CUMHURİYET DÖNEMİ’NDE TÜRKİYE’DE ÜZÜM YETİŞTİRİCİLİĞİ VE ÜZÜM POLİTİKALARI (1923-1960)

Yıl 2019, Cilt: 19 Sayı: 39, 715 - 758, 25.12.2019

Nadir Yurtoğlu

Öz

Cumhuriyetin ilanından 1960’a kadar olan dönemde Türkiye’de üzüm yetiştiriciliği
ve üzüm politikaları ile bunun ekonomiye olan yansımaları makalenin konusunu teşkil
etmektedir. Çalışma, Cumhuriyetin İlk Dönemi’nde bağcılık ile üzüm üretimi ve ticareti (1923-
1950); DP Dönemi’nde Türkiye’de üzüm üretimi ve ticareti (1950-1960) ile sınırlandırılarak
iki dönem dâhilinde ele alınmıştır. Cumhuriyet Dönemi’nde üzüm üretimi ve üzüm
politikalarının ekonomiye olan yansımaları sayısal veriler ışığında değerlendirilmiştir.
Çalışmanın kaynak materyalini, Başkanlık Cumhuriyet Arşivi Belgeleri, resmi yayınlardan;
Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) Zabıt Ceridesi, kanunlar ve tutanak dergileri,
Türkiye Cumhuriyeti Resmî Gazetesi, istatistik yıllıkları, ayın tarihi ve dönemin süreli
yayınları arasında bulunan tarım ve ekonomi dergilerinin makaleleri oluşturmaktadır. Konu
incelenirken, dönemin Türkiye’si ile dünyanın bağcılık ve üzüm üretimi alanında yaşanan
gelişmeleri göz önüne getirilerek gerekli değerlendirilmelerde bulunulmuştur. Çalışmada
elde edilen sonuçlar şunlardır: Cumhuriyetin ilanıyla birlikte üzüm üretimi ve ihracatının
artırılmasına özen gösterilmesine rağmen 1929 Dünya Ekonomik Buhranı ve akabinde
başlayan II. Dünya Savaşı’nın olumsuz şartları üzümcülüğü sekteye uğratmıştır. Buna karşın
üreticilere yapılan mali destekler, kooperatifleşme yönünde gerçekleştirilen örgütlenmeler ve
çekirdeksiz kuru üzüm ihracatının murakabesine dair nizamnamenin yürürlüğe konulması,
Türkiye’de üzüm üretimi ve ticaretinin geliştirilmesi yönünde önemli adımları teşkil etmiştir.
DP Dönemi’nde ise bir yandan köylerde kurulacak toplu bağ ve meyvelikler için Tarım
Bakanlığı bütçesinden ödenekler tahsis edilmesi öbür yandan Amerikan, aşılı ve yerli asma
türlerinin üretiminde sayıca artış kaydedilmesi, üzüm yetiştiriciliği ve satışının daha da ileri
bir seviyeye taşınmasına yardımcı olmuştur.

Anahtar Kelimeler

Üzüm Yetiştiriciliği, Üzüm İhracatı, Sultani Üzümü, Bağcılık, Tariş Üzüm Kurumu

GRAPE PRODUCTION AND GRAPE POLICIES IN THE REPUBLICAN PERIOD OF TURKEY (1923-1960)

Öz

This study used numerical data to address grape production and grape policies and
their repercussions on Turkish economy until 1960. The study covered the subject matter in
two periods; (1) Viticulture and grape production and trade in the first period of the Republic
(1923-1950) and (2) grape production and trade during the Democrat Party Period (1950-1960).
Data were collected from the Presidency Republican Archive Documents, Memorandum
Diary of the Grand National Assembly of Turkey, laws and minute books, Official Gazette of
the Republic of Turkey, annual statistics, articles on agriculture and economic journals and
periodicals. The study also assessed global developments in viticulture and grape production.
The results are as follows: After the declaration of the Republic, there were considerable
efforts to increase grape production and export, however, the Great Depression (1929-1939)
and World War II (1939-1945) had a negative impact on the development of viticulture. Yet,
provision of financial support to producers, establishment of cooperatives and introduction
of the regulation on the supervision of the export of seedless raisins were some important
steps taken for the development of grape production and trade in Turkey. During the reign
of the Democrat Party, funds were allocated from the budget of the Ministry of Agriculture
to establish corporate vineyards and orchards in villages and an increase was recorded in the
production of American, grafted and native grape species. These developments promoted
grape production and trade.

