KORPORATİF KURAMCI MİHAİL MANOİLESCO’NUN GÖZÜNDEN TEK PARTİLİ REJİMLER VE TÜRKİYE’DE TEK PARTİ YÖNETİMİ (1936)

Yıl 2019, Cilt: 19 Sayı: 39, 635 - 663, 25.12.2019

Murat Turan

Öz

Tek parti dönemi konusunda yapılan çalışmalarda en fazla başvurulan kaynaklardan
biri, Fransız siyaset bilimci Maurice Duverger’in Siyasi Partiler adlı eseridir. Duverger’in
çalışmasında savunduğu tezler, tek parti yönetiminin dışarıdan eleştirisi olarak kabul
edildiği için, araştırmalarda sıklıkla kullanılmaktadır. Duverger bu çalışmasını hazırlarken,
Tarık Zafer Tunaya’dan yardım almıştır. Tunaya kendi çalışmalarında Duverger’in tezlerini
desteklerken, bir anlamda Türkiye’deki akademik literatürün şekillenmesine de etki etmiştir.
Duverger ve Tunaya’nın çalışmaları tek parti dönemi bittikten sonra hazırlanan eserlerdi.
Tek parti dönemi sürerken, Türkiye’yi inceleyen ve çağdaşları içerisinde konumlandıran
ilk isim, Romanyalı ekonomist Mihail Manoilesco’ydu. Manoilesco 1936’da yayımladığı Le
parti unique: Institution politique des regimes nouveaux adlı çalışmasında, tek partili yönetimleri
kurumsal olarak tanımlamakta ve o dönemde tek partiyle yönetilen Sovyet Rusya, İtalya,
Almanya, Portekiz ve Türkiye’yi ele alıp incelemektedir. Bu makalede hem Manoilesco’nun
Türkiye konusundaki görüşlerine hem de iki savaş arası dönemde korporatizmin Türkiye’yi
etkileme biçimine yer verilecektir.

Anahtar Kelimeler

Tek Parti Dönemi, Türkiye Cumhuriyeti, Cumhuriyet Halk Partisi, Korporatizm, Korporatif Devlet

SINGLE PARTY REGIMES, AND SINGLE PARTY RULE IN TURKEY FROM THE CORPORATIVE THEORIST MIHAIL MANOILESCO’S POINT OF VIEW (1936)

Öz

One of the most referenced sources in the studies conducted regarding the single
party era is the Political Parties written by the political scientist Maurice Duverger. The
dissertations advocated by Duverger in his work are frequently practiced upon in researches
as they are deemed to be external criticism for the single party ruling. When Duverger was
drawing up this work of his, he has received support from Tarık Zafer Tunaya. Tunaya, while
supporting dissertations of Duverger in his own works, had an influence on the shaping of the
academic literature in Turkey. The works of Duverger and Tunaya were the works that were
prepared after the end of the single party ruling. During the single party ruling era, the only
name reviewing Turkey and positioning Turkey among the contemporaries is the Romanian
economist Mihail Manoilesco. Manoilesco, in his work Le parti unique: Institution politique
des regimes nouveaux published in 1936, theoretically defined the single part regimes and
addressed and reviewed Soviet Russia, Italy, Germany, Portugal and Turkey that were ruled
by single party regime at that particular era. In this article, both the opinions of Manoilesco
on Turkey and the form of corporatism influence on Turkey in the period between two World
Wars.

