TÜRK SİYASAL HAYATINDA ASKERÎ DARBELERİN SİYASAL VE ANAYASAL İŞLEVİ

Yıl 2020, Cilt: 20 Sayı: 15 Temmuz, 203 - 231, 10.07.2020

Levent Yılmaz

Öz

Türkiye’nin siyasî tarihinde darbeler çok farklı düzeyde çözümlenmiştir. 1961 ve 1980 Askerî Darbeleri, siyasal alanı düzenlemeleri ve anayasal rejimi kurmaları bakımından, Türkiye’deki askerî darbelerin genel karakterini belirlerler. 1971 Müdahalesi bu özelliğe tam sahip değilse de amacı bu misyona uygundur. Ancak diğer müdahaleler siyasal alanı düzenleme ve anayasal rejimi kurma amacı taşımaz. Bu iki özellik Orduyu bir siyasal aktör konumuna sokmuştur. Bu durum ise Ordunun toplumdaki farklılaşmalardan özerk kalma iddiasına uymaz.

Anahtar Kelimeler

Darbeler, 27 Mayıs, 12 Eylül, 12 Mart, Anayasa, Siyasal Aktör

POLITICAL AND CONSTITUTIONAL FUNCTION OF MILITARY COUP IN TURKISH POLITICAL LIFE

Öz

On the Turkey’s political history, military coups were analyzed at many different levels. The Military Coup of 1961 and 1980, in terms of regulation of political sphere and establishing of constitutional regime, determine the overall character of the military coup in Turkey. Although the 1971 Memorandum isn’t fully owned by this feature, the purpose is in line with this mission. However, other military interventions are not intended to regulate the political and to establish a constitutional regime. These two missions made the Army a political agent. This situation does not comply with the Army’s claim to remain outside the differentiation in society.

Anahtar Kelimeler

Coups D’état, 27th May, 12th September, 12th March, Constitution, Political Agent