Anahtar Kelimeler

Grape Production, Grape Exports, Sultani Grape, Viticulture, Tariş Grape Institution

Kaynakça

• BCA, Yer Bilgisi: 30-18-1-1/ 25-43-16, Tarih: 17.07.1927.
• BCA, Yer Bilgisi: 30-18-1-2/ 2-17-9, Tarih: 06.03.1929.
• BCA, Yer Bilgisi: 30-18-1-2/ 18-15-19, Tarih: 11.03.1931.
• BCA, Yer Bilgisi: 30-18-1-2/ 20-39-1, Tarih: 07.06.1931.
• BCA, Yer Bilgisi: 30-18-1-2/ 23-69-15, Tarih: 04.10.1931
• BCA, Yer Bilgisi: 30-18-1-2/ 37-41-19, Tarih: 01.06.1933
• BCA, Yer Bilgisi: 30-18-1-2/ 38-60-6, Tarih: 24.08.1933.
• BCA, Yer Bilgisi: 30-18-1-2/ 66-58-2, Tarih: 06.07.1936.
• BCA, Yer Bilgisi: 30-18-1-2/ 78-71-2, Tarih: 07.08.1937.
• BCA, Yer Bilgisi: 30 18 1 2/ 78-73-14, Tarih: 16.08.1937.
• BCA, Yer Bilgisi: 30-18-1-2/ 80-95-4, Tarih: 23.11.1937.
• BCA, Yer Bilgisi: 30-10-0-0/ 162-133-5, Tarih: 07.12.1937.
• BCA, Yer Bilgisi: 30-18-1-2/ 83-34-8, Tarih: 21.04.1938.
• BCA, Yer Bilgisi: 30-18-1-2/ 84-75-19, Tarih: 17.08.1938.
• BCA, Yer Bilgisi: 30-10-0-0/ 166-156-5, Tarih: 07.11.1938.
• BCA, Yer Bilgisi: 30-18-1-2/ 88-88-5, Tarih: 07.09.1939.
• BCA, Yer Bilgisi: 30-10-0-0/ 163-138-13, Tarih: 30.09.1940.
• BCA, Yer Bilgisi: 30-18-1-2/ 92-99-17, Tarih: 21.10.1940.
• BCA, Yer Bilgisi: 30-18-1-2/ 93-101-5, Tarih: 26.10.1940.
• BCA, Yer Bilgisi: 30-10-0-0/ 181-250-8, Tarih: 25.01.1943.
• BCA, Yer Bilgisi: 30-18-1-2/ 107-95-18, Tarih: 30.01.1945.
• BCA, Yer Bilgisi: 30-18-1-2/ 108-22-17, Tarih: 16.04.1945.
• BCA, Yer Bilgisi: 30-1-0-0/ 84-530-1, Tarih: 16.01.1946.
• BCA, Yer Bilgisi: 30-1-0-0/ 84-530-10, Tarih: 27.06.1946.
• BCA, Yer Bilgisi: 30-18-1-2/ 126-63-3, Tarih: 14.08.1951.
• BCA, Yer Bilgisi: 30-18-1-2/ 133-65-12, Tarih: 10.08.1953.
• BCA, Yer Bilgisi: 30-18-1-2/ 134-114-7, Tarih: 25.01.1954.
• BCA, Yer Bilgisi: 30-18-1-2/ 136-53-13, Tarih: 23.06.1954.
• BCA, Yer Bilgisi: 30-1-0-0/ 78-492-10, Tarih: 26.06.1956.
• TBMM, Kanunlar Dergisi, Dönem: 2, C. 3, 18.04.1341, s. 203.
• TBMM, Kanunlar Dergisi, Dönem: 3, C. 7, 08.06.1929, s. 823-923.
• TBMM, Kanunlar Dergisi, Dönem: 3, C. 8, 16.06.1930, s. 842-843.
• TBMM, Kanunlar Dergisi, Dönem: 5, C. 15, 21.10.1935, s. 757-761.
• TBMM, Kanunlar Dergisi, Dönem: 6, C. 21, 18.01.1940, s. 170.
• TBMM, Kanunlar Dergisi, Dönem: 6, C. 23, 27.05.1942, s. 241-248.
• TBMM, Kanunlar Dergisi, Dönem: 6, C. 24, 11.11.1942, s. 1-4.
• TBMM, Kanunlar Dergisi, Dönem: 7, C. 25, 04.06.1943, s. 521-528.
