İSTANBUL BASININDA KİNG-CRANE HEYETİ’NİN TÜRKİYE’DEKİ FAALİYETLERİ VE MANDATERLİK TARTIŞMALARI (1919)

Yıl 2018, Cilt: 18 Sayı: Mütareke, 187 - 219, 21.12.2018

Hasan Türker

Öz

İtilaf Devletleri, Paris Barış Konferansı’nda, I. Dünya Savaşı’nı kaybeden Almanya’nın sömürgelerinde ve Osmanlı Devleti’nden ayrılmasına karar verdikleri topraklar üzerinde manda rejimlerinin kurulması fikrinde birleştiler. Söz konusu topraklarda yaşayanların nasıl bir siyasi ve idari düzen istediklerini öğrenmek amacıyla heyetler kurulup buralara gönderilmesini kararlaştırdılar. Fakat İngiltere, Fransa ve İtalya daha sonra heyet göndermekten vazgeçtiler. Bunun üzerine Amerika Birleşik Devletleri tek başına hareket etmeye karar verdi. 3 Haziran 1919’da İstanbul’a gelen Amerika Heyeti kısa bir süre burada kaldıktan sonra Suriye ve Filistin’de incelemelerde bulunmak üzere şehirden ayrıldı. Heyet, Temmuz ayı sonlarında tekrar İstanbul’a döndükten sonra Müslim ve Gayr-i Müslim siyasi parti ve cemaat temsilcileriyle görüşmelere başladı. Heyetin, görüşmelerde Türkiye’nin geleceğinden daha çok Anadolu’da bir Ermeni devletinin kurulmasıyla ilgilenmesinin Türk basın ve aydın çevrelerini kaygılandırdığı ve hem Ermeni sorunu hem de mandacılık tartışmalarını alevlendirdiği görüldü. Bu çalışmada, kamuoyu oluşturmada etkili bir araç olan basının, Amerikan King – Crane Heyeti’nin İstanbul’daki çalışmalarına ve manda fikrine bakışı ele alınmıştır. 

Anahtar Kelimeler

Amerika, Basın, Manda, İstanbul ve Ermeni Sorunu

KING CRANE COMMITTEE’S ACTIVITIES AND DISPUTES OF MANDAT IN İSTANBUL PRESS (1919)

Öz

In Paris Peace Conference, Entente States had joined in the idea of establishing mandate regimes in the territories of German colonies and Ottoman Empire who had been defeated in the World War I. They decided to establish committees and send them to the relevant lands to find out what kind of political and administrative order people wanted. However, Britain, France and Italy later changed their minds on sending committees. Thus, the United States decided to act alone. On June 3, 1919, the American committee came to İstanbul and stayed for a short time and then left the city to investigate Syria and Palestine. After returning to İstanbul in late July, the American committee began deliberations with representatives of Muslim and non-Muslim political parties and congregation delegates. Turkish press and intellectuals were worried after seeing that the American Committee was more interested in the establishment of an Armenian state in Anatolia than Turkey’s future. This situation ignited both the Armenian question and the mandate debate. In this work, the press which is an effective tool of creating a public opinion, the American King - Crane delegation’s work in İstanbul and the view of the mandate idea were discussed. 

Anahtar Kelimeler

America, Press, Mandate, İstanbul and Armenian Question

Kaynakça

• BOA, DH.KMS, Dosya 54, gömlek 43
• Alemdar
• İkdam
• İleri
• İstiklal
• Sabah
• Tasvir-i Efkâr
• Vakit
• ADIVAR, Halide Edip, Türk’ün Ateşle İmtihanı, Can Yayını, İstanbul 1962.
• AKGÜN, Seçil, General Harbord’un Anadolu Gezisi ve (Ermeni Meselesi’ne Dair) Raporu Kurtuluş Savaşı Başlangıcında, Tercüman Tarih Yayınları, İstanbul, 1981.
• AKŞİN, Sina, İstanbul Hükümetleri ve Millî Mücadele, Cem yayınevi, İstanbul 1983.
• AYIŞIĞI, Metin, Kurtuluş Savaşı Sırasında Türkiye’ye Gelen Amerikan Heyetleri, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 2004.
• BİLGEN, Deniz, ABD’li Gözüyle Sivas Kongresi, Amerikan Mandası ve Gazeteci L.E. Browne’ın Faaliyetleri, Kaynak Yayınları, İstanbul, 2004.
• EROL, Mine, Türkiye’de Amerikan Mandası Meselesi 1919-1920, İleri Basımevi, Giresun, 1972.
• ATATÜRK, Gazi Mustafa Kemal, Nutuk-Söylev, I. Cilt, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1981.
• KARAKAYA, Ali, Millî Mücadele’de Manda Sorunu Harbord ve King-Crane Heyetleri, Başkent Klişe ve Matbaacılık, Ankara, 2001.
• KASALAK, Kadir Millî Mücadele’de Manda ve Himaye Meselesi, Genelkurmay Basımevi, Ankara 1993.
• SONYEL, Salahi R., Türk Kurtuluş Savaşı ve Dış Politika, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1973.
• TUNAYA, Tarık Zafer, Türkiye’de Siyasal Partiler, Cilt II, Hürriyet Vakfı Yayınları, İstanbul 1986.
• YALMAN,Ahmet Emin, Yakın Tarihte Gördüklerim Ve Geçirdiklerim, 2. C, Yenilik Basımevi, İstanbul 1970.
• AKGÜN, Seçil, “Amerikalı Misyonerlerin Ermeni Meselesinde Rolü”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi,1988, s.1-12
• AYTEPE, Oğuz “Millî Mücadele’de Manda Sorunu ve Mustafa Kemal’in Yaklaşımı”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, S. 24, Kasım 1999-2003 ss. 475-486.
• KASALAK, Kadir, “Erzurum Kongresinin Yapıldığı Günlerde Manda ve Himaye Konusunda Komutanlar Arasında Yazışmalar ve Basında Manda Tartışmaları”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C.VIII, Mart 1992, S. 23, s.404.