Anahtar Kelimeler

Single Party Era, Republic of Turkey, Republican People’s Party, Corporatism, Corporative State

Kaynakça

• Cumhuriyet Halk Partisi Yayınları
• C.H.F. Nizamnamesi ve Programı (Fırkanın 10 Mayıs 1931’de toplanan üçüncü Büyük Kongresi tarafından kabul edilmiştir. Fırka teşkilâtı bürolarına mahsustur.), TBMM Matbaası, Ankara, 1931.
• C.H.F. Programı, Fırkanın Üçüncü Büyük Kongrası Tarafından Kabul Olunmuştur, Mayıs 1931, Devlet Matbaası, İstanbul, 1931.
• C.H.F. Üçüncü Büyük Kongre Zabıtları, 10-18 Mayıs 1931, Devlet Matbaası, İstanbul, 1931.
• C.H.P. Dördüncü Büyük Kurultayı Görüşmeleri Tutulgası, 9-16 Mayıs 1935, Ulus Basımevi, Ankara, 1935.
• C.H.P. Programı, Partinin Dördüncü Büyük Kurultayı Onaylamıştır, Mayıs, 1935, Ulus Basımevi, Ankara, 1935.
• C.H.P. Programı, Partinin Beşinci Büyük Kurultayının 1-Haziran-939 Tarihindeki Toplantısında Kabul Edilmiştir, Ulus Basımevi, Ankara, 1939.
• C.H.P. Programı, Partinin VI. Büyük Kurultayının 14.VI. 1943 Tarihindeki Toplantısında Kabul Edilmiştir, Ulus Basımevi, Ankara, 1943.
• C.H.P. Nizamnamesi, Partinin VI. Büyük Kurultayının 12. VI. 1943 Tarihindeki Toplantısında Kabul Edilmiştir, Zerbamat Basımevi, Ankara, 1943.
• C.H.P. Tüzüğü, 26-12-938 Tarihinde Usnomal Toplanan Büyük Kurultay Tarafından Onaylanmıştır, Recep Ulusoğlu Basımevi, Ankara.
• Cumhuriyet Halk Partisi Genel Sekreterliğinin Parti Örgütüne Genelgesi, İkinci Kânun 1935 den 16 Mayıs 1935e Kadar, (Gizlidir. İşe özgü ve özeldir. Parti bürolarında kullanılacaktır), Cilt:6, Ulus Basımevi, Ankara, 1935.
• AHMET HİLMİ ŞEHBENDERZÂDE, Muhalefetin İflası, Matbaa-i İslamiye, İstanbul, 1915.
• AKKERMAN, Naci Cevad, Demokrasi ve Türkiye’de Siyasi Partiler Hakkında Kısa Notlar, Ulus Basımevi, Ankara, 1950.
• Atatürk’ün Okuduğu Kitaplar: Altını Çizdiği Satırları, Özel İşaretleri, Uyarıları, Düştüğü Notlar ve Kitap İçerisindeki Özel Yazıları İle, Cilt:5-7-8, Anıtkabir Derneği Yayınları, 2001, Ankara.
• Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri, I-III, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Atatürk Araştırma Merkezi, Baskı: Divan Yayıncılık, Ankara, 2006.
• BERAUD, Henri, Şişko, (Çeviren: Şükrü Kaya), Remzi Kitapevi, İstanbul, 1938.
• BERKES, Niyazi, Siyasi Partiler: İngiltere, Amerika, Fransa ve Almanya’da, Yurt ve Dünya Yayınları, İstanbul, 1946.
• BUCLEY, E.F., Eski Yunan Masalları, (Çeviren: Şükrü Kaya), Tan Matbaası, İstanbul.
• DUGUİT, Léon, Hukuk-ı Esasiyye, Birinci Cilt: Kaide-i Hukukiye-Devlet Meselesi, Matbaa-i Amire, İstanbul, 1339; İkinci Cilt: Devlet-Nazariye-i Umumiyye, (Mütercimi: Menemenlizâde Edhem), Matbaa-i Amire, İstanbul, 1340.