• TBMM, Kanunlar Dergisi, Dönem: 7, C. 27, 11.06.1945, s. 696-707.
• TBMM, Kanunlar Dergisi, Dönem: 8, C. 29, 16.06.1947, s. 729.
• TBMM, Zabıt Ceridesi, 1341 Bütçe Kanunu, Dönem: 3, Toplantı: 1, C. 3, 19.04.1928, s. 26.
• TBMM, Zabıt Ceridesi, 1930 Senesi Bütçesi Hakkında Umumî Mazbata, Dönem: 3, Toplantı: 3, C. 19, 17.05.1930, H-Cetveli, s. 69.
• TBMM, Zabıt Ceridesi, Dönem: 4, Toplantı: F., C. 3, 27. Birleşim, 14.07.1931, s. 82.
• TBMM, Zabıt Ceridesi, 1931 Senesi Bütçesi Hakkında 1/80 Numaralı Kanun Lâyihası ve Bütçe Encümeni Mazbatası, Dönem: 4, Toplantı: Fevkalade C. 3, 14.07.1931, S. Sayısı: 50, H-Cetveli, s. 177.
• TBMM, Zabıt Ceridesi, Dönem: 4, Toplantı: 1, C. 9, 66. Birleşim, 20.06.1932, s. 192.
• TBMM, Zabıt Ceridesi, 1932 Senesi Bütçe Kanunu Lâyihası ve Bütçe Encümeni Mazbatası, Dönem: 4, Toplantı: 1, C. 9, 20.06.1932, Sıra No: 156, H-Cetveli, TBMM Matbaası, 1932, s. 319.
• TBMM, Zabıt Ceridesi, Dönem: 4, Toplantı: 2, C. 15, 50. Birleşim, 15.05.1933, s. 82.
• TBMM, Zabıt Ceridesi, 1933 Malî Senesi Muvazene-i Umumiye Kanunu Lâyihası ve Bütçe Encümeni Mazbatası, Dönem: 4, Toplantı: 2, C. 15, 15.05.1933, S. Sayısı: 165, H-Cetveli, TBMM Matbaası, Ankara, 1933, s. 138.
• TBMM, Zabıt Ceridesi, Masraf Bütçeleri, Dönem: 5, Toplantı: F, C. 3, 22.5.1935, s. 327.
• TBMM, Zabıt Ceridesi, Masraf Bütçeleri, Dönem: 5, Toplantı: 1, C. 11, 25.05.1936, s. 343.
• TBMM, Zabıt Ceridesi, Masraf Bütçeleri, Dönem: 5, Toplantı: 2, C. 18, 24.05.1937, s. 359.
• TBMM, Zabıt Ceridesi, Dönem: 5, Toplantı: 3, C. 25, 64. Birleşim, 23.05.1938, s. 131.
• TBMM, Zabıt Ceridesi, Masraf Bütçeleri, Dönem: 6, Toplantı: 3, C. 25, 62. Birleşim, 25.05.1942, s. 278.
• TBMM, Tutanak Dergisi, Dönem: 7, Toplantı: 2, C. 17, 58. Birleşim, 21.05.1945, s. 224.
• TBMM, Tutanak Dergisi, 1945 Yılı Yedi Aylık Bütçe Kanunu Tasarısı ve Bütçe Komisyonu Raporu, Dönem: 7, Toplantı: 2, C. 17, 21.05.1945, S. Sayısı: 103, TBMM Basımevi, Ankara, 1945, s. 129.
• TBMM, Tutanak Dergisi, Dönem: 7, Toplantı: 3, C. 20, 12. Birleşim, 17.12.1945, s. 115.
• TBMM, Tutanak Dergisi, Dönem: 8, Toplanı: 1, C. 3, 18. Birleşim, 18.12.1946, s. 43.
• TBMM, Tutanak Dergisi, Dönem: 8, Toplantı: 4, C. 24, 56. Birleşim, 25.02.1950, s. 1258-1259.
• TBMM, Tutanak Dergisi, Dönem: 9, Toplantı: Olağan, Cilt: 1, 3. Birleşim, 29.05.1950, s. 27.
• TBMM, Tutanak Dergisi, Dönem: 9, Toplantı: 3, C. 20, 44. Birleşim, 16.02.1953, s. 307-308.
• TBMM, Tutanak Dergisi, 1953 Yılı Bütçe Kanunu Tasarısı ve Bütçe Komisyonu Raporu, Dönem: 9, Toplantı: 3, C. 20, 44. Birleşim, 16.02.1953, S. Sayısı: 108, TBMM Basımevi, Ankara, 1953, s. 8.
