OSMANLI DEVLETİ’NDE ELEKTRİĞİN YAYILMASI

Yıl 2020, Cilt: 20 Sayı: 40, 149 - 173, 14.09.2020

Fatih Damlıbağ

Öz

XIX. yüzyılın son çeyreğinde elektriğin Avrupa’da kullanımı hızla artmıştır. Bu
dönemde Osmanlı Devleti, elektriğin çeşitli kullanım şekilleriyle karşı karşıya kalmıştır.
Elektrik ülkede ilk olarak, Osmanlı donanmasının dikkatini çekmiştir. Uygun bir aydınlatma
donanmanın gücünü çok arttıracaktır. Osmanlı Devleti’nde sinema elektrik kavramı için
ikinci aşama olmuştur. Telgraf ve Posta Nazırı sinemayı incelemiştir. Kendisi bu icadın
önemli bir ekonomik potansiyeli olduğunu görmüştür. Sağlık ve tıbbi teçhizat elektrik için bir
başka alandır. Fakat II. Abdülhamit bu konuda bazı çekinceler ortaya koymuştur. Güvenlik
gerekçesiyle, bu alanda bazı kuralların belirlenmesini emretmiştir. XX. yüzyıl başlarından
itibaren, elektrik daha ulaşılabilir hale gelmiştir. Pek çok insan aydınlatma amaçlı olarak,
kendileri için elektrik makineleri kullanmak istemiştir. Elektriğin son kullanımı alanı ise,
kamu hizmeti olarak halka sunulmasıdır. Girişimciler şehirlerin aydınlatılması ve kamu
ulaştırması için yatırımlarda bulunmak istemişlerdir.

Anahtar Kelimeler

Elektrik, Aydınlatma, Sinema, Elektrikli Tıbbi Aletler, Kamu Hizmeti Olarak Elektrik

SPREAD OF ELECTRICITY IN THE OTTOMAN EMPIRE

Öz

Usage of electricity was rapidly increased in Europa, during the last quarter of 19th
century. In this period, the Ottoman Empire met some different usage types of electricity.
Electricity took firstly attention of Ottoman Navy in the country. Proper lighting would
increase very much the power of navy. Cinema became the second level for the concept
of electricity in the Ottoman Empire. Minister of Telegraph and Mail evaluated cinema.
He claimed that this invention had an important economic potential. Health and medical
devices was another field for electricity. But Abdülhamit II declared some reservations in this
issue. He ordered the determination of some rules in this field, for security reason. With the
beginning of 20th century, electricity got more accessible. For the purpose of lighting, many
people demanded the usage of electric machines for themselves. The last use area of electricity
was serving it to people as public service. Entrepreneurs wanted to make ventures in city’s
lighting and public transportation.

Anahtar Kelimeler

Electricity, Lighting, Cinema, Electrical Medical Devices, Electricity As Public Service

Kaynakça

• Babıali Evrak Odası (BEO) 765/57335, 799/59906, 818/61293, 829/62116, 843/63218, 1314/98508, 1556/116681, 1597/119714, 1663/124670, 1703/127673, 1995/149618, 2325/174327, 2397/179739, 3021/226547, 3064/229751, 3229/242126, 3339/250377, 3467/259962, 3472/260356, 3887/291505.
• Dâhiliye Nezareti Mektubi Kalemi (DH. MKT) 170/37, 292/73, 1203/80, 1265/31, 1282/13, 1809/79, 2205/75.
• Hariciye Nezareti Londra Sefareti Belgeleri (HR.SFR.3) 308/38.
• Yıldız Sadaret Resmi Maruzat Evrakı (Y.A.RES) 28/49, 29/36, 111/75, 127/66.
• Ahmed Rasim, Elektrik, Mihran Matbaası, İstanbul, 1304 (1886-1887).
• BEREND, Ivan T., 20. Yüzyıl Avrupa İktisat Tarihi, çev. Serpil Çağlayan, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2013.
• ESENDURAN, Mustafa, İstanbul’da Elektrik Üretiminin Başlangıcı ve Tarihi, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2010.
• EROL, Emine, Türkiye’de Elektrik Enerjisinin Tarihi Gelişimi: 1902-2000, Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2007.
• GÜNEY, Zeynep, Bandırma Elektrik Santrali Restorasyon Projesi, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul, 2012.
• Hayri, Elektrik Risalesi, Mahmud Bey Matbaası, İstanbul, 1303 (1885-86).
• Tahsin Paşa, Tahsin Paşa’nın Yıldız Hatıraları Sultan Abdülhamid, Boğaziçi Yayınları, İstanbul, 1990.
• TEKSOY, Rekin, Rekin Teksoy’un Sinema Tarihi Cilt 1, Oğlak Yayıncılık, İstanbul, 2009.
• ARSLAN, Ozan, “Tarsus Elektrik Altyapısı Tarihine Bir Bakış (1906-1938)”, Tarih İncelemeleri Dergisi, C. XXXII, S. 1, İzmir, 2017, ss. 1-16.
• AVELING, James H., “The Electrical Treatment of Uterine Tumors”, The British Medical Journal, C. I, S. 1482, 1889, ss.1162-1164.
• CENGİZKAN, Ali, “Türkiye’de Fabrika ve İşçi Konutları: İstanbul Silahtarağa Elektrik Santrali”, ODTÜ Mimarlık Fakültesi Dergisi, C. XX, S. 1-2, Ankara, 2000, ss. 29-55.
• CENGİZKAN, Ali, “Electric Lights For Lighthouses”, Scientific American, C. II, S. 21, 1860, s.330.
• CENGİZKAN, Ali, “Elektriğin Tercüme-i Hali”, Maarif, C. IV, S. 98, Kasbar Matbaası, İstanbul, 1893, ss.306-308.
• MAKAL, Oğuz, “Tarih İçinde İzmir’de Sinema Yaşantısı”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, C. I, S. 3, İzmir, 1993, ss. 201-208.
• MARTYKANOVA, Darina ve Meltem Kocaman, “A Land of Opportunities: Foreign Engineers in the Ottoman Empire”, Philosophy of Globalization, ed. Concha Roldán, Daniel Brauer ve Johannes Rohbeck, De Gruyter, 2018, ss. 237-251.
• ÖZDEMİR, Naziye, “İmparatorluktan Cumhuriyete Türkiye’de Elektriğin Tarihsel Gelişimi (1850-1938)”, Osmanlı Medeniyeti Araştırmaları Dergisi, C. II, S. 3, 2016, ss. 17-32.
• ÖZDEMİR, Naziye, “The Lumiere Cinematograph Camera”, Scientific American, C. LXXVI, S. 26, 1897, s.405.