I. DÜNYA SAVAŞI SONRASINDA SURİYE’NİN SİYASİ VE SOSYAL VAZİYETİNİN REFİK HALİT KARAY’IN KALEMİNDEN DEĞERLENDİRİLMESİ

Yıl 2020, Cilt: 20 Sayı: 40, 85 - 106, 14.09.2020

Yenal Ünal

Öz

Suriye, Ortadoğu’da önemli bir coğrafya adıdır. Bu coğrafyanın ifade ettiği harita
kadim dönemlerle karşılaştırıldığında günümüzde bazı değişikliklere uğramıştır. Ancak
Suriye, stratejik olarak önemini hâlâ muhafaza etmektedir. Tarihte ve günümüzde Suriye’de
yaşanan gelişmeler en başta Ortadoğu ve Anadolu olmak üzere dünyanın çeşitli bölgelerinin
siyasi ve toplumsal olaylarına nüfuz etmiştir. Suriye’de gelişen büyük siyasi gelişmelerin
dolaylı yoldan Anadolu’ya etki ettiği gerçeğinden hareketle Suriye’nin, Anadolu için önemini
daha iyi kavranabilir. Bu çalışma Refik Halit Karay’ın, Suriye ve Lübnan coğrafyasında
bulunduğu sıralarda kaydettiği gözlemler ve eserlerinde verdiği bilgiler üzerinden bir
bakıma I. Dünya Savaşı sonrasında bu bölgelerde yaşanan gelişmelerin bir analizidir. Refik
Halit Karay’ın eserlerinde hassasiyetle durduğu konuların başında Türkiye’den ayrıldıktan
sonra Arap ülkeleri ve Arap halklarının vaziyeti gelmektedir. II. Sürgün döneminin tamamını
Lübnan’ın ve Suriye’nin çeşitli şehirlerinde geçiren yazar, bu ülkelerin siyasi ve sosyal
durumlarıyla ilgili birçok tespitte bulunmuştur. Karay, 1922’de İstanbul’dan ayrılarak Beyrut’a
gelmiş ve Cünye’ye yerleşmiştir. Halep’te, Doğru Yol gazetesinde muntazam yazılar kaleme
almıştır. Siyasi hatıralarını yine bu coğrafyada yazmaya başlamıştır. Nuri Genç ile birlikte
Halep’te 1928 tarihinde Vahdet gazetesini neşretmiştir. Halep’te otururken, Antakya’ya sık
sık gidip gelmiştir. Burada görüştüğü Antakyalı gençlerde millî bilincin oluşmasına katkı
sağlamıştır. Özellikle ikinci sürgün yıllarında yaşamını sürdürdüğü Lübnan ve Suriye’de
yaptığı gözlemlerde Arap halkının yaşayışı hakkında birçok saptamada bulunmuştur. Bu
araştırmada Karay’ın eserlerinden istifade edilerek I. Dünya Savaşı’ndan sonraki süreçte
Suriye ve Lübnan’ın siyasi ve sosyal vaziyeti irdelenmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Refik Halit Karay, Suriye, Lübnan, Cünye, Doğru Yol Gazetesi, Vahdet Gazetesi, Siyasi Yapı, Sosyal Vaziyet

AN EVALUATION OF POLITICAL AND SOCIAL LANDSCAPE OF SYRIA AFTER WORLD WAR I IN THE EYES OF REFIK HALIT KARAY

Öz

Syria is a significant geographical name in the Middle East. The map that this
geography states has undergone some changes today when compared to ancient times. Yet,
Syria still maintains its strategic importance. The developments occurred in Syria throughout
the history and today have left an impression on political and social events particularly in
Middle East and Anatolia as well as various regions of the world. Considering the fact that
important political events that occurred in Syria have indirectly affected Anatolia; Syria’s
importance for Anatolia can be understood better. This study is an analysis of the developments
in the light of information which Refik Halit Karay, recorded during his sojourn in Syria
and Lebanon after World War I. Refik Halit Karay sensitively dwells on the status of Arab
countries and their community in his works after his leave from Turkey. The author, who
spent his whole second exile-period in different cities of Lebanon and Syria, revealed many
issues regarding their political and social conditions. Karay left from Istanbul in 1922 and
settled in Cünye, Beirut. He regularly wrote articles in “Doğru Yol” newspaper in Aleppo.
He also began to write about his political memoirs in this geography. He published “Vahdet”
newpaper in 1928 in Aleppo with Nuri Genç. While he resides in Aleppo, he often went to
Antakya (Antioch). He met with youngsters in Antakya (Antioch) and contributed to the
development of national consciousness among the youth. Especially during his second exileyears
in Lebanon and Syria, he made many observations about Arab people’s way of living.
In this study, it is aimed to examine political and social conditions of Syria and Lebanon after
World War I process benefiting from Karay’s works.

