BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI SIRASINDA İZMİR’DE BESLENME SORUNU

Yıl 2020, Cilt: 20 Sayı: 41, 483 - 507, 01.12.2020

Lütfiye Hacı Hüseyin Erdal Aslan

Öz

Bu çalışmanın amacı “Birinci Dünya Savaşı Sırasında İzmir’de Beslenme Sorunu”
nu incelemektir. Araştırma, döneme ilişkin birinci el kaynakların ve konuyla ilgili literatürün
incelenerek içeriklerinin analiz edilmesi ile elde edilen bulgulara dayandırılmıştır. İlgili
dokümanların analizinden sağlanan bulgular beş kategori altında değerlendirilerek
yorumlanmıştır. Bu kategoriler “Birinci Dünya Savaşı Yıllarında İzmir”, “Savaş Yıllarında
Beslenmenin Sorun Haline Gelmesinin Nedenleri ve Çözüm Arayışları”, “Tüketimi Zorunlu
Besinlerin Sağlanmasında Değişim”, “Beslenme Sorunuyla Mücadelede İzmir Halkı”,
“Beslenme Yetersizliğinin Yol Açtığı Sağlık Sorunları” olarak belirlenmiştir. İzmir halkı
Birinci Dünya Savaşı döneminde önemli beslenme sorunları yaşamıştır. Beslenme sorunuyla
mücadele için bir yandan halk tarafından mutfakta yeni çözümler aranmış, bir yandan da
İzmir Valiliği ve İzmir Belediyesi tarafından zorunlu temel besin ihtiyacının sağlanmasına
yönelik yeni önlemler uygulamaya konmuştur. İzmir Valiliği, İzmir Belediyesi, Gönüllüler
tarafından belirli amaçlarla kurulmuş olan kurumlar ve çeşitli inançlara mensup cemaatler
tarafından yapılan yardımlarla beslenme sorununun üstesinden gelinmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

: Birinci Dünya Savaşı’nda İzmir, Savaş Döneminde Beslenme, Savaş ve Kıtlık, Savaş Döneminde İzmir’de Üretim ve Tüketim, Beslenme Sorunu

THE PROBLEM OF NOURISHMENT IN İZMİR DURING FIRST WORLD WAR

Öz

The aim of this study is to examine the “Nutrition Problem in Izmir During the
First World War”. The research is based on the findings obtained by analyzing the first
hand sources and literature related to the period and analyzing their contents. The findings
obtained from the analysis of the relevant documents were evaluated under five categories
and interpreted. These categories have been determined as “İzmir during the First World
War”, “The Reasons Why Nutrition Become a Problem During the War Years and Seeking
Solutions”, “Change in the Supply of Necessary Nutrients”, “People of İzmir in Combating
Nutritional Problems”, “Health Problems Caused by Nutritional Deficiency”. The people of
Izmir experienced important nutritional problems during the First World War. In order to
struggle the nutritional problem, new solutions have been sought by the public in the kitchen
on the one hand, and new measures have been implemented by the Governorship of Izmir
and Izmir Municipality on the other to meet the obligatory basic nutritional needs. With the
aid provided by the Governorship of İzmir, İzmir Municipality, institutions established for
specific purposes by volunteers and communities of various beliefs, the problem of nutrition
was tried to be overcome.

Anahtar Kelimeler

İzmir in The First World War, Nutrition in the War Period, War and Food Shortages, Production and Consumption in İzmir During the War Period, Nutritional Problem