• TBMM, Zabıt Ceridesi, Dönem: 9, Toplantı: 4, C. 28, 45. Birleşim, 18.02.1954, s. 552.
• TBMM, Zabıt Ceridesi, 1954 Yılı Masraf Bütçeleri, Dönem: 9, Toplantı: 4, C. 28, 18.02.1954, s. 398.
• TBMM, Zabıt Ceridesi, 1955 Yılı Masraf Bütçeleri, Dönem: 10, Toplantı: 1, C. 5, 18.02.1955, s. 366.
• TBMM, Zabıt Ceridesi, 1956 Yılı Bütçe Kanunu Layihası ve Bütçe Encümeni Mazbatası, Dönem: 10, Toplantı: 2, C. 10, 20.02.1956, S. Sayısı: 59, TBMM Matbaası, Ankara, 1956, s. 34.
• TBMM, Zabıt Ceridesi 1956 Yılı Masraf Bütçeleri, Dönem: 10, Toplantı: 2, C. 10, 20.02.1956, s. 386.
• TBMM, Zabıt Ceridesi, Dönem: 10, Toplantı: 3, C. 17, 41. Birleşim, 20.02.1957, s. 297.
• TBMM, Zabıt Ceridesi, Masraf Bütçeleri, Dönem: 10, Toplantı: 3, C. 17, 20.02.1957, s. 441.
• TBMM, Zabıt Ceridesi, Dönem: 11, Toplantı: 1, C. 2, 40. Birleşim, 19.02.1958, s. 193.
• TBMM, Zabıt Ceridesi, Masraf Bütçeleri, Dönem: 11, Toplantı: 1, C. 2, 19.02.1958, s. 355-356, 417.
• TBMM, Zabıt Ceridesi, 1959 Yılı Bütçe Kanunu Layihası ve Bütçe Encümeni Mazbatası, Dönem: 11, Toplantı: 2, C. 7, 20.02.1959, S. Sayısı: 41, TBMM Matbaası, Ankara, 1959, s. 403.
• TBMM, Zabıt Ceridesi, Masraf Bütçeleri, Dönem: 11, Toplantı: 2, C. 7, 20.02.1959, s. 372.
• TBMM, Zabıt Ceridesi, Masraf Bütçeleri, Dönem: 11, Toplantı: 3, C. 12, 19.02.1960, s. 290, 366.
• Kurucu Meclis (KM), Tutanak Dergisi, 2. Birleşim, 20.02.1961, s. 56.
• Kurucu Meclis (KM), Tutanak Dergisi, Gider Bütçeleri, 20.02.1961, s. 345.
• Resmi Gazete, Sayı No: 96, 23 Nisan 1341.
• Resmi Gazete, Sayı No: 1230, 1 Temmuz 1929.
• Resmi Gazete, Sayı No: 1524, 16 Haziran 1930.
• Resmi Gazete, Sayı No: 3146, 2 Kasım 1935.
• Resmi Gazete, Sayı No: 3689, 21 Ağustos 1937.
• Resmi Gazete, Sayı No: 4417, 26 Ocak 1940.
• Resmi Gazete, Sayı No: 5119, 30 Mayıs 1942.
• Resmi Gazete, Sayı No: 5255, 12 Kasım 1942.
• Resmi Gazete, Sayı No: 5423, 7 Haziran 1943.
• Resmi Gazete, Sayı No: 6032, 15 Haziran 1945.
• Resmi Gazete, Sayı No: 6638, 21 Haziran 1947.
• Resmi Gazete, Sayı No: 7920, 1 Ekim 1951.
• Türkiye Cumhuriyeti Başbakanlık İstatistik Genel Müdürlüğü (İGM)
• Devlet İstatistik Enstitüsü (DİE)
• Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) Yayınları
• İGM, Osmanlı İmparatorluğu’nun Ticaret Muvazenesi 1878-1913, Hazırlayan Celal Aybar, Yayın No: 132, Ankara, 1939, s. 55-59.
• İGM, İstatistik Yıllığı 1930, Ankara, 1930, s. 182.
• İGM, İstatistik Yıllığı 1930-1931, Ankara, 1931, s. 190.
• İGM, İstatistik Yıllığı 1932-1933, Yayın No: 34, Ankara, 1933, s. 189.
• İGM, Tarım İstatistikleri 1928-1936, Yayın No: 93, Ankara, 1937, s. 4.
