27 MAYIS’IN GÖLGESİNDE DEMOKRASİYE DÖNÜŞ: 15 EKİM 1961 GENEL SEÇİMLERİ

Yıl 2020, Cilt: 20 Sayı: 40, 227 - 251, 14.09.2020

Işıl Tuna

Öz

27 Mayıs 1960 tarihinde gerçekleşen askeri müdahale ile DP iktidarı fiili olarak
sona ermiştir. Kısa sürede müdahalede aktif görev alan subaylardan MBK tertip edilmiş ve
askerin emriyle bir ara rejim hükümeti kurulmuştur. Süreçte siyasal alana yönelik kısıtlayıcı
müdahaleler birbirini izlemiş 23 Haziran’da siyasi toplantılar yasaklanmış, partilerin ocakbucak
teşkilatları kapatılmış ve 7 Temmuz’da tüm siyasi faaliyetlere son verilmiştir. Ancak
13 Ocak 1961 tarihinde siyasi partilerin üzerindeki yasakların kaldırılmasıyla birlikte siyasi
partilerin kurulmasının önü açılmış ve demokrasiye dönüş faaliyetleri kazanmıştır. Bu
kapsamda ilk serbest seçimler 15 Ekim 1961’de yapılmıştır. Seçim kapsamında siyasi partiler
propaganda faaliyetlerine 25 Eylül 1961’de başlamıştır. Seçimlere CHP ve CKMP’nin yanı
sıra yeni kurulan partilerden AP ve YTP katılmıştır. MBK süreçte siyasi parti liderleriyle bir
dizi görüşme gerçekleştirmiş ve partilerin seçim kampanyasındaki davranışlarını belirlemek
istemiştir. Kampanya boyunca MBK tarafından özellikle DP iktidarı ve 27 Mayıs aleyhinde
konuşmalar yapıldığı gerekçesiyle siyasi partilere müdahale edilmiştir. Seçim kampanyası
başlangıçta kardeşlik ve birlik mesajları içinde başlamış ancak dar bir çerçevede yüksek bir
tansiyon ve gergin bir atmosfer içinde seçimlere gidilmiştir. Çalışmamızda 27 Mayıs sonrası
siyasi partilerin demokrasiye dönüş süreci üzerinden seçim stratejileri incelendikten sonra
seçim neticelerinin değerlendirmesi yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Darbe, Siyasi Parti, Demokrasi, Milli İrade

27 MAY RETURN THE SHADOW OF DEMOCRACY: 15 OCTOBER 1961 GENERAL ELECTION

Öz

With the military intervention that took place on 27 May 1960, the DP government
effectively ended. MBK was organized among the officers who were active in the intervention
in a short time and an interim regime government was established by the order of the
soldier. During the process, restrictive interventions in the political sphere followed each
other. However, with the abolition of the bans on political parties on January 13, 1961, the
establishment of political parties was paved and the activities of returning to democracy
gained. In this context, the first free elections were held on 15 October 1961. Within the scope
of the election, political parties started their propaganda activities on 25 September 1961. In
addition to the CHP and CKMP, AP and YTP from the newly established parties participated
in the elections. In the process, MBK held a series of meetings with political party leaders
and wanted to determine the behavior of the parties in the election campaign. Throughout
the campaign, political parties intervened by the MBK on the grounds that speeches were
made against the DP government and 27 May. The election campaign initially started in the
messages of brotherhood and unity, but in a narrow framework, elections were held in a
high tension and tense atmosphere. In our study, election strategies were evaluated after the
political parties’ return to democracy process after 27 May.

