YENİ BİLGİLER IŞIĞINDA CHESTER PROJESİNİN İLK BAŞVURU SÜRECİ 1908-1912

Yıl 2020, Cilt: 20 Sayı: 41, 415 - 446, 01.12.2020

Hasan Taner Kerimoğlu

Öz

Osmanlı ülkesinde demiryolları inşası, 19. yüzyıldan itibaren uluslararası rekabetin
konusu olmuştur. 20. yüzyılın başında Amerikalı bir grubun bu rekabete katılması, demiryolları
konusundaki mücadeleye yeni bir boyut kazandırdı. Amerikalı Amiral Chester’ın ilk olarak
1908’de gündeme gelen projesi, yaklaşık 15 yıl boyunca Türk siyasetini meşgul etmiştir.
Chester projesi, Doğu Anadolu’dan Mezopotamya’ya kadar inen bir demiryolu inşa etme
projesiydi. Fakat projeyi asıl önemli kılan neden, demiryolunun geçtiği bölgedeki yer altı
kaynaklarına Amerikalı grubun el koyacak olmasıydı. Bu nedenle proje, hem diğer devletlerin
tepkisini çekti hem de Osmanlı bürokrasisinde kaygı uyandırdı. Projenin ilk başvuru sürecini
(1908-1912) ele alan bu makalede, konuyla ilgili Osmanlı arşivi ile basını temel kaynak olarak
kullanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Chester projesi, II. Meşrutiyet dönemi, Osmanlı-Amerikan ilişkileri, demiryolları

THE FIRST APPLICATION PROCESS OF THE CHESTER PROJECT IN THE LIGHT OF NEW INFORMATION 1908-1912

Öz

The construction of railways in the Ottoman country has been the subject of
international competition since the 19th century. The entry of an American group into this
competition at the beginning of the 20th century gave a new dimension to the struggle over
railways. The American Admiral Chester’s project, which first came to the agenda in 1908,
occupied Turkish politics for about 15 years. Chester project was a project to build a railway
from Eastern Anatolia to Mesopotamia. However, the main reason that made the project
important was that the American group would seize the underground resources in the area
where the railway passed. For this reason, the project received reaction from other states
and aroused anxiety in the Ottoman bureaucracy. In this article, which deals with the first
application process of the project (1908-1912), the Ottoman archive and the press are used as
the main resources.

Anahtar Kelimeler

Chester Project, Second Constitutional Period, Ottoman-American Relations, Railways

Kaynakça

• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• Maarif Nezareti Mektubi Kalemi (BOA-MF.MKT)
• Dahiliye Nezareti Mektubi Kalemi (BOA-DH. MKT)
• Hariciye Nezareti İstişare Odası (BOA-HR.HMŞ.İŞO)
• Düstur, Tertib-i Sani, C. II, Matbaa-i Osmaniye, Dersaadet, 1329
• CAN, Bilmez Bülent, Demiryolundan Petrole Chester Projesi (1908-1923), Tarih Vakfı Yurt Yay., İstanbul, 2000, s.115-120.
• ÇAVDAR, Tevfik, Osmanlıların Yarı-Sömürge Oluşu, Ant Yay., İstanbul, 1970.
• DE NOVO, John A., “A Railroad for Turkey: The Chester Project, 1908-1913”, The Business History Review, Vol. 33, No. 3, (Autumn, 1959), s.300-329.
• DE NOVO, John A., American Interests and Policies in the Middle East 1900-1939, The University of Minnesota Press, Minneapolis, 1963.
• ENGİN, Vahdettin, “Osmanlı Devleti’nin Demiryolu Siyaseti”, Türkler, XIV, Yeni Türkiye Yay., Ankara, 2002, s.825-837.
• ERHAN, Çağrı Türk-Amerikan İlişkilerinin Tarihsel Kökenleri, İmge Yay., Ankara, 2001.
• MALHUT, Mustafa, Meclis-i Mebusan’da İmtiyazlar Sorunu ve Tartışmaları 1908- 1914, İlkim Ozan Yay., Antalya, 2011.
• ORTAYLI, İlber, Osmanlı İmparatorluğu’nda Alman Nüfuzu, Timaş Yay., İstanbul, 2015.
• ÖZYÜKSEL, Murat, “Anadolu ve Bağdat Demiryolları”, Osmanlı, III, Yeni Türkiye Yay., Ankara, 1999, s.670-672.
• PAMUK, Şevket, 100 Soruda Osmanlı-Türkiye İktisadî Tarihi 1500-1914, Gerçek Yay., İstanbul, 1997, s.193.
• TEZEL, Yahya Sezai, “Birinci Büyük Millet Meclisi Anti-Emperyalist miydi? Chester Ayrıcalığı”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 1970, S 4, s.287-318.