• İGM, İstatistik Yıllığı 1935-1936, Yayın No: 88, Ankara, 1936, s. 231, 286, 294.
• İGM, İstatistik Yıllığı 1936-1937, Yayın No: 115, Ankara, 1937, s. 136, 171.
• İGM, Küçük İstatistik Yıllığı 1937-1938, Yayın No: 129, Ankara, 1938, s. 65.
• İGM, İstatistik Yıllığı 1938-1939, Yayın No: 142, Ankara, 1938, s. 180, 251.
• İGM, Küçük İstatistik Yıllığı 1938-1939, Yayın No: 141, Ankara, 1940, s. 104.
• İGM, İstatistik Yıllığı 1939-1940, Yayın No: 159, Ankara, 1940, s. 192, 214, 285.
• İGM, Küçük İstatistik Yıllığı 1939-1940, Yayın No: 160, Ankara, 1941, s. 110.
• İGM, Küçük İstatistik Yıllığı 1940-1941, Yayın No: 192, Ankara, 1942, s. 110.
• İGM, Küçük İstatistik Yıllığı 1941-1942, Yayın No: 198, Ankara, 1943, s. 109.
• İGM, İstatistik Yıllığı 1942-1943, Yayın No: 226, Ankara, 1944, s. 141.
• İGM, İstatistik Yıllığı 1942-1945, Yayın No: 255, Ankara, 1946, s. 219.
• İGM, Küçük İstatistik Yıllığı 1942-1945, Yayın No: 253, Ankara, 1947, s. 165.
• İGM, İstatistik Yıllığı 1948, Yayın No: 285, Ankara, 1948, s. 249, 422.
• İGM, Küçük İstatistik Yıllığı 1948, Yayın No: 290, Ankara, 1948, s. 229.
• İGM, İstatistik Yıllığı 1949, Yayın No: 303, Ankara, 1949, s. 155, 311.
• İGM, Küçük İstatistik Yıllığı 1949, Yayın No: 313, Ankara, 1949, s. 155.
• İGM, Türkiye İstatistik Yıllığı 1950, Yayın No: 328, Ankara, 1950, s. 155, 313.
• İGM, Küçük İstatistik Yıllığı 1951, Yayın No: 343, Ankara, 1951 s. 174.
• İGM, İstatistik Yıllığı 1952, Yayın No: 342, Ankara, 1952 s. 243.
• İGM, İstatistik Yıllığı 1953, Yayın No: 360, Ankara, 1953 s. 216.
• İGM, 1959 Yılı İstatistik Yıllığı, Yayın No: 380, Ankara, 1959, s. 219, 365.
• DİE, Osmanlı Dönemi Tarım İstatistikleri, 1909, 1913, 1914, Haz. Tevfik Güran, Yayın No: 2025, Ankara, 1997, s. 14.
• DİE, Osmanlı Sanayii 1913, 1915 Yılları Sanayi İstatistiki, Haz. A. Gündüz Ökçün, Yayın No: 2024, 2. Basım, Ankara, 2003, s. 34.
• DİE, İstatistik Yıllığı 1960-1962, Yayın No: 460, Ankara, 1962, s. 212.
• DİE, Tarım İstatistikleri Özeti 1942-1963, Yayın No: 464, Ankara, 1964, s. 8.
• DİE, 1963 Türkiye İstatistik Yıllığı, Yayın No: 490, Ankara, 1963, s. 200.
• DİE, Türkiye İstatistik Yıllığı 1964-1965, Ankara, 1965, s. 222.
• DİE, İstatistik Göstergeler 1923-1990, Yayın No: 1472, Ankara, 1991, s. 132-133.
• DİE, İstatistik Göstergeler 1923-1995, Yayın No: 1883, Ankara, 1996, s. 112.
• DİE, İstatistik Göstergeler 1923-1998, Yayın No: 2252, Ankara, 2001, s. 196, 198.
• DİE, İstatistik Göstergeler 1923-2002, Yayın No: 2790, Ankara, 2003, s. 192, 194.
• DİE, 19. Yüzyılda Osmanlı Dış Ticareti, Haz. Şevket Pamuk, Yayın No: 1831, Ankara, 1995, s. 36-39, 46.
• TÜİK, İstatistik Göstergeler 1923-2006, Yayın No: 3114, Ankara, 2007, s. 205, 207.
• TÜİK, İstatistik Göstergeler 1923-2011, Yayın No: 3890, Ankara 2012, s. 194, 196.
