TÜRKİYE VE ERMENİSTAN İLİŞKİLERİNDE NAHÇIVAN SORUNU

Yıl 2018, Cilt: 18 Sayı: 36, 413 - 430, 19.10.2018

Laçin İdil Öztığ

Öz

Türkiye, 1921 yılında imzalanan Moskova ve Kars Antlaşmaları ile Azerbaycan’ın
korucuyuluğundaki Nahçıvan Özerk Bölgesi’nin garantör ülkesi olmuştur. 1992 yılında
Ermeni milis kuvvetlerin, Nahçıvan’ın idari bölgesi Sederek’e saldırmaları ile Türkiye
ve Ermenistan arasında dış politika krizi ortaya çıkmıştır. İki ülke arasındaki kriz dönemi
Nahçıvan’daki çatışmaların yoğun bir şekilde yaşandığı 1992-1993 dönemini kapsamaktadır.
Bu çalışma, Nahçıvan krizinin dinamiklerini, Türk ve Ermeni karar alıcılarının kriz
dönemindeki söylemlerini ve kullandıkları siyasi, diplomatik ve askeri araçları analiz
etmektedir. Bu makale, Azerbaycan ve Ermenistan arasında ortaya çıkan teritoryal sorunun
Türkiye-Ermenistan ilişkilerine etkisini inceleyerek literatüre özgün bir katkı yapmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Nahçıvan krizi, Türk dış politikası, Türkiye, Ermenistan, kriz yönetim süreci

THE NAKHCIVAN PROBLEM IN TURKEY-ARMENIAN RELATIONS

Öz

Turkey became a guarantor state of the Nakhcivan Autonomous Region which is
under the authority of Azerbaijan with the Moscow and Kars Treaties which were signed
in 1921. A foreign policy crisis emerged between Turkey and Armenia when Armenian
insurgents attacked Sadarak, an administrative region of Nakhcıvan in 1992. The crisis period
covers the years of 1992-1992 throughout which an intense fighting took place in Nakhcıvan.
This study analyzes the Nakchıvan crisis’ dyamics, Turkish and Armenian decision makers’
discourses and political, diplomatic, and military tools they utilized during the crisis period.
By studying the impact of the territorial dispute between Azerbaijan and Armenia on TurkishArmenian
relations, this paper makes an original contribution to the literature.

Anahtar Kelimeler

The Nakhcıvan crisis, Turkish foreign policy, Turkey, Armenia, crisis management process

