Gayri Nizami Harp, Harp Akademileri Basımevi, İstanbul, 1968.
• HILL, Sir George, A History Of Cyprus, Volume I, Cambridge University Press, 1949 K. Rüstem and Brother, North Cyprus Almanack, Londra, 1987.
• KOTAK, İsmet, Şu Bizim Kıbrıs-I Unutulan Tarihi Gerçekler, Ajans Yay., Ocak 2012, Lefkoşa.
• MENGÜÇ, Arslan, Ben Tremeşeli Mehmet Ali, (Yayınevi belli değildir.) Lefkoşa, 2013.
• NAŞİT, Engin, Nişan Yüzüğü; Limasol Direnişi, Lefkoşa, Okman Printing.
• PARKER, Robin, Aphrodite’s Realm, Zavallis Press, Lefkoşa, 1962.
• OBERLING, Pierre, Kıbrıs Faciası, Ankara, 1990.
• OBERLING, Pierre, The Road to Bellapais, Columbia University Press Yay., New York, 1982.
• ÖZAD, Murad Hüsnü, Baf ve Mücadele Yılları, Akdeniz Haber Ajansı Yay., İstanbul, Temmuz 2002.
• SAMTAY VAKFI, Özgürlük ve Barış 27 Yaşında, Gazi Mağusa, Temmuz 2001.
• SAYIL, Altay, Bayrak Bayrak Bayrak; Bayrak Radyosu’nun İlk Üç Ayında Yaptığı Tarihi Yorumlar, Kıbrıs Türk Mücahitler Derneği Yay., Lefkoşa, Şubat 2000.
• THE UNITED NATIONS, The Blue Helmets, New York, 1990.
• TOLGAY, Ahmet, Şahinler Yılı, KTMD Yay., Lefkoşa, 1996.
• TOLUNER, Sevinç Toluner, Kıbrıs Uyuşmazlığı ve Milletlerarası Hukuk, İstanbul, 1977.
• YAVUZALP, Ercüment, Kıbrıs Yangınında Büyükelçilik, Bilgi Yayınevi, İstanbul, 1993.
• ANTONIADES, Euripidies, “The Liberation Struggle in Cyprus and GreekCypriot Press: The Positions of the Leading Greek-Cypriot Press in 1957- 1960. The Case of Eleftheria Newspaper”, Atiner’s Conference Paper Series, Atina, Temmuz 2014, s. 9-23.
• ÇAKMAK, Hakan, “Feriha Coşkun Çürükoğlu”, Passatempo, Şubat 2014, Sayı 34, s. 19-22.
• DENKTAŞ, Rauf R., “Anadolu’nun Ümit Rüzgârları “, Güvenlik Kuvvetleri Dergisi, Lefkoşa, Temmuz 1988, Sayı 8, s. 2.
• DIMITRAKIS, Panagiotis, “British Intelligence and the Cyprus Insurgency, 1955-1959”, International Journal of Intelligence and Counterintelligence, Cilt 21, Sayı 2, 2008, s. 370-389.
• HOCA, Emine, “Bir Dönem, Üç Kadın”, Medya, Kıbrıs Türk Gazeteciler Birliği, Temmuz 2014, Sayı 9, s. 53.
• KESER, Ulvi, “Askeri Posta; 1964 Erenköy”, Çizgi Ötesi Dergisi, KHO Yay.,, Sayı 2, Ankara, Ocak 1994, s. 25.
• KESER, Ulvir, “Cyprus Covers Handled By Turkish Postal Service In Turkey”, OPAL The Journal of Oriental Philatelic Association of London, Whole No. 208, Londra, April (Nisan) 2004, s. 12-15.
• KESER, Ulvi, “Üç İnsan, Üç Anı”, Kıbrıs Mektubu Dergisi, KTKD Yay., Cilt 16, No.3, Ankara, Mayıs-Haziran 2003, s. 2.
• KONCA, Özkan, “ Dünden Bugüne Kıbrıs “, Güvenlik Kuvvetleri Dergisi, Nisan 1995, Sayı 25, s. 7.
• IRKAD, Ulus, “Müzik Öğretmenim Fikret Özgün”, (Editör Prof. Dr. Naciye Doratlı), VII. İz Bırakmış Kıbrıslı Türkler Sempozyumu, Doğu Akdeniz Üniversitesi, Gazi Mağusa, KKTC, s. 43-47.
• OLGUN, Aydın, “Kıbrıs’ın Sesi Radyosu”, Güvenlik Kuvvetleri Dergisi, Sayı 46, Ekim 2001, Lefkoşa, s.27.
• TAMÇELİK, Soyalp, “Türk Mukavemet Teşkilatı’nda Muhabere Sistemlerinin Özellikleri”, Journal For Cypriot Studies, Cilt 3, Sayı 2, Mağusa, 1997, s. 127.
• TERZİOĞLU, M. Said Arif, ”Kıbrıs Türkleri ve Türkiye Kızılay Derneği”, Güvenlik Kuvvetleri Dergisi, Lefkoşa, Kasım 1988, Sayı 6, s. 20.