Kaynakça

• BOA, MV./195-51- H-27-01-1333 (2.1.1330-15.12.1914).
• BOA, MV./195-102- H-16.02.1333 (21.1.1330-3.1.1915).
• Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı, Türk Silahlı Kuvvetleri Tarihi: Osmanlı Devri Birinci Dünya Harbi İdari Faaliyetler ve Lojistik, Cilt: X, Ankara, 1985.
• Genelkurmay Harp Tarihi Başkanlığı, Türk Silahlı Kuvvetleri Tarihi (III ncü Cilt 6 ncı Kısım (1908-1920) 1 nci Kitap), Genelkurmay Basımevi, Ankara, 1971.
• Vilayat-ı Osmaniye’den Yem ve Yiyecek ve Hayvanat İhracatının Meni Hakkında İrade-i Seniye No: 8, 24 Temmuz 1330, Düstûr, Tertib-i Sani, Cilt 8, Evkaf Matbaası, İstanbul, 1928.
• 1332-1333 Senelerinde Anadolu’da ve Suriye’de Çekirgelere Karşı İcra Edilmiş Olan Mücadeleyi Mübeyyin Eserdir, Dersaâdet, Matbaa-yı Osmaniyye, 1334.
• AHMAD, Feroz, İttihatçılıktan Kemalizme, Kaynak Yayınları, İstanbul, 1996.
• AKSOY, Yaşar, Bir Kent, Bir İnsan: İzmir’in son yüzyılı S. Ferit Eczacıbaşı’nın Yaşamı ve Anıları, Dr. Nejat Eczacıbaşı Vakfı, İstanbul, 1986.
• BAYAR, Celal, Ben de Yazdım - 5. Cilt, Sabah Kitapları, İstanbul, 1997.
• BEYRU, Rauf, 19. Yüzyılda İzmir Kenti, Literatür Yayınları, İstanbul, 2011.
• BİLGET, Adnan, Son Yüzyılda İzmir Şehri: 1849-1949, Meşher Basımevi, İzmir, 1949.
• Birinci Dünya Savaşı Ansiklopedisi 2, Yener Yayınları, İstanbul, 1976.
• ÇAVDAR, Tevfik, Milli Mücadele Başlarken Sayılarla “…Vaziyet ve Manzara-i Umumiye”, Milliyet Yayınları, İstanbul, 1971.
• ÇOLAK, Filiz, II. Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e İzmir Şehrinde Üretim ve Dış Ticaret (1908-1923), İzmir Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, İzmir, 2013.
• DOĞAN, Aylin, “Esir Şehrin” Mutfak Kültürü Mütareke Dönemi İstanbul Mutfak Kültürü 1918-1922, Libra Yayıncılık, İstanbul, 2019.
• DURSUN, M. Kamil, İzmir Hatıraları, Yayına Hazırlayan: Ünal Şenel, Akademi Kitabevi, İzmir, 1994.
• ELDEM, Vedat, Harp ve Mütareke Yıllarında Osmanlı İmparatorluğunun Ekonomisi, TTKY, Ankara, 1994.
• GOFFMAN, Daniel, İzmir ve Levanten Dünya (1550-1650), çev. Ayşen Anadol Neyyir Kalaycıoğlu, TTVY, İstanbul, 2. Baskı, 2000.
• GÖNENÇ, Volkan, Küllerin Altındaki İzmir (1909-1930), Çatı Kitapları, 2012.
• GÜNDEM, Naci, Günler Boyunca Hâtıralar, İzmir Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, İzmir, 2002.
• KARPAT, Kemal H., Ottoman Population, 1830-1914: Demographic and Social Characteristics, University of Wisconsin Press, 1985.
• KAYGUSUZ, Bezmi Nusret, Bir Roman Gibi, İzmir Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, İzmir, 2002.
• KURMUŞ, Orhan, Emperyalizmin Türkiye’ye Gelişi, Bilim Yayınları, İstanbul, 1977.
• MARTAL, Abdullah, Değişim Sürecinde İzmir’de Sanayileşme: 19. Yüzyıl, Dokuz Eylül Yayınları, İzmir, 1999.
• MILTON, Giles, Paradise Lost: Smyrna 1922 The Destruction of İslam’s City Of Tolerance, Hodger and Stoughton, London, 2009.
• MORALI, Nail, Mütarekede İzmir, Yay. Haz. Erkan Serçe, İzmir Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, İzmir, 2002.
• MUTLU, Cengiz, Birinci Dünya Savaşında Amele Taburları 1914-1918, IQ Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul, 2007.
• NAHUM, Henri, İzmir Yahudileri 19. – 20. Yüzyıl, çev. Estraya Seval Vali, İletişim Yayınları, İstanbul, 2000.
• ÖKÇÜN, A. Gündüz, Tarımda Çalışma ve Ekme Yükümlülüğü (Mükellefiyet-i Ziraiyye) Belgeler 1914-1922, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları: 552, Ankara, 1983.
• SERÇE, Erkan, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e İzmir’de Belediye, Eylül Yayınları, İzmir, 1998.
• SMYRNELIS, Marie Carmen (der.), İzmir 1830-1930 Unutulmuş Bir Kent Mi? Bir Osmanlı Limanından Hatıralar, İletişim, İstanbul, 2009.
• TOPRAK, Zafer, İttihat – Terakki ve Cihan Harbi, Kaynak Yayınları, İstanbul, 2016.
• Uluslararası Amerikan Koleji Araştırma Komitesi, İzmir 1921 – İzmir’deki Bazı Sosyal Koşullar Hakkında Bir Araştırma, Çev. Aykan Candemir, İzmir Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, İzmir, 2000.