• DURKHEİM, Emile, İctimaî Taksimi-i Amel, TBMM Hükümeti Türkiye Cumhuriyeti Maarif Vekâleti Neşriyatından, Aded:4, Telif ve Tercüme Heyetince Tetkik ve Kabul Edilmiştir, Matbaa-i Amire, İstanbul, 1340.
• DUVERGER, Maurice, Siyasi Partiler, (Çeviren: Ergun Özbudun), Bilgi Yayınevi, Ankara, 1974.
• FOUİLLÉE, Alfred, Avrupa Milletleri Ruhiyatı, Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti Maarif Vekâleti Yayını, (Çeviren: Mustafa Rahmi), Telif ve Tercüme Heyetince Kabul Edilmiştir, İstanbul Matbaa-yı Âmire, 1339-1342.
• FRİEDRİCH, Carl J., Zbigniew K. Brzezinski, Totaliter Diktatörlük ve Otokrasi, (Çeviren: Oğuz Onaran), Türk Siyasi İlimler Derneği Yayınları, Ayyıldız Matbaası, Ankara, 1964.
• GİDE, Charles, Charles Rist, Fizyogratlardan Günümüze İktisadî Mezhebler Tarihi, Birinci Cilt, Tercüme Edenler: Ahmed Muammer ve Şükrü Kaya, İstanbul: Cumhuriyet Matbaası, 1340; İkinci Cilt, Tercüme Eden: Şükrü Kaya, İstanbul, Cumhuriyet Matbaası, 1927.
• GÖZE, Ayferi, Korporatif Devlet, XIX ve XX. Yüzyıllarda Avrupa’da Korporatif Devlet Teorileri ve Korporatif Devlet Sistemleri, Fakülteler Matbaası, İstanbul, 1968.
• GÖZE, Ayferi, Liberal Marxiste Faşist Nasyonal Sosyalist ve Sosyal Devlet, Beta Yayınları, İstanbul, 2013.
• HOBSBAWM, Eric, Kısa 20. Yüzyıl, Aşırılıklar Çağı (1914-1991), (Çeviren: Yavuz Alogan), Everest Yayınları, İstanbul, 2011.
• KEYNES, John Maynard, The General Theory of Employment, İnterest and Money, Macmillan and Co., Limited, London, 1936.
• KEYNES, John Maynard, Versay Sulhunun Netâyic-i İktisadiyesi “Versay Barışı’nın İktisadi Sonuçları”, (Çeviren: Ali Fethi Okyar), (Yayına Hazırlayan: Kudret Emiroğlu- Erman Harun Karaduman), Islık Yayınları, İstanbul, 2018.
• KURAN, Ahmet Bedevi, İnkılâp Tarihimiz ve Jön Türkler, Tan Matbaası, İstanbul, 1945.
• LÜTFİ FİKRİ, Selanik’te Bir Konferans: Bizde Fırka-i Siyasiye, Hal-i Hazırı İstikbali, Matbaa-i Ahmed İhsan ve Şürekâsı, İstanbul, 1910.
• MAKAL, Ahmet, Türkiye’de Tek Partili Dönemde Çalışma İlişkileri (1920-1946), İmge Kitabevi, İstanbul, 1999.
• MANN, Michael, Faşistler, Faşizm İncelemeleri, (Çeviren: Ulaş Bayraktar), İletişim Yayınları, İstanbul, 2015.
• MANOİLESCO, Mihail, Le parti unique: ınstitution politique des regimes nouveaux, Les Ceuvres Françaises, 11, Rue de Sevres, Paris, 1936.
• MANOİLESCO, Mihail, Le siècle du Corporatisme, Doctrine du Corporatisme Intégral et Pur, Paris, 1934.
• MATHİEZ, Albert, Fransız İhtilali, Kanaat Kitabevi, İstanbul, 1940.
• MAZOWER, Mark, Karanlık Kıta, Avrupa’nın 20. Yüzyılı, Alfa Yayınları, İstanbul, 2015.
• MİCHELS, Robert, Political Parties, Londra, 1915.
• Montesquieu, Ruhü’l Kavanin, (Çeviren: Hüseyin Nazım), Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti Maarif Vekâleti Yayını, Sayı:8, Matbaa-yı Âmire, İstanbul, 1339.