• TÜİK, İstatistik Göstergeler 1923-2012, Yayın No: 4132, Ankara, 2013, s. 178, 180.
• Ayın Tarihi, Sayı No: 254, Yıl: Ocak 1955, s. 6.
• Ayın Tarihi, Sayı No: 279, Yıl: Şubat 1957, s. 8.
• Ayın Tarihi, Sayı No: 166, Yıl: Eylül 1947, s. 17.
• Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi (2018)
• Dokuz Eylül Üniversitesi, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmalar Dergisi (1996-1997)
• Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih İncelemeleri Dergisi (2013)
• Gümrük ve Tekel Bakanlığı Dergisi (1983)
• İktisadi Yürüyüş (1940-1951)
• İktisat Vekâleti Mecmuası (1929)
• Köy Postası (1946)
• Tarım Bakanlığı Dergisi (1948)
• Türk Ekonomisi (1945-1952)
• Vakanüvis Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi (2019)
• Ziraat Dergisi (1956)
• Ziraat ve Ticaret Gazetesi (1945)
• Cumhuriyet (30 Mayıs 1950)
• Dünya (28 Ekim 1954)
• Yeni İstanbul ( 31 Temmuz 1950)
• Zafer (30 Mayıs 1950-26 Ağustos 1953)
• ARAR, İsmail, Hükümet Programları 1920-1965, Burçak Yayınevi, İstanbul, 1968.
• ATASAĞUN, Yusuf Saim, Türkiye’de Ziraî Kredi Kooperatifleri 1929-1939, Kenan Basımevi ve Klişe Fabrikası, İstanbul, 1940.
• BORATAV, Korkut, Tarımsal Yapılar ve Kapitalizm, Birikim Yayınları, İstanbul, 1981.
• BORATAV, Korkut, Türkiye’de İktisat Tarihi, İmge Yayınları, 10. Basım, Ankara, 2006.
• BURÇAK, Rıfkı Salim, Türkiye’de Demokrasiye Geçiş, 1945-1950, Olgaç Matbaası, Ankara, 1979.
• ÇAVDAR, Tevfik, Milli Mücadele Başlarken Sayılarla Vaziyet ve Manzara-i Umumiye, Milliyet Yayınları, İstanbul, 1971.
• DP, Kalkınan Türkiye, Desen Matbaası, Ankara, 1954.
• ELDEM, Vedat, Harp ve Mütareke Yıllarında Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomisi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1994.
• GOLOĞLU, Mahmut, Tek Partili Cumhuriyet 1931-1938, Türkiye Cumhuriyeti Tarihi-II, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2009.
• İKTİSAT VEKÂLETİ, Türkiye Cumhuriyetinin İkinci Sanayi Planı 1936, Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2. Basım, Ankara, 1989.
• KAZGAN, Gülten, Tanzimat’tan 21. Yüzyıla Türkiye Ekonomisi, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 4. Basım, İstanbul, 2009.
• SÜKAN, Faruk, Başbakan Adnan Menderes’in Meclis Konuşmaları TBMM 1950- 1960, Kültür Ofset Limited Şirketi Yayınları, Ankara, 1991.
• TEKELİ, İlhan; İLKİN, Selim, 1929 Dünya Buhranında Türkiye’nin İktisadi Politika Arayışları, ODTÜ Yayınları, Ankara, 1977.
• TEZEL, Yahya S., Cumhuriyet Dönemi’nin İktisat Tarihi (1923-1950) , Yurt Yayınları, Ankara, 1982.
• TOPRAK, Zafer, Milli İktisat- Milli Burjuvazi (1908-1950), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 1995.
• TÖKİN, İsmail Hüsrev, Türkiye’de Köy İktisadiyatı, Haz. Korkut Boratav, İletişim Yayınları, 2. Basım, İstanbul, 1990.
• YAVUZ, Fehmi, Memleketimizde Toplum Kalkınması, Sevinç Matbaası, 2. Basım, Ankara, 1969.
• YURTOĞLU, Nadir, Demokrat Parti Dönemi Tarım Politikaları ve Siyasi, Sosyal, Ekonomik Hayata Tesirleri (1950-1960), Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, 2017.
• ZEYTİNOĞLU, Erol, Türkiye Ekonomisi, 6. Basım, Met/er Matbaası, İstanbul, 1978.
• AKMAN, Arif, “Şarapçılığımızın Son Senelerde Durumu”, Türk Ekonomisi, S. 28, Yıl: 3, Ekim 1945, s. 119-121.