• URAN, Hilmi, Meşrutiyet, Tek Parti, Çok Parti Hatıralarım, 1908-1950, Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul, 2008.
• ÜLKER, Necmi, XVII. ve XVIII. Yüzyıllarda İzmir Şehri Tarihi I, Akademi Kitabevi, İzmir, 1994.
• “Aydın Vilayeti’nde İncir Mahsulü ve İncircilik”, Türkiye İktisat Mecmuası, Sene 1, No: 5, (Mayıs Haziran 1338), Evkaf-ı İslamiye Matbaası, İstanbul, 27 Mayıs 1338, s.s.133-137.
• AKCAN, Erol, “Aydın Vilayeti Müdafaa-i Milliye Cemiyeti ve Bazı Faaliyetleri”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, S. 54, (Bahar 2014), s.s. 1-38.
• BAKACAK, Alper, “I. Dünya Savaşı’nda İzmir Bombardımanı (5-9 Mart 1915)”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, XIX/Özel Sayı: İzmir’in İşgali (2019), ss.5-27.
• BORA, Siren, “Birinci Dünya Savaşı ve İzmir Yahudileri (1914-1918)”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, C.2, S.4, (1994), s.s.19-27, s.21-23.
• ÇELİK, Bülent - DEMİR, Tanju, “XVI.ve XVIII. Yüzyıllarda İzmir’in Ekonomik Gelişimi”, İzmir Kent Ansiklopedisi Tarih I.Cilt, İzmir Büyük Şehir Belediyesi, (İzmir 2013), s.s. 78-87.
• GÖKMEN, Ertan, “Batı Anadolu’da Çekirge Felaketi (1850-1915)”, Belleten, Cilt LXXIV, (2010 Nisan), s.s.127-180.
• KÜTÜKOĞLU, Mübahat S., “Osmanlı Dış Ticaretinin Gelişmesinde İzmir Limanı ve Gümrüklerinin Rolü”, 1885-1895 Türkiye Ekonomisinin 100. Yılı ve İzmir ve Ticaret Odası Sempozyumu Bildiriler Kitabı, İzmir Ticaret Odası Yayınları, İzmir, 1987, s.s.285-312.
• ÖZGÜN, Cihan, “Osmanlı’dan Cumhuriyet Türkiye’sinin İlk Yıllarına Filoksera Hastalığının Batı Anadolu’daki Ekonomik Sonuçları Üzerine Tespitler”, İzmir Demokrasi Üniversitesi Üçüncü İktisat Tarihi Kongresi Bildirileri-2, 25 - 27 Nisan 2019, Edit. Mustafa Öztürk, Ayşe Değerli, İzmir, 2019, s.s.69-86.
• SARISAMAN, Sadık, “Birinci Ordu Birinci Kadın İşçi Taburu”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Sayı 39, C. XIII, (Kasım 1997), s. 695-725.
• TEZCAN, Cezmi, “Tekalif-i Harbiye ve Tekalif-i Milliye Örneklerinde Savaş Dönemleri Mâli Politikaları”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi, Ankara, 2005.
• ULU, Cafer, “I. Dünya Savaşı ve İşgal Sürecinde İstanbul’da Yaşanan Sosyal ve Ahlaki Çözülme (1914-1922)”, Tarih Dergisi, Sayı 58 (2013/2), İstanbul, 2013, ss.87-29, s.93-94.
• UYANIK, Ercan – AKKAYA, Mehmet, “I. Dünya Savaşı’nda Sürdürülebilir Tarımsal Üretimde Ziraat Taburlarının Rolü”, Dokuz Eylül Üniversitesi Edebiyat Fakültesi II. Uluslararası Tarih Sempozyumu 100. Yılında Birinci Dünya Savaşı (16-18 Ekim 2014), Dokuz Eylül Üniversitesi Yayınları, İzmir, 2015, ss.849-865.
• YILDIRIM, Mehmet Ali, “Birinci Dünya Savaşı Yıllarında Osmanlı Devleti’nin Beşinci Düşmanı: Çekirgeler”, Gaziantep University Journal of Social Sciens, Vol.13 (4), (2014), s.s.1017-1042.
• YORULMAZ, Şerife, “XIX. Yüzyılda Kozmopolit Bir Ticaret Kenti: İzmir.” Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, 1/3 (Haziran 1993), s.s. 133-48.
• LAWRENCE, Arthur, Some True Stories For My Grandchildren About My Early Boyhood İn Smyrna, www.levantineheritage.com/note81.htm (Erişim Tarihi: 16.05.2020).
• WILLIAMSON, Grace, Diary Of Life During WWI Smyrna, www.levantineheritage. com/note23.htm (Erişim Tarihi: 18.03.2020).
• BULUT, Fatma, “I. Dünya Savaşı Yıllarında İzmir’de Eğlence Kültürü ve Toplumsal Yaşama Etkileri”, Dokuz Eylül Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Enstitüsü (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İzmir, 2010.
• HACI HÜSEYİN, Lütfiye, “Birinci Dünya Savaşı Yıllarında İzmir’de Beslenme Sorunu”, Dokuz Eylül Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İzmir, 2020.
• YAŞAR, Hakan, “II. Meşrutiyet’in İlanından Yunan İşgaline Batı Anadolu’da Eşkıyalık (1908-1919)”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara, 2015.