İMPARATORLUKTAN CUMHURİYET’E GEÇİŞTE MUSÂHABÂT-I AHLÂKIYYE DERS KİTAPLARINDA DEVLET ALGISININ DÖNÜŞÜMÜ

Yıl 2020, Cilt: 20 Sayı: 40, 41 - 63, 14.09.2020

Derya Baltacı , Erdal Aslan

Öz

Bu makalenin amacı imparatorluktan Cumhuriyet’e geçiş sürecinde vatandaşlık
aktarımının devlet algısı bağlamında değişen boyutlarını her iki döneme ait vatandaşlık
kitaplarından hareketle incelemektir. Araştırma Osmanlı İmparatorluğu’nun son müfredat
programı olan 1914 Mekâtib-i İptidaiye Ders Müfredatı’nda Musâhabât-ı Ahlâkıyye (Târihiye,
Sıhhiyye ve Medeniyye) ve Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk müfredat programı olan 1924 İlk
Mektepler Müfredat Programı’nda Musâhabât-ı Ahlâkıyye ve Ma’lûmât-ı Vataniye adı altında
yer almış olan dersler için yazılarak izlenmiş olan ders kitapları üzerinden yürütülmüştür.
Araştırmada İmparatorluk Dönemi için Ali Seydi’nin Devre-i Âliye’nin birinci ve ikinci
sınıfları için hazırladığı 1920 tarihli Yeni Musâhabât-ı Ahlâkıyye kitapları ile Mithad Sadullah’ın
Devre-i Âliye’nin ikinci sınıfları için hazırladığı 1923 tarihli Resimli, Yeni Musâhabât-ı Ahlâkıyye
ve Medeniyye kitapları incelenmiştir. Cumhuriyet Dönemi için Mithad Sadullah ve Doktor
Ali Rıdvan tarafından ilk mekteplerin beşinci sınıfları için hazırlanmış olan 1924 tarihli Yeni
Ma’lûmât-ı Vataniye ve Medeniyye kitabı ile Muallim Orhan Fuad’ın beşinci sınıflara mahsus
1924 tarihli Musâhabât-ı Ahlâkıyye ve Ma’lûmât-ı Vataniye kitabı incelenmiştir. İki döneme
ait ders kitapları incelendiğinde meşruti monarşiden Cumhuriyet’e geçişle vatan, millet,
egemenlik anlayışlarında ve kurumsal-hukuki yapıda dönüşümlerin yaşandığı, böylece laik demokratik bir düzene yönelişin ilk izlerinin belirginleştiği görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Musâhabât-ı Ahlâkıyye ve Ma’lûmât-ı Vataniye Dersleri, Vatandaşlık Eğitimi, Vatandaşlık Ders Kitapları, Ders Kitaplarında Devlet Algısı

PERCEPTION OF STATE IN MUSÂHABÂT-I AHLÂKIYYE TEXTBOOKS TRANSITION FROM EMPIRE TO REPUBLIC

Öz

The purpose of this article is to examine the changing dimensions of citizenship
transfer in the context of state perception during the transition from the empire to the
Republic. It will be based on the citizenship books of both periods. This research has been
conducted on the written and followed textbooks which were Ottoman Empire’s final
curriculum within the 1914 Mekâtib-i Iptidaiye Course Curriculum of the Musâhabât-i Ahlâkıyye
on (Tarihiyye, Sıhhiyye and Medeniyye) and the Republic of Turkey’s first curriculum for the
1924 First School Curriculum Program of the courses under the name of Musâhabât-ı Ahlâkıyye
ve Ma’lûmât-ı Vataniye. In the study, Yeni Musâhabât-ı Ahlâkıyye books prepared by Ali Seydi
for the first and second grades of the Devre-i Aliye of the Empire Period in 1920 and the book
of Resimli, Yeni Musâhabât-ı Ahlâkıyye ve Medeniyye prepared by Mithad Sadullah in 1923 were
studied. For the Republic Period, the book Yeni Ma’lûmât-ı Vataniye ve Medeniyye prepared
by Mithad Sadullah in 1924 and Doctor Ali Rıdvan for the fifth graders of the first schools,
and Musâhabât-ı Ahlâkıyye ve Ma’lûmât-ı Vataniye written by Muallim Orhan Fuad in 1924 has
been studied. When the textbooks of the two periods are examined, it is seen that with the
transition from the constitutional monarchy to the Republic, there have been transformations
in the understanding of homeland, nation, sovereignty and institutional-legal structure, thus
the first traces of the orientation to a secular-democratic order become evident.