• OSTROGORSKİ, Moisey, Democracy and the Organization of Political Parties, 2 Cilt, Londra, 1902.
• PİERRE, Eugène, Mufassal Hukuk-ı Siyasiyye, (Mütercimi: Mülga Meclis-i Ayan Kâtib-i Umumîsi İsmail Müştak), Birinci Cilt, Milli Matbaa, İstanbul, 1927; İkinci Cilt, Milli Matbaa, İstanbul, 1927; İkinci Cildin Zeyli: TBMM Matbaası, Ankara, 1932.
• PİNTO, António Costa, The Nature of Fascism, Social Science Monographs, Boulder, Distributed by Columbia University Press, Newyork, 2012.
• RAMBAUD, Alfred, Ernest Lavisse, Tarih-i Umumi: Dördüncü Asırdan Zamanımıza Kadar, Birinci Cilt: Evveliyat 395-1095, (Ernest Lavisse ve Alfred Rambaud’un editörlüğünde bir heyet tarafından yazılan ve Darülfünun Edebiyat Medresesi müdür ve muallimlerinden oluşan bir heyet tarafından Türkçeye tercüme edilmiştir.), Matbaa-i Amire, İstanbul, 1926.
• SCHİVELBUSCH, Wolfgang, Uzak Akrabalar, Faşizm, Nasyonalsosyalizm, New Deal (1933-1939), (Çeviren: Muhammet Metin), İletişim Yayınları, İstanbul, 2014.
• TEVFİK NADİR, Beynelmilel İhtilâl Fırkaları, Matbaa-i Osmaniye, İstanbul, 1910.
• TOPRAK, Zafer, Bir Yurttaş Yaratmak: Muasır Bir Medeniyet İçin Seferberlik Bilgileri, Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul, 1998.
• TOPRAK, Zafer, Türkiye’de Kadın Özgürlüğü ve Feminizm (1908-1935), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 2015.
• TOPRAK, Zafer, Darwin’den Dersim’e Cumhuriyet ve Antropoloji, Doğan Kitap, İstanbul, 2012.
• TUNAYA, Tarık Zafer, Türkiye’de Siyasi Partiler (1859-1952), Doğan Kardeş Yayınları, İstanbul, 1952.
• TURAN, Murat, Cumhuriyet Halk Partisi Yönetiminin Dünya Partileriyle İlişkileri -Yaklaşım, Yöntem ve Tercihler- (1923-1950), Libra Yayınları, İstanbul, 2017.
• UYAR, Hakkı, Tek Parti Dönemi ve Cumhuriyet Halk Partisi, Boyut Yayınları, İstanbul, 2012.
• YUNUS NADİ, İhtilâl ve İnkılâb-i Osmanî, Matbaa-i Cihan, İstanbul, 1909.
• Yurt Bilgisi Notlarından, Vatandaş İçin Medenî Bilgiler, (I. Kitap Afet, II. Kitap Recep), Devlet Matbaası, İstanbul, 1931.
• “Almanya Ren Bölgesini İşgal Etti”, Ayın Tarihi, 1-31 Mart 1936.
• CHAMBERLİN, William Henry, “Demokrasi Payidar Olabilir Mi?”, Fikir Hareketleri, Yıl:5, Cilt:9, Sayı:227, 26 Şubat 1938, ss.289-291.
• HALICI, Şaduman, “Birinci TBMM’de Mesleki Temsil Tartışmaları”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, XV/31, Güz 2015, ss.81-106.
• KANSU, Aykut, “Türkiye’de Korporatist Düşünce ve Korporatizm Uygulamaları”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce, Cilt II, Kemalizm, İletişim Yayınları, 2009, ss.253-267.
• KOÇAK, Cemil, “Yeni Belgeler Işığında CHP-Devlet Kaynaşması Üzerine Notlar”, Yakın Türkiye Tarihinden Sayfalar, Sina Akşin’e Armağan, (Hazırlayan: Mehmet Ö. Alkan), İşbankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2014, ss.133-191.