Kaynakça

• Milletvekili Genel Seçimleri 1923 – 2011, Türkiye İstatistik Kurumu, Ankara, 2012.
• Halk Oylaması Sonuçları 2007, 1988, 1987, 1982, 1961, Türkiye İstatistik Kurumu, Ankara, 2008.
• AHMAD, Feroz, Modern Türkiye’nin Oluşumu, Kaynak Yayınları, İstanbul, 2015.
• AHMAD, Feroz, The Turkish Experiment in Democracy 1950-1975, Westview Press, Londra, 1977.
• AKSOY, Muammer, Devrimci Öğretmenin Kıyımı ve Mücadelesi Cilt: 2, Gündoğan Yayınları, Ankara, 2000.
• Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri I-III, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara, 2006.
• ATILGAN, Gökhan, “Sanayi Kapitalizminin Şafağında”, (Yay. Haz. Gökhan Atılgan vd.), Osmanlı’dan Günümüze Türkiye’de Siyasal Hayat, Yordam Kitap, İstanbul, 2015.
• BERKES, Niyazi, Türkiye’de Çağdaşlaşma, İstanbul, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2002.
• BİRAND, Mehmet Ali, BİLÂ, Hikmet ve AKAR, Rıdvan, 12 Eylül, Doğan Kitap, İstanbul, 1999.
• BORATAV, Korkut, Türkiye İktisat Tarihi, İmge Kitabevi, Ankara, 2005.
• CEMAL, Hasan, Tank Sesiyle Uyanmak, Doğan Kitapçılık, İstanbul, 2004.
• ERDOĞAN, Mustafa, Liberal Toplum Liberal Siyaset, Siyasal Kitabevi, Ankara, 2000.
• GÖZLER, Kemal, Anayasa Hukukunun Genel Esaslarına Giriş, Ekin Kitabevi, Bursa, 2019a.
• GÖZLER, Kemal, Bülent TANÖR, İki Anayasa 1961-1982, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2019.
• GÖZLER, Kemal, Kurucu İktidar, Ekin Kitabevi, Bursa, 1999.
• GÖZLER, Kemal, Türk Anayasa Hukuku, Ekin Kitabevi, Bursa, 2000.
• GÜLER, Birgül Ayman, Yeni Sağ ve Devletin Değişimi, İmge Kitapevi, Ankara, 2005.
• HALE, William, Türkiye’de Ordu ve Siyaset, Çev. Ahmet Fethi, Alfa Yayınları, İstanbul, 2014.
• HEYWOOD, Andrew, Siyaset, Yay. Haz. Buğra Kalkan, Çev. Bekir B. Özipek, Adres Yayınları, Ankara, 2012.
• İĞDEMİR, Uluğ, Kuleli Vak’ası Hakkında Bir Araştırma, TTK Yayınları, Ankara, 2009.
• İPEKÇİ, Abdi, COŞAR, Ömer Sami, İhtilâlin İçyüzü, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2010.
• KARAL, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi Cilt VI, Ankara, TTK Yayınları, Ankara, 2011.
• KAZGAN, Gülten, Tanzimat’tan 21. Yüzyıla Türkiye Ekonomisi, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2009.
• KEYDER, Çağlar, Türkiye’de Devlet ve Sınıflar, İletişim Yayınları, İstanbul, 2017.
• LEMIEUX, Vincent, Systèmes Partisans et Partis Politiques, Presse de l’Uuniversité de Quebec, Kanada, 1985.
• MARDİN, Şerif, Türkiye’de Toplum ve Siyaset, İletişim Yayınları, İstanbul, 2000.
• MENDERES, Aydın, AKYOL, Taha, Demokrasiden Darbeye Babam Adnan Menderes, Doğan Kitap, İstanbul, 2011.
• ONARAN, Burak, Padişahı Devirmek, İletişim Yayınları, İstanbul, 2018.
• ORAN, Baskın, Türk Dış Politikası Cilt: I, (Ed. Baskın Oran), İletişim Yayınları, 2002.
• ÖZBUDUN, Ergun, Türk Anayasa Hukuku, Yetkin Yayınevi, İstanbul, 2011.
• ÖZDAĞ, Ümit, Atatürk İnönü Dönemlerinde Ordu, Bilgeoğuz Yayınları, İstanbul, 2006.
• SEZER, Abdullah, 1982 Anayasası Ekseninde Türev Kurucu İktidar Yetkisinin Sınırları ve Yargısal Denetimi, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2006.
• SOYSAL, Mümtaz, 100 Soruda Anayasa’nın Anlamı, Gerçek Yayınevi, İstanbul, 1997.
• SÖNMEZ, Mustafa, İşte Eseriniz !.. 100 Göstergede Kuruluştan Çöküşe Türkiye Ekonomisi, İletişim Yayınları, İstanbul, 2003.
• TOKER, Metin İsmet Paşayla 10 Yıl C.2, Akis Yayınları, Ankara, 1969.
• TOPRAK, Zafer, Türkiye’de Milli İktisat 1908-1918, Doğan Kitap, İstanbul, 2012.
• TOPRAK, Zafer, Türkiye’de Popülizm, Doğan Kitap, İstanbul, 2013.
• TUNÇAY, Mete, Türkiye Cumhuriyeti’nde Tek Parti Yönetimi’nin Kurulması (19231931), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, Ankara, 1999.
• ULUS, Özgür Mutlu, Türkiye’de Sol ve Ordu (1960-1971), İletişim Yayınları, İstanbul, 2016.
• BOLAT, Mahmut, “27 Mayıs Hürriyet ve Anayasa Bayramı (1963-1980)”, AAM Derg., C.34, S.98, Güz 2018, ss. 377-410.
• COŞAR, Nevin, “Türkiye’de Bankacılığın Tarihsel Gelişimi”, Ed. Nevin Çoşar ve Melike Bildirici, Tarihi Siyasi Sosyal Gelişmelerin Işığında Türkiye Ekonomisi 1908-2008, Bağlam Yayınları, Bursa, 2010.
• DEMİREL, Tanel, “12 Eylül’e Doğru Ordu ve Demokrasi”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, C.56, S.4, 2001, ss. 43-75.
• EROĞUL, Cem, “Çok Partili Düzenin Kuruluşu: 1945-71”, Geçiş Sürecinde Türkiye, Ed. İrvin C. Schick ve Ertuğrul A. Tonak, Belge Yayınları, İstanbul, 1998, ss. 112-158.
• HEKİMOĞLU, Merdan, “Bu Meclis Anayasa Yapabilir mi?”, Finans Politik & Ekonomik Yorumlar, C:14, S.511, 2007, ss. 8-11.
• HOLMES, Stephen ve SUNSTEIN, Cass R., “The politics of Constitutional Revision in Eastern Europe”, Responding to Imperfection: The Theory and Practice of Constitutional Amendment, Ed. Sanford Levinson, Princeton University Press, Princeton, 1995.
• ONARAN, Burak, “Kuleli Vakası Hakkında Başka Bir Araştırma”, Tarih ve Toplum Yeni Yaklaşımlar, S.5, 2007 ss. 9-35.
• TURHAN, Mehmet, “Halk Egemenliği ve Anayasa Değişikliklerinin Yargısal Denetimi”, Liberal Düşünce, C.15, S.57-58, Kış-Bahar 2010, ss. 33-59.
• VANER, Semih, “Ordu”, Geçiş Sürecinde Türkiye, Ed. İrvin C. Schick ve Ertuğrul A. Tonak, Çev. A. Pesen ve N. Balkan, Belge Yayınları, İstanbul, 1998, ss. 255-284.
• YORGUN, Sayım, DELEN, Meltem ve BEKTAŞ, Hakan, “1963-1994 Yılları Arasında Türkiye’de Gerçekleşen Grevleri Etkileyen Faktörlere İlişkin Ekonometrik Bir Model Önerisi”, Çalışma ve Toplum, C.4, S.56, 2018, ss. 1903-1920.
• TÜSİAD Hakkında, https://tusiad.org/tr/tusiad/hakkinda, (Erişim: 20.03.2020).