• TÖRE, Elmaziye ve BAŞAR, Mustafa Aydın, (Yayına Hazırlayan Ulvi Keser) “Kıbrıs Türk Mücadele Tarihinde Görev Alan Kadın Kahramanlar”, İkinci Uluslararası Kıbrıs Sempozyumu, 21-25 Ekim 2010, Seferihisar-İzmir, s.410.
• Çizgi Ötesi
• Dünya
• Güvenlik Kuvvetleri Dergisi
• Haber Kıbrıs
• Halkın Sesi
• International Journal of Intelligence and Counterintelligence
• Journal For Cypriot Studies
• Kıbrıs
• Kıbrıs Mektubu
• Kıbrıs Postası
• Medya
• Meydan Kıbrıs
• Milliyet
• Nacak
• OPAL The Journal of Oriental Philatelic Association of London
• Passatempo
• Yenidüzen
• Yeni Volkan
• TMT Limasol Sancağı mensubu merhum Mehmet Y. Manavoğlu ile 25 Ağustos 2004 tarihinde Girne’de yapılan görüşme.
• Naciye Vardar ile 15 Ocak 2003 tarihinde İzmir’de yapılan görüşme.
• TMT Mücahitler Derneği Başkanı Yılmaz Bora ile 13 Temmuz 2003 tarihinde Girne’de yapılan görüşme.
• TMT Lefkoşa Sancağı Kovanbeyi merhum Nevzat Uzunoğlu ile 13 Temmuz 2003’de Girne’de yapılan görüşme.
• TMT Limasol kadrosundan merhum Macit Aydınova ile 13 Temmuz 2003’de Girne’de yapılan görüşme.
• TMT üyesi Kemal Abdullah (Sahilboylu) ile 27 Temmuz 2003 tarihinde Girne’de yapılan görüşme.
• TMT Lefkoşa Sancağı üyesi Erdoğan Tilki ile 15 Ağustos 2000 tarihinde Lefkoşa’da yapılan görüşme.
• TMT lideri Alb. Rıza Vuruşkan’ın kızları Yasemin Vuruşkan Mesci ve Ferizet Vuruşkan ile 24 Kasım 2002 tarihinde yapılan görüşme.
• Eski TMT üyesi Osman Şan’la 30 Ocak 2017 tarihinde yapılan görüşme.
• Naciye Vardar ile 15 Ocak 2003 tarihinde İzmir’de yapılan görüşme.
• Pervin Eser ile 15 Ocak 2003 tarihinde İzmir’de yapılan görüşme.
• Eski TMT mensubu Mehmet Ersen ile 12 Nisan 2016 tarihinde Mağusa’da yapılan görüşme.
• Emekli Tuğgeneral Nihat İlhan ile 18 Nisan VE 19 Ekim 2007 günü Ankara’da yapılan görüşme.
• Hüseyin Karamehmet’le 12 Nisan 2011 tarihinde Lefkoşa’da yapılan görüşme.
• Kıbrıs Gazisi Fikret Gökçe ile 15 Ağustos 2016 tarihinde Ankara’da yapılan görüşme.
• KKTC Kurucu Cumhurbaşkanı merhum Rauf R. Denktaş ile 8 Temmuz 2003 tarihinde Lefkoşa’da yapılan görüşme.
• TMT Mağusa Sancağı mensubu Mert kod isimli Necmi Gençay ile 27 Temmuz 2005 tarihinde Gazi Mağusa’da yapılan görüşme.
• Kıbrıslı filatelist ve araştırmacı Jeff Eughrul ile 15 Kasım 2007 tarihinde Londra’da yapılan görüşme.
• TMT mensubu Sümer Şehidoğlu ile 3 Mart 2017 tarihinde Girne’de yapılan görüşme.
• Bayrak Radyosu eski çalışan Fuat Beyar ile 9 Mayıs 2017 tarihinde Lefkoşa’da yapılan görüşme.
• Meral Ertürk ile 15 Temmuz 2015 tarihinde Lefkoşa’da yapılan görüşme.
• Hüseyin Hes’in oğlu Adnan Ertay’la 11 Ekim 2016 tarihinde Lefkoşa’da yapılan görüşme.
• Süheyla Başaran ile 15 Mart 2017 tarihinde Boğaz/Girne’de yapılan görüşme.
• Ülkü Sarıkamış ile 8 Mart 2017 tarihinde Lefkoşa’da yapılan görüşme.
• Limasol göçmeni Konce Mehmet ile 14 Şubat 2017 tarihinde Lefkoşa’da yapılan görüşme.
• Aysel Süleyman ile 1 Mart 2016 tarihinde Melbourne/Avustralya’da yapılan görüşme
• Güzide Tunç ile 12 Nisan 2015 tarihinde Lefkoşa’daki evinde yapılan görüşme.
• Eski TMT mensubu Fuat Veziroğlu ile 16 Kasım 2003 tarihinde Lefkoşa’da yapılan görüşme.
• 1955 sonrası süreçte Dr. Fazıl Küçük’le beraber çalışan Osman Güvenir’den alınan 20 Temmuz 2005 tarihli bilgi notu.
• http://www.trt.net.tr/Kurumsal/KilometreTaslari.aspx?yil=1964