Kaynakça

• ARAS, Bülent ve Pınar AKPINAR, “The Relations between Turkey and the Caucasus,” Perceptions, Cilt 16, Sayı 3 (2011), ss. 53-68.
• ASLANLI, Araz. “Karabağ Sorunu ve Azerbaycan-Türkiye-Ermenistan İlişkileri”, Çankırı Karatekin Üniversitesi Uluslararası Avrasya Strateji Dergisi, Cilt 1, Sayı 1 (2012), ss.175-196.
• AYDIN, Mustafa “Kafkasya ve Orta Asya’yla İlişkiler”, Baskın Oran, Türk Dış Politikası Kurtuluş Savaşından bugüne olgular, belgeler, yorumlar Cilt: 1919- 1980 (İstanbul: İletişim, 2001).
• AZER, Candan, Babadan Oğula Güney Kafkasya, Türkiye-Güney Kafkasya İlişkileri,(Truva Yayınları, İstanbul, 2011).
• BRECHER, Michael. Crisis in World Politics (Oxford: Pergamon Press, 1993).
• BUCHANAN, Allen ve Margaret MOORE (der.) States, Nations, and Borders: The Ethics of Making Boundaries (Cambridge: Cambridge University Press, 2003).
• COHEN, Ariel. “Azerbaijan and U.S. Interests in the South Caucasus: Twenty Years After Independence,” Diba Nigar Göksel ve Zaur Shiriyev (der) The Geopolitical Scene of the Caucasus: A Decade of Perspectives (İstanbul: Toplumsal Katılım ve Gelişim Vakfı, 2013).
• DIEHL, Paul F. (der.) A Road Map to War: Territorial Dimensions of International Conflict (Vanderbilt University Press: Nashville and London, 1999).
• FORSBERG, Tuomas “The Ground Without Foundation? Territory as a Social Construct,” Geopolitics, Cilt 8, Sayı 2 (Summer, 2003), ss.7-24.
• GIBLER, Douglas M. “Alliances that Never Balance: The Territorial Settlement Treaty,” Paul F. Diehl (der.) A Road Map to War: Territorial Dimensions of International Conflict (Nashville and London: Vanderbilt University Press, 1999).
• GOERTZ Garry ve Paul F. DIEHL, Territorial Changes and International Conflict (New York: Routledge Kegan Paul, 1992).
• HENSEL, Paul R. “An Evolutionary Approach to the Study of Interstate Rivalry,” Conflict Management and Peace Science, Cilt 17, Sayı 2 (Fall, 1999), ss.175-206.
• HENSEL, Paul “Charting a Course to Conflict: Territorial Issues and Militarized Interstate Disputes, 1816-1992,” Conflict Management and Peace Science, Cilt 45, Sayı1 (1996), ss. 43-73.
• HILL, Fiona, Kemal KIRIŞÇI, Andrew Moffatt, “Armenia and Turkey: From Normalisation to Reconciliation,” Turkish Policy Quarterly, Cilt 13, Sayı 7 (2015), ss.127-138.
• HOLDIN, Nicholas. Armenia: With Nagorno Karabagh (Guilford: Guilford Press, 2011).
• HUTH, Paul K. “Enduring Rivalries and Territorial Disputes, 1950-1990,” Paul F. Diehl (der.) A Road Map to War : Territorial Dimensions of International Conflict (Vanderbilt University Press: Nashville and London, 1999).
• KIMURA, Masato ve David A. WELCH, “Specifying ‘Interests’: Japan’s Claim to the Northern Territories and Its Implications for International Relations Theory,” International Studies Quarterly, Cilt42, Sayı2 (June 1998), ss.213-243.
• PASHAYEVA, Gulshan. “The Nagorno-Karabakh Conflict in the Aftermath of the Russia-Georgia War,” Diba Nigar Göksel ve Zaur Shiriyev (der) The Geopolitical Scene of the Caucasus: A Decade of Perspectives (İstanbul: Toplumsal Katılım ve Gelişim Vakfı, 2013).
• ROBERTS, Simon Gwyn. Shades of Expression: Online Political Journalism in the Postcolour Revolution Nations (Chester: University of Chester Press, 2013).
• SENESE, Paul D. “Geographical Proximity and Issue Salience: Their Effect on the Escalation of Militarized Interstate Conflict,” Conflict Management and Peace Science, Cilt 15, Sayı 2 (1996), ss. 133-161.