Anahtar Kelimeler

Refik Halit Karay, Syria, Lebanon, Cunye, Doğru Yol Newspaper, Vahdet Newspaper, Political Structure, Social Condition

Kaynakça

• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA), Bakanlar Kurulu Kararlar Kataloğu (BKKK).
• Banarlı, Nihat Sami, Resimli Türk Edebiyatı Tarihi, Cilt 2. Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1984.
• AKTAŞ, Şerif, Refik Halit Karay, Akçağ Yayınları, Ankara, 2004.
• EBCIOĞLU, Hikmet Münür, Kendi Yazılarıyla Refik Halit, Semih Lütfi Kitabevi, İstanbul, 1943.
• EKIZ, Osman Nuri, Refik Halit Karay (Hayatı ve Eserleri), Gökşin Yayınları, İstanbul, 1984.
• ENGIN, H. Hüseyin, Refik Halit Karay, Engin Yayıncılık, İstanbul, 1997.
• GENÇ, Hamdi; İ. Murat Bozkurt, “Osmanlı’dan Brezilya ve Arjantin’e Emek Göçü ve Göçmenlerin Sosyo-Ekonomik Durumu (1850-1915)”, Marmara Üniversitesi İktisadi İdari Bilimler Dergisi, Cilt 28, Sayı 1, İstanbul, 2010.
• İMREN, Ali, Refik Halit Karay (Hayatı ve Eserleri), Yeryüzü Yayınevi, Ankara, 2002.
• KABAKLI, Ahmet, Türk Edebiyatı III, 11. Bs. Türk Edebiyatı Vakfı Yayınları, İstanbul, 2002.
• KARAER, Nihat, Tam Bir Muhalif Refik Halit Karay, Temel Yayınları, İstanbul, 1998.
• KARAOSMANOĞLU, Yakup Kadri, Gençlik ve Edebiyat Hatıraları, haz. Atilla Özkırımlı, 2. Bs. İletişim Yayınları, İstanbul, 1990.
• KARAY, Refik Halit, 2000 Yılın Sevgilisi, İstanbul, İnkılap ve Aka Yayınevi, 1972.
• KARAY, Refik Halit, Bir İçim Su, İnkılap Yayınevi, İstanbul, 2005.
• KARAY, Refik Halit, Bir Ömür Boyunca, 2. Bs. İletişim Yayınevi, İstanbul, 1996.
• KARAY, Refik Halit, Bugünün Saraylısı, İstanbul, İnkılap Yayınevi, 2002.
• KARAY, Refik Halit, Çete, 3. Bs. İnkılap Yayınevi, İstanbul, [t.y.].
• KARAY, Refik Halit, Deli, 4. Bs. İnkılap Yayınevi, İstanbul, [t.y.].
• KARAY, Refik Halit, Dişi Örümcek, İnkılap ve Aka Yayınevi, İstanbul, 1974.
• KARAY, Refik Halit, Dört Yapraklı Gonca, İnkılap Yayınevi, İstanbul, 2005.
• KARAY, Refik Halit, Gurbet Hikâyeleri, 15. Bs, İnkılap Yayınevi, İstanbul, [t.y.].
• KARAY, Refik Halit, Minelbab İlelmihrab (Mütareke Devri Anıları), 2. Bs. İnkılap Yayınevi, İstanbul, 1992.
• KARAY, Refik Halit, Sakın Aldanma, İnanma, Kanma, 2. Bs. Semih Lütfi Yayınevi, İstanbul, [t.y.].
• KARAY, Refik Halit, Sürgün, 7. Bs. İnkılap Yayınevi, İstanbul, 1998.
• KARAY, Refik Halit, Yer Altında Dünya Var, 15. Bs. İnkılap Yayınevi, İstanbul, [t.y.].
• KARAY, Refik Halit, Yezidin Kızı, 2. Bs. İnkılap Yayınevi, İstanbul, 1992.
• KURDAKUL, Şükran, Çağdaş Türk Edebiyatı II, 4. Bs. Bilgi Yayınları, Ankara, 1994.
• SARI, Özgür, Suriye’de Liberalleşme Hareketleri ve Sivil Toplum Örgütleri, Çizgi Kitabevi, Konya, 2011.
• ÜNAL, Yenal, Yakın Dönem Türk Tarihinde Refik Halit Karay, Yeditepe Yayınları, İstanbul, 2013.
• YARDIM, Mehmet Nuri, Refik Halit Karay (Hayatı, Sanatı, Eserleri ve Eserlerinden Seçmeler), Hikmet Neşriyat, İstanbul, 2002.
• AYTEPE, Oğuz, “Yeni Belgelerin Işığında Hoybun Cemiyeti”, Toplumsal Tarih Dergisi, Sayı 58, Ekim 1998, ss. 50-55.
• BARDAKÇI, Murat, “Beşşar’ın Koltuğunun İlk Sahipleri, Yıldız Sarayından Yetişmiş Bu İki Osmanlı İdi”, Habertürk, 01.07.2012.
• HÜKÜM, Mehmet, “Refik Halid Karay’ın Ortadoğu ile İlgili Yazıları”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 28, Sayı 2, Temmuz 2018, ss. 109-124.
• OKUR, Mehmet Akif, “Emperyalizmin Ortadoğu Tecrübesinden Bir Kesit: Suriye’de Fransız Mandası ”, Bilig, Sayı 48, 2009, ss. 137-156.
• YAVUZ, Resul, “The Meetings Between Faisal and Britain about The Sharing of Middle East During The Paris Peace Conference”, History Studies, Volume 11, Issue 1, 2019, ss. 329-344.
• ARSLANTAŞ, Bayram, Refik Halit ve Millî Mücadele, İstanbul, İstanbul Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, İstanbul, 2003.