• ORAL, Mustafa, “Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü (1933)”, Atatürk Yolu Dergisi, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Sayı:27-28, MayısKasım 2001, ss.321-333.
• PUŞCAŞ, Vasile, Marcela Sãlãgean, “Mihail Manoilescu-Economic Thought And Economic Reality”, Romanian Academy, Sayı:51, 2012, ss.325-336.
• NİTTİ, Francesco, “Demokrasiye Hücumlar”, Fikir Hareketleri, Yıl:4, Cilt:8, Sayı:191, 19 Haziran 1937, ss.129-131.
• SCHMİTTER, Philippe C., “Still the Century of Corporatism?”, The Review of Politics The New Corporatism: Social and Political Structures in the Iberian World, vol. 36, no. 1, 1974, ss.85-131.
• TOPRAK, Zafer, “Türkiye’de Korporatizmin Doğuşu”, Toplum ve Bilim, Sayı 12, Kış 1980, ss. 41-49.
• TOPRAK, Zafer, “II. Meşrutiyet’te Solidarist Düşünce: Halkçılık”, Toplum ve Bilim, Sayı:1, Bahar 1977, ss.92-123.
• TOPRAK, Zafer, “Osmanlıdan Cumhuriyet Türkiyesi’ne Sosyolojinin Evrimi: 1908-1945”, Sosyal Bilimler Tarihini Keşfediyor-DTCF Bilim Çevresi ve Sonrası, (Editör: Hayriye Erbaş), Sentez Yayın ve Dağıtım Öğretim Kurumları, 2017, ss.43-74.
• TOPRAK, Zafer, “Osmanlı’da Toplumbilimin Doğuşu”, Modern Türkiye’de Siyasî Düşünce, Cumhuriyet’e Devreden Düşünce Mirası: Tanzimat ve Meşrutiyet’in Birikimi, Cilt:1, İletişim Yayınları, İstanbul, 2009, ss.310-327.
• TOPRAK, Zafer, “Türkiye’de Aydın, Ulus-Devlet ve Popülizm,”, Türk Aydını ve Kimlik Sorunu, (Derleyen: Sabahattin Şen), Bağlam Yayınları, İstanbul, 1995, ss.39-81.
• TOPRAK, Zafer, “ ‘Kızıl Kent’ Torino ve Solidarist Sosyoloji Kongresi”, Toplumsal Tarih, Sayı:226, Ekim 2012, ss.22-36.
• TOPRAK, Zafer, “Dolikosefalden Brakisefale Türk Irkı Şevket Aziz Kansu ve Antropolojinin Evrimi”, Toplumsal Tarih, Sayı:207, Mart 2011, ss.18-29.
• TOPRAK, Zafer, “Hukuk-ı Esasiyye ve Hukuk-ı Nisvân: Léon Duguit’de Kadın Hukuku-1923”, Akademik Yaşamının 55. Yılı Onuruna Rona Aybay’a Armağan - Legal Hukuk Dergisi Özel Sayı, Aralık 2014, ss.2209-2233.
• TOPRAK, Zafer, “Erken Cumhuriyet Döneminde Türkiye’de Tarihçilik”, Bugünün Bilgileriyle Kemal’in Türkiye’si, La Turquie Kamâliste, Boyut Yayıncılık, İstanbul, 2012, ss.176-181.
• TURAN, Murat, “Bir Cumhuriyet Bürokratının Entelektüel Kimliği: Tek Parti Dönemi Dahiliye Vekili Şükrü Kaya’nın Kitaplığı”, Toplumsal Tarih, Sayı:284, Ağustos 2017, ss.58-65.
• TURAN, Murat, “Cumhuriyet Halk Partisi’nin Siyasal Nitelikteki Kongrelere Temsilciyle Katılım Tercihi: İşçi Sınıfı Hamburg Kongresi Örneği (1936)”, Toplumsal Tarih, Sayı:276, Aralık 2016, ss.82-91.
• UYAR, Hakkı, “Şükrü Kaya”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce, Kemalizm, Cilt:2, İletişim Yayınları, İstanbul, 2009, ss.80-83.