• SOYSAL, İsmail. Türkiye’nin Siyasal Antlaşmaları, Cilt 1 (Ankara: TTK, 1989).
• SULEYMANOV, Elin. “The South Caucasus: Where the U.S. and Turkey Succeeded Together,” Diba Nigar Göksel ve Zaur Shiriyev (der) The Geopolitical Scene of the Caucasus: A Decade of Perspectives (İstanbul: Toplumsal Katılım ve Gelişim Vakfı, 2013).
• ŞİMŞİR, Bilal. Azerbaycan: Azerbaycan’n Yeniden Doğuş Sürecinde TürkiyeAzerbaycan İlişkileri (Ankara: Bilgi Yayınevi, 2011).
• VASQUEZ, John A. The War Puzzle (Cambridge: Cambridge University Press, 1993).
• WESTING, Arthur (der.) Global Resources and International Conflict: Environmental Factors in Strategic Policy and Action (New York: Oxford University Press, 1986).
• Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı “Türkiye Cumhuriyeti ve Ermenistan Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlıkları ile İsviçre Federal Dışişleri Bakanlığı’nın Ortak Açıklaması,” 22 Nisan 2009, http://www.mfa.gov. tr/no_-56_-22-nisan-2009_-turkiye-ermenistan-iliskileri-hk_.tr.mfa
• Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı, “Karadeniz Ekonomik İşbirliği Örgütü (KEİ)” http://www.mfa.gov.tr/karadeniz-ekonomik-isbirligi-orgutu-_kei_.tr.mfa
• Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı “Türkiye-Ermenistan İlişkileri,” http:// www.mfa.gov.tr/turkiye-ermenistan-siyasi-iliskileri.tr.mfa
• 78’inci Birleşim Dönem 19, TBMM Tutanak Dergisi, Cilt 11 Yasama Yılı 1, s. 204-205.
• https://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/TBMM/d19/c011/ tbmm19011078.pdf
• “Türkiye-Ermenistan Siyasi İlişkileri,” http://www.mfa.gov.tr/turkiye-ermenistansiyasi-iliskileri.tr.mfa
• “Nahçıvan Ermeni Ateşi Altında”, Milliyet, 4 Mayıs 1992.
• “Anormal Bir Durum Yok”, Milliyet, 5 Mayıs 1992.
• “Nahçıvan’a Ermeni Saldırısı”, Milliyet, 8 Mayıs 1992.
• “Demirel: Nahçıvan’a Seyirci Kalamayız”, Milliyet, 8 Mayıs 1992.
• “Sederek Kasabası Düşüyor”, Milliyet, 19 Mayıs 1992.
• “Askeri Müdahale Tartışması”, Milliyet, 19 Mayıs 1992.
• “Sınırlar Değişmez”, Milliyet, 19 Mayıs 1992.
• Derya Sazak, “Nahçıvan’a Müdahale”, Milliyet, 19 Mayıs 1992.
• “Çetin: Seyirci Kalamayız”, Milliyet, 19 Mayıs 1992.
• “Eller Tetikte”, Milliyet, 20 Mayıs 1992.
• “Askeri Müdahaleden önce BM”, Milliyet, 20 Mayıs 1992.
• “Aliyev’in Endişesi”, Milliyet, 22 Mayıs 1992.
• “ABD İstediğimizi Yaptı,” Milliyet, 23 Mayıs 1992.
• “Rus Ordusu Çekiliyor”, Milliyet, 26 Mayıs 1992.
• “Diplomatik Başarı”, Milliyet, 27 Mayıs 1992.
• “Nahçıvan’a yine saldırdılar”, Milliyet, 27 Mayıs 1992.
• “Ermeni’ye Gözdağı”, Milliyet, 29 Mayıs 1992.
• “Nahçıvan Karanlıkta”, Milliyet, 1 Haziran 1992.
• “Nahçıvan Ateş Altında”, Milliyet, 7 Ağustos 1992.
• “Erivan’dan Misilleme”, Milliyet, 6 Nisan 1993.
• “Erivan’dan Misilleme”, Milliyet, 6 Nisan 1993.
• “Özal açıkladı: Dişimizi Göstermek Gerekir,” Milliyet, 5 Nisan 1992.
• “Askeri Önlemler Şart”, Milliyet, 8 Nisan 1993.
• “Azerbaycan’ı Savunuruz”, Milliyet, 8 Nisan 1993.
• “Ermenistan’a son uyarı”, Milliyet, 3 Eylül 1993.
• “Çilller’e Savaş Yetkisi”, Milliyet, 4 Eylül 1993.
• “Çiller’e Asker Gönderme Yetkisi”, Milliyet, 4 Eylül 1993.
• “Moskova’ya Çiller’den Rest,” Milliyet, 9 Eylül 1993.
• “Namlular Hedefte”, Milliyet, 13 Eylül 1993.
• “Ermenistan Sınırına Yığınak”, Milliyet, 12 Eylül 1993.
• “Ermeniler Nahçıvan’da İlerledi”, Milliyet, 1 Haziran 1994.
• “Kafkasya’da Karmaşa”, Milliyet, 26 Şubat 1996.