• AKMAN, Arif, “Şarapçılığımız Üzerinde Düşünceler”, Tarım Bakanlığı Dergisi, S. 11, Yıl: 2, Aralık 1948, s. 11.
• ALP, A. Hayri, “İzmir İncir ve Üzüm Tarım Satış Kooperatifleri Birliğine Yapılan Hücumlar”, İktisadi Yürüyüş, C. 6, S. 133, Yıl: 6, 6 Temmuz 1945, s. 7, 14.
• ALPAY, Nuri, “Çanakkale’de Bağcılık, Şarapçılık ve Tütüncülük”, İktisadi Yürüyüş, C. 7, S. 159, Yıl: 7, 1 Ağustos 1946, s. 13, 23.
• ARUOBA, Çelik, “Cumhuriyet’in Kuruluş Yıllarında Türkiye’nin Tarımsal Yapısı ve Tarıma Yönelik Politikalar”, Atatürk Dönemi Ekonomi Politikası ve Türkiye’nin Ekonomik Gelişmesi, Ankara Üniversitesi S.B.F. Yayınları, Ankara, 1982, s. 79-87.
• BİLGİ, Nejdet, “Manisa Bağcılar Bankası: Kuruluşu ve Örgütlenme Süreci (1917- 1927)”, Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih İncelemeleri Dergisi, C. 28, S. 1, Yıl: 2013, s. 105-131.
• BORATAV, Korkut, “Büyük Dünya Bunalımı İçinde Türkiye’nin Sanayileşme ve Gelişme Sorunları”, Tarihsel Gelişimi İçinde Türkiye Sanayi 1929-1939, Makine Mühendisleri Odası Yayınları, Ankara, 1977, s. 3-24.
• BORATAV, Korkut,“Birikim Biçimleri ve Tarım”, Türkiye’de Tarımsal Yapılar 1923-2000, Yurt Yayınları, Ankara, 1988, s. 237-248.
• CAFER, Selman, “Manisa Bağcılar Bankası”, İktisadi Yürüyüş, C. 2, S. 15, Yıl: 1, 1 Ağustos 1940, s. 15.
• ÇAMLICALI, A., “En Makbul Yemeklik Üzüm Çeşitlerimiz”, Ziraat ve Ticaret Gazetesi, S. 47, Yıl: 22, 1 Eylül 1945, s. 428-430.
• ÇAMLICALI, A., “En Makbul Şaraplık Üzüm Çeşitlerimiz”, Ziraat ve Ticaret Gazetesi, S. 51, Yıl: 22, 5 Kasım 1945, s. 509-510.
• CEMAL, Behcet, “Buhranlardan Kurtulma Çareleri”, Dünya, 28 Ekim 1954, Sayı No: 1057
• ÇÖLAŞAN, Umran Emin, “Bugün İçin Bağlarımızda Dona Karşı Suni Mücadele Metotlarını mı, Tabii Mücadele Metotlarını mı Tatbik Edelim”, Ziraat Dergisi, S. 146, Yıl: 16, Haziran 1956, s. 30.
• DİLEK, Şadi Reşit, “İhraç Maddelerimizden Üzüm”, İktisadi Yürüyüş, C. 5, S. 54, Yıl: 3, 10 Mart 1942, s. 14, 20.
• “Dünya Şarapçılığı Karşısında Dünkü ve Bugünkü Ege Şarapçılığı”, İktisadi Yürüyüş, C. 11, S. 244, Yıl: 11, 28 Şubat 1950, s. 2, 18, 22.
• GÖRGÜNAY, Namık, “Baba Neslinin Günahı”, Ziraat Dergisi, S. 144-145, Yıl: 16, Nisan-Mayıs 1956, s. 3.
• “İzmir İncir ve Üzüm Satış Kooperatifleri Birliği Bir Senede Neler Yaptı?”, İktisadi Yürüyüş, C. 6, S. 66-67, Yıl: 3, 16 Eylül 1942, s. 44, 48.
• KALAYCIOĞLU, Süleyman Fehmi, “Ziraat Teşkilatımız”, İktisadi Yürüyüş, 29 Ekim 1942 Tarihli Ziraat Fevkalade Sayısı, s. 5, 82-83.
• KUYUCAK, Hazım Atıf , “Yeni Hükümetin Takip Edeceği İktisadi Program ve Hususi Teşebbüs”, İktisadi Yürüyüş, Cilt: 11, Sayı: 258, Yıl: 11, s. 6.
