HAMİDİYE ETFAL HASTANESİ’NİN KURUCUSU İBRAHİM PAŞA’NIN FRENGİ HAKKINDAKİ LAYİHASI

Yıl 2019, Cilt: 19 Sayı: 38, 5 - 25, 23.08.2019

Başak Ocak

Öz

19. yüzyılda Osmanlı topraklarında hızla yayılmaya başlayan frengi, alınan tüm önlemlere rağmen istenilen ölçüde durdurulamamıştır. Bu nedenle bu tehlikeli hastalıkla mücadeleye, Cumhuriyet döneminde de devam edilmiştir.
Hamidiye Etfal Hastanesi’nin eski Başhekimi İbrahim Paşa, hastalıkla mücadeleye katkı sağlamak amacıyla 1911 yılında bir rapor kaleme almıştır. Bu raporda, frengiyi tamamen yok etmek için ne gibi önlemler alınması gerektiğine dair önerilerini ve hastalığı yenmek üzere geliştirilen yeni tedavi yöntemine ilişkin görüşlerini ortaya koymuştur. Resmi makamlar tarafından değerlendirilen söz konusu rapor, II. Meşrutiyet yıllarında frenginin hala ciddi bir sağlık sorunu oluşturduğunun ve önlenmesi konusunda yeterince başarı sağlanamadığının bir kanıtı olması açısından önem taşımaktadır.

Anahtar Kelimeler

Başhekim İbrahim Paşa, Frengi, Salvarsan-606

THE REPORT OF İBRAHİM PAŞA, THE FOUNDER OF HAMİDİYE ETFAL HOSPITAL, ON SYPHILIS

Öz

Despite all the measures taken, the syphilis disease, which began to spread rapidly in the Ottoman Empire in the 19th century, could not be prevented to the desired extent. For this reason, attempts to stop this deadly disease continued in the Turkish Republic period.
Ibrahim Pasha, former chief physician of Hamidiye Etfal Hospital, wrote a report in 1911 to contribute to the fight against this disease. In this report, Ibrahim Pasha proposed his recommendations on what precautions should be taken in order to eliminate the syphilis completely and his views on the new treatment method developed to overcome the disease. The report, which was evaluated by official authorities, is significant in terms of the fact that syphilis was still a serious health problem during the second constitutional years in the Ottoman Empire and that was the proof showing that efforts had failed to stop this disease sufficiently.

Anahtar Kelimeler

Chief Physician İbrahim Pasha, Syphilis, Salvarsan-606

Kaynakça

• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA)
• BOA, BEO 2425-181822
• BOA, BEO 3216-241159
• BOA, DH. MKT. 2836-25
• BOA, BEO 3870-290217
• BOA, BEO 3891-291781-4
• BOA, DH. İD. 46-82
• BOA, ŞD. 3108-21
• BOA, İ..TAL.429-32
• BOA, İ..TAL.440-64
• Düstur, Tertib-i Sani, C. 2, 1330
• Düstur, C. 7, 1336
• Ahenk
• Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi
• Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi
• Hizmet
• Köylü
• Osmanlı Bilimi Araştırmaları
• Sırat-ı Müstakim
• Şehbal
• Tarih ve Toplum
• Türklük Bilgisi Araştırmaları
• ÇAVDAR, Necati-KARCI, Erol, “XIX. Yüzyıl Sonları-XX. Yüzyıl Başlarında Osmanlı Devleti’nde Frengi İle Mücadele Kapsamında Yapılan Yasal Düzenlemeler”, GaziOsmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, (Kış 2016) 11/2, ss. 157-175.
• Emrâz-ı Sariye Nizamnamesi, Dersaadet, 1330, Mahmud Bey Matbaası.
• FRACASTOR, Jerome, La Syphilis (1530) Golvalıların Hastalığı Üstüne Üç Kitap, Türkçeye Çeviren: Prof. Dr. Feridun Nafiz Uzluk, Ankara, 1969, Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Frengi İlletine Karşı Mücadele İçin Hususi Teşkilat Olmayan Mahallerde Frengi İlletinin Men-i İntişarına Dair Talimname-i Sıhhi, Dersaadet, 1331, Ahmet İhsan ve Şürekâsı.
• GÜL, Abdülkadir, “XIX. Yüzyılda Erzincan Kazasında Salgın Hastalıklar (Kolera, Frengi, Çiçek ve Kızamık)”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S. 41, Erzurum, 2009, ss. 239-270.
• İREZ, Feryal, ”İstanbul’da II. Abdülhamit Döneminden Bir Çocuk Hastanesi: Hamidiye Etfal (Şişli Çocuk Hastanesi)”, Journal of Turkish Studies Türklük Bilgisi Araştırmaları, Volume 14, 1990 (Fahir İz Armağanı I) Published at The Department of Near Eastern Languages and Civilizations Harward University 1990, ss. 247-271.
• MACAR, Oya Dağlar, “Galiçya Cephesi’nde Osmanlı Birlikleri ve Sağlık Hizmetleri (1916-1917), Osmanlı Bilimi Araştırmaları, C. X, S. 2, 2009, ss. 35-58.
• MARTAL, Abdullah, Belgelerle Osmanlı Döneminde İzmir, İzmir, 2007, Yazıt Yayıncılık.
• Memleket Hastahanelerinin Suret-i İdare ve Vezaifine Dair Talimatname, İstanbul, 1328, Matba-i Hayriye ve Şürekâsı.
• Necmettin Arif, “Profesör Ehrlich ve 606”, Şehbal, 15 Mayıs 1327, Adet: 40.
• NUR, Rıza, Belsoğukluğuna ve Frengiye Yakalanmamak Çaresi ve Yakalanmış Olanların Tedavisi, İstanbul, 1329, Yeni Tab, Muhtar Halit Kitaphanesi.
• OCAK, Başak, Halk Sağlığı Hizmetinde 107 Yıl İzmir Büyükşehir Belediyesi Eşrefpaşa Hastanesi, İzmir, 2016, İzmir Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları.
• ÖZBAY, Kemal, Türk Asker Hekimliği Tarihi ve Asker Hastaneleri, C. 1, İstanbul, 1976, Yörük Basımevi.
• ŞENEL, Şennur, “ 19. Yüzyılda Kastamonu Vilayetinde Frengi Hastalığıyla Mücadele”, Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 13, S. 1, 2015, ss. 256-274.
• Şinasi, “Frengi Hastahanesi İçin”, Ahenk, 11 Kanun-i Evvel 1913.
• TOPRAK, Zafer, “İstanbul’da Fuhuş ve Zührevi Hastalıklar 1914-1933”, Tarih ve Toplum, C. 7, S. 39, Mart 1987, ss. 159-168.
• YILDIRIM, Nuran, Hastane Tarihimizde Bir Kutup Yıldızı Hamidiye Etfal Hastanesi, İstanbul, 2010.
• YILDIRIM, Nuran, “Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Koruyucu Sağlık Uygulamaları”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, C. 5, İstanbul, 1985, ss. 1320-1338.