Anahtar Kelimeler

Coup, Political Party, Democracy, National Will

Kaynakça

• Devlet İstatistik Enstitüsü, İller İtibariyle 1961,1964, Cumhuriyet Senatosu Üyeleri ve 1950-1965 Milletvekili Seçim Sonuçları.
• AHMAD, Feroz, Demokrasi Sürecinde Türkiye 1945-1980, Hil Yayınları, İstanbul 2010.
• AHMAD, Feroz, The Turkish Experiment in Democracy 1950-1975, The Royal Institu Of International AFF, London 1977.
• ASLAN, Zehra, Yassıada’da Yargılanan Trabzon Milletvekilleri I, Libra Yayınları, İstanbul 2010.
• AYDIN, Suavi-TAŞKIN, Yüksel, 1960’tan Günümüze Türkiye Tarihi, İletişim Yayınları, İstanbul 2016.
• AYDEMİR, Şevket Süreyya, İkinci Adam (1950-1964), c. III, Remzi Kitabevi, Ankara 2011.
• ÇAYLAK, Âdem İktidar-Muhalefet İlişkileri Bağlamında Türkiye’nin Siyasal Hayatında Osman Bölükbaşı ve Siyasal Hareketi, ATAM Yayınları, Ankara 2010.
• ÖZGİŞİ, Tuncay, Türk Parlamento Tarihinde Cumhuriyet Senatosu, TBMM Kültür Sanat Yayınları, Ankara 2012.
• NEZİROĞLU, İrfan, Türkiye’de Askeri Müdahaleler ve Basın (1950-1980), Türk Demokrasi Vakfı Yayınları, Ankara 2003.
• ULAY, Sıtkı, Harbiye Silah Başına (27 Mayıs 1960), Kitapçılık Ticaret Limited Şirketi Yayınları, İstanbul 1968.
• TÜRKEŞ, Alparslan- BAYKAL, Rıfat-ÖZDAĞ, Muzaffer, Bazı Gerçekler (Savunmalar), Ayyıldız Matbaası, Ankara 1965.
• AKINCI, Abdulvahap, “Türkiye’nin Darbe Geleneği: 1960 ve 1971 Müdahaleleri”, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İktisadi İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, c. 9, ss. 55-72.
• ÇAVDAR, Tevfik, “Adalet Partisi”, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, c.8, İletişim Yayınları, ss.2089-2102.
• ÇOLAK, Melek, “27 Mayıs Sonrası Türkiye’de Partileşme”, Türkler, c. 17, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, ss. 85-89.
• KURU, Hanife, “27 Mayıs 1960 İhtilal Dönemi: İktidar-Muhalefet İlişkileri”, Çağdaş Türkiye Araştırmaları Dergisi, c. 3, İzmir 1999, ss. 243-260.
• MAZICI, Nurşen “Türkiye’de Ordu ve Siyaset”, Cumhuriyet Özel Sayısı II Siyasal Değerlendirme, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 1998, ss. 48-65.
• NEZİROĞLU, İrfan Neziroğlu, “Çok partili Türk Siyasi Hayatında Askeri Müdahaleler 1946-1947”, Cumhuriyet Özel Sayısı II. Siyasal Değerlendirme, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 1998, ss1237-1251.
• ÖNAL, Tekin, “27 Mayıs İhtilalinin Geride Bıraktırdıkları ve İnönü Hükümetleri Döneminin Önemli İç Siyasal Gelişmeleri (1961-1965)”, Uluslararası Sosyal ve Beşerî Bilimler Dergisi, S. 1, ss. 10-25.
• ÖZDEMİR, Hikmet, “1960-1980 Dönemi”, Türkler, c. 17, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, ss. 15-47.
• TEKELİ, Şirin, “Cumhuriyet Döneminde Seçimler” Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, c.7, İletişim Yayınları, ss. 1798-1824.
• TOKER, Metin, “Partilerin Sloganı”, Akis, 25 Eylül 1961.
• TUNA, Işıl, “27 Mayıs 1960 Darbesi’nin Edirne’deki Yansımaları ve DP Edirne Milletvekillerinin İfadeleri”, Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, c. 16, İstanbul 2017, ss.65-85.
• TUNCER, Erol, 1961 Seçimleri, TESAV Yayınları, Ankara 2012.
• TUNÇAY, Mete, “Siyasal Gelişimin Evreleri” Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, c.7, İletişim Yayınları, ss. 1967-1990.
• KAYA, Orhan, Türk Siyasal Hayatında Adalet Partisi (1961-1971), Yayımlanmamış Doktora Tezi, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya 2004.
• SALEP, Mustafa, Siyasal ve Toplumsal Gelişmeler Işığında Demokrasinin Sancılı Yılları (1961-1971), Yayımlanmamış Doktora Tezi, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri 2016.
• YİĞİT, Sultan Esra, 27 Mayıs 1960 Darbesi Sonrası Çok Partili Hayata Geçiş Sürecinin ve 1961 Seçimlerinin Basına Yansıması, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Yozgat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yozgat 2019.
• http://www.ysk.gov.tr/tr/1950-1977-yillari-arasi-milletvekili-genelsecimleri/ 3007
• ŞİMŞEK, Derya, Türk Siyasal Yaşamında İlk Koalisyon Hükümet: CHP-AP Koalisyonu (1961-1962) http://www.ayk.gov.tr