• PAMUK, Şevket, “İkinci Dünya Savaşı Yıllarında Devlet, Tarımsal Yapılar ve Bölüşüm”, Türkiye’de Tarımsal Yapılar 1923-2000, Yurt Yayınları, Ankara, 1988, s. 91-108.
• SELEN, Hamid Sadi, “Marmara Bölgesi ve Servet Kaynakları”, Zafer, 26 Ağustos 1953, Sayı No: 1574.
• SÖZEN, Haluk, “İzmir Tarım Satış Kooperatifleri Birlikleri”, İktisat ve Ticaret Ansiklopedisi, C. 6, İstanbul, 1951, s. 147-149.
• TATAÇ, Ziya, “Olaylara Bakış, Eylül 1949, Ticaret Ekonomisi”, Türk Ekonomisi, S. 77, Yıl: 7, Kasım 1949, s. 253-262.
• TATAÇ, Ziya, “ Olaylara Bakış, Haziran 1952, Ticaret Ekonomisi”, Türk Ekonomisi, S. 109, Yıl: 10, Temmuz 1952, s. 213-220.
• TEKELİ, İlhan, “Ekonomik Bunalımın ve Bunalımdan Çıkmak İçin İzlenen Politikaların Toplumsal Sonuçları”, Türkiye’de ve Dünya’da Yaşanan Ekonomik Bunalım, Yurt Yayınları, Ankara, 1984, s. 229-250.
• “Torquay’da Elde Edilen Tavizler”, Türk Ekonomisi, S. 101, Yıl: 9, Kasım 1951, s. 335-336.
• “Türkiye’de Bağcılık ve Şarapçılık”, İktisadi Yürüyüş, C. 6, S. 66-67, Yıl: 3, 16 Eylül 1942, s. 26-27, 52.
• UYAR, Hakkı, “Tariş Üzüm Kurumu: Tarihsel Bir Değerlendirme”, Dokuz Eylül Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, C. 2, S. 6-7, Yıl: 1996-1997, s. 199-211.
• ÜZÜMERİ, Ekrem, “Bağcılık”, İktisat ve Ticaret Ansiklopedisi, C. 2, İstanbul, 1947, s. 184-188.
• ÜZÜMERİ, Ekrem, “Üzüm”, İktisat ve Ticaret Ansiklopedisi. C. 10, İstanbul, 1954, s. 124-128.
• YURTOĞLU, Nadir, Türkiye Cumhuriyeti’nin Üretimi ve Ticaretiyle Dünya da En Önde Yer Alan Mahsulü: Fındık (1923-1950), Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, C. 5, S. 18, Yıl: 2018, s. 182-209.
• YURTOĞLU, Nadir, “Türkiye Cumhuriyeti’nde Zeytin ve Zeytinyağı Üretimi ile Ticareti Üzerine Tarihsel Bir Bakış (1923-1960)”, Vakanüvis Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi, C. 4, S. 1, Yıl: Bahar 2019, s. 472-510.
• ZARAKOLU, Avni, “1929/1930 Dünya Ekonomik Krizi Karşısında Türk Ekonomisi ve Alınan Krizle Mücadele Tedbirleri”, Atatürk Dönemi Ekonomi Politikası ve Türkiye’nin Ekonomik Gelişmesi, Ankara Üniversitesi S.B.F. Yayınları, Ankara, 1982, s. 89-103.
• DİLEK, Mehmet, Bazı Organik Kökenli Bitki Büyüme Düzenleyici Maddelerin Narince (Vitis Vinifera L.) Şaraplık Üzüm Çeşidinde Asma Gelişimi ile Verim ve Kalite Özelliklerine Etkileri Selçuk Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Konya 2016.
• YILDIRIM, Feyza Evren, Türkiye’de Bağ Alanlarının Coğrafi Dağılışı ve Üzüm Üretimi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara, 2010.
• “İvriz Kaya Anıtı”, http://www.eregli.bel.tr/tr-407946456-a407962410/IvrizKaya-Aniti, (Erişim Tarihi: 05.05.2019).
• “Manisa’da Bağcılık Tarihi”, https://manisa.tarimorman.gov.tr/Menu/32/ Manisa-Uzumu, (Erişim Tarihi: 24.04.2019).
• “Manisa Sultaniye Üzümü”, https://manisa.tarimorman.gov.tr/Menu/32/ Manisa-Uzumu: (Erişim Tarihi: 24.04.2019).