II. DÜNYA SAVAŞI TÜRKİYESİ’NDE SOSYALİSTLERİN TAKTİĞİ VE FAALİYETLERİ

Yıl 2019, Cilt: 19 Sayı: 39, 693 - 714, 25.12.2019

Mithat Kadri Vural

Öz

II. Dünya Savaşı yılları Türkiye’de, uluslararası durum ve koşulların iç politikaya
doğrudan etki yaptığı bir dönem olarak bilinir. Türkiye’de faaliyet gösteren siyasal akımlar
da bu durumdan etkilenmiştir. Türkçü-Turancı yaklaşımlar Alman üstünlüğüne bağlı olarak
etkinliklerini artırırken, sosyalist-komünist unsurlar ise Sovyetler Birliği’nin izlediği taktiği
ve politikayı merkeze koyarak tavır geliştirmişlerdir. İki siyasal unsur bazen dış politikadaki
hassas koşullardan dolayı içeride geniş bir faaliyet alanı bulmuş, bazen de savaşın gidişatına
göre doğrudan tutuklamalar yoluyla etkisizleştirilmiştir.
Bu çalışma; bir yandan savaş Türkiyesi’nde sol siyasetin izlediği politik tavrı ortaya
koymayı diğer yandan ise “politik merkez” olarak görülen Sovyetler Birliği’nin Türkiyeli
sosyalistlerin siyasal tavrı üzerindeki etkisini ölçmeyi amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

II. Dünya Savaşı, Türkiyeli Sosyalistler, Sağ-Sol Akımlar, Türkiye Komünist Partisi

THE STRATEGY AND ACTIVITIES OF SOCIALISTS IN TURKEY DURING THE SECOND WORLD WAR

Öz

The Second World War is considered in Turkey to be a period, when international
conjuncture and circumstances had direct effect not only on Turkey’s domestic policies, but
also on the political movements of that era. While movements such as pan-Turkism and
pan-Turanism were enhancing their own efficiency depending on the ‘German superiority,’
socialist and communist agents put USSR strategies and policies in their center. While these
two agents sometimes had the opportunity to find room for their activities in the country
thanks to the delicateness of the foreign policies, sometimes – depending on the course of the
war – they were counteracted directly through arrests.
This study, on one hand, aims to reveal the political stance of the left-wing in Turkey
during the Second World War. On the other hand, it aims to analyse the effects of the USSR
– which was regarded as “the political center“ – on the political position of Turkish socialists.

Anahtar Kelimeler

The Second World War, Turkish Socialists, Right-wing & Left-wing Politics, Communist Party of Turkey

Kaynakça

• Edebiyat ve Eleştiri
• Tan
• ANADOL, Zihni, Truva Atında İlk Akşam, Milliyet yay., İstanbul, 1988.
• ÇETİK, Mete, Üniversitede Cadı Kazanı 1948 DTCF Tasfiyesi ve Pertev Naili Boratav’ın Müdafası, Tarih Vakfı yay., İstanbul, 1998.
• DİNAMO, Hasan İzzettin, TKP Aydınlar ve Anılar, Yalçın yay., İstanbul, 1989.
• GEVREK, Meltem Ağduk, Yurt ve Dünya (1941-1944), AÜ. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• HAKAN, Ahmet, Vedat Türkali Niçin Komünist Oldum?, Birey yay., İskele Sancak Kitapları-8, İstanbul, 2002.
• HÜSNÜ, Şefik, Yazı ve Konuşmaları, 2. baskı, Kaynak yay., İstanbul, 1995.
• İLERİ, Rasih, Nuri Kırklı Yıllar-5 Kazım Alöç ‘İfşa Ediyorum’ Türkiye’de Komünizm ve Irkçılık. Tüstav Yayınları, İstanbul, 2006.
• İHMALYAN, Vartan, Bir Yaşam Öyküsü, Cem yay., İstanbul, 1989.
• KARPAT, Kemal, Türk Demokrasi Tarihi Sosyal, Ekonomik, Kültürel Temeller, Afa yay., İstanbul, 1996.
• Kırklı Yıllar-I, Niçin Sovyetler Birliğinin Dostuyum?, Tüstav yay., İstanbul, 2002.
• Kırklı Yıllar-2 1944 TKP Davası, Derleyen Rasih Nuri İleri, Tüstav yay., İstanbul, 2003.
• MUMCU, Uğur, Bir Uzun Yürüyüş, Tekin Yayınları, İstanbul, 1993.
• NESİMİ, Abidin, Yılların İçinden, Gözlem yay., İstanbul, 1997.
• Osmanlı İmparatorluğu’nda Sosyalizm ve Milliyetçilik, Derleyenler Mete TunçayErik Jan Zürcher, İletişim yay., 2.Baskı, İstanbul, 2000.
• SADİ, Kerim, (A. Cerrahoğlu) Türkiye’de Sosyalizm’in Tarihine Katkı, İletişim yay., 2. Basım, İstanbul, 1994.
• SAYILGAN, Aclan, Türkiye’de Sol Hareketler, Otağ yay., 3.Baskı, İstanbul, 1976.
• SERTEL, Zekeriya, Hatırladıklarım, Remzi Kitapevi, 4. baskı, İstanbul, 2000.
• ŞİŞMANOV, Dimitır, Türkiye’de İşci ve Sosyalist Hareketi (1908-1965), Belge yay., İstanbul, 1978.
• TEVETOĞLU, Fethi, Türkiye’de Sosyalist ve Komünist Faaliyetler (1910-1960), Ayyıldız mat., Ankara, 1967.
• TİMUR, Taner, Türkiye’de Çok Partili Hayata Geçiş, İmge yay., 3. baskı, İstanbul, 2003.
• TKP MK Dış Bürosu 1962 Konferansı, Tüstav yay., İstanbul, 2002.
• TOKER, Metin, Demokrasimizin İsmet Paşalı Yılları, Tek Partiden Çok Partiye 1944- 1950, Bilgi yay., 3. baskı, İstanbul, 1990.
• TUNAYA, Tarık Zafer, Türkiye Siyasi Partiler (1859-1952), İstanbul, 1952.
• TUNÇAY, Mete, Türkiye’de Sol Akımlar-1, Bds yay, İstanbul.
• TUNÇAY, Mete, Türkiye’da Sol Akımlar-II, Bds yay., İstanbul, 1992.
• TÜRKALİ, Vedat, Komünist, Gendaş yay., 3. Baskı, İstanbul, 2001.
• ÜNSAL, Artun, Umuttan Yalnızlığa Türkiye İşçi Partisi (1961-1971), Tarih Vakfı Yurt yay., İstanbul, 2002.
• Vedat Türkali İle Güven Üzerine, Desantralizasyon Belgeleri (Tarih Sohbetleri), Tüstav yay., İstanbul, 2000.
• “Aldatıcı Bir Özgürlük Ortamında İki Sosyalist Parti”, Sosyalizm ve Toplumsal Mücadeleler Ansiklopedisi, C.VI, İletişim Yay., İstanbul, 1989.
• ERGÜN, Mehmet, “Vedat Türkali ve ‘Separat Sonrası TKP”, Edebiyat ve Eleştiri, Bilgi yay., Mayıs-Haziran 2003.