Anahtar Kelimeler

Musâhabât-ı Ahlâkıyye ve Ma’lûmât-ı Vataniye Courses, Citizenship Education, Citizenship Textbooks, State Perception in Textbooks

Kaynakça

• Ali Seydi, Yeni Musâhabât-ı Ahlâkıyye, Devre-i Âliye Birinci Sene-Beşinci Kısım, İstanbul Şirket-i Mürettebiye Matbaası, İstanbul, 1920.
• Ali Seydi, Yeni Musâhabât-ı Ahlâkıyye, Devre-i Âliye İkinci Sene-Altıncı Kısım, Şirket-i Mürettebiye Matbaası, İstanbul, 1920.
• Mithad Sadullah, Ali Rıdvan, Yeni Ma’lûmât-ı Vataniye ve Medeniyye, Beşinci Sene, İstanbul Ebussuud Caddesi 11-13 Matbaa, 1924.
• Mithad Sadullah, Resimli, Yeni Musâhabât-ı Ahlâkıyye ve Medeniyye, Devre-i Âliye İkinci Sene-Altıncı Kısım, Şirket-i Mürettebiye Matbaası, İstanbul, 1923.
• Orhan Fuad, Musâhabât-ı Ahlâkıyye Ma’lûmât-ı Vataniye, Beşinci Sene, İkdam Matbaası, İstanbul, 1924.
• ERDEM, Tarhan, Anayasalar ve Seçim Kanunları 1876-1982, 1. b., Milliyet Yayınları No: 7, İstanbul, Temmuz 1982.
• GÖZLER, Kemal, Devletin Genel Teorisi, 1.b., Ekin Kitabevi Yayınları, Bursa, Şubat 2007.
• GÖZLER, Kemal, Türk Anayasa Hukuku Dersleri, 13.b., Ekin Kitabevi, Bursa, 2012.
• GÖZÜBÜYÜK, Şeref, Açıklamalı Türk Anayasaları, 5.b., Turhan Kitabevi, Ankara, 2005.
• İNAN, Afet, Medeni Bilgiler, 5.b., Örgün Yayınevi, İstanbul, 2016.
• Maarif Vekaleti, İlk Mektepler Müfredat Programı (M.V), Matbaa-ı Amire, İstanbul, 1924.
• Maarif-i Umumiye Nezareti, Mekatib-i İptidaiye Ders Müfredatı: Altı, Beş, Dört ve Üç Dershane ve Muallimli Mekteblere Mahsus (MUN), Matbaa-i Amire, İstanbul, 1330 (1914).
• ORTAYLI, İlber, Türkiye Teşkilat ve İdare Tarihi, 3.b., Cedit Neşriyat, Ankara, 2008.
• ÖZBUDUN, Ergün, Türk Anayasa Hukuku, 11. b, Yetkin Yayınları, Ankara, 2010.
• TANÖR, Bülent, Osmanlı-Türk Anayasal Gelişmeleri, 27.b., Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2016.
• ÜSTEL, Füsun, “Makbul Vatandaş”ın Peşinde, 7.b., İletişim Yayınları, İstanbul, 2016.
• YILDIRIM, Ali, ŞİMŞEK, Hasan, Nitel Araştırma Yöntemleri, 6.b., Seçkin Yayınevi, Ankara, 2006.
• YİNİLMEZ AKAGÜNDÜZ, Seval, Ahlaklı Yurttaş, Yeni İnsan Yayınevi, İstanbul, 2017.
• ALABAŞ, Ramazan, “Cumhuriyet’in İlk Yıllarında İlk Mekteplerde İnsani ve Toplumsal Değerler Eğitimi: Resimli, Yeni Musâhabât-ı Ahlâkıye ve Medeniye Ders Kitabı Örneği”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, C18, S.36, 2018, ss.55-87.
• ALABAŞ, Ramazan, “Moral Values in School Textbooks during the Second Constitution and Early Republican Periods: The Case of the Lectures on Morality”, International Online Journal of Educational Sciences, C.11, S.3, 2019, ss.73-86.
• ASLAN, Erdal, “İmparatorluk’tan Cumhuriyet’e Geçiş’te “Benlik Algısı”nın Dönüşümü: “1924 İlk Mektepler Müfredat Programı’nda Vatandaşlık Eğitimi”, İlköğretim Online, C.18, S.4, 2019, ss.1984-2004. [Online]: http:// ilkogretim-online.org.tr
• BOZKURT, Gülnihal, “Atatürk’ün Hukuk Alanında Getirdikleri”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C.8, S. 22, 1991, ss.45-53.
• ERTAN, Temuçin Faik, “Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Hukuk Reformuna Genel Bir Bakış”, Prof. Dr. Abdurrahman Çaycı’ya Armağan, Hacettepe Üniversitesi Atatürk İlkleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, Ankara, 1995.
• ŞİNİK, Bilal, GÖRGÜN, Çiğdem, “Erken Cumhuriyet Döneminde Türkiye’de Merkezileşme Arayışları: Mülki İdarede Yeniden Yapılanma”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, C.69, S.4, 2014, ss.777-805.
• TEKELİ, İlhan, “Cumhuriyet’in İlk Yıllarında Belediyecilik Anlayışının Oluşumu (1023-1930)”, Mimarlık Dergisi, S.151, 1977, ss.17-21.
• YİNİLMEZ AKAGÜNDÜZ, Seval, “Cumhuriyet’in İlk Yıllarında Yurttaşlık Eğitimi: Cumhuriyet Çocuklarına Malûmât-ı Vataniye Ders Kitabı Örneği”, Turkish History Education Journal, C.9, S.1, 2020, ss. 109-131.