LOZAN ANTLAŞMASI VE TASFİYE TALEPNAMELERİ KAPSAMINDA MÜBADİLLERİN 1923 VE 1930 YILLARI ARASINDA İZMİR KENTİNE İSKANI

Yıl 2020, Cilt: 20 Sayı: 41, 579 - 621, 01.12.2020

Elif Yıldızer Özkan Hayat Zengin Çelik

Öz

Kurtuluş Savaşı’nın ardından Yunanistan ve Türkiye’deki Müslümanlar ile
Gayrimüslim nüfus arasında yaşanan sorunları çözmek amacıyla 30 Ocak 1923 tarihinde
Yunanistan ile Türkiye arasında “Türk-Rum Nüfus Mübadelesine İlişkin Sözleşme ve Protokol
Anlaşması” imzalanmıştır. Böylece yaklaşık 2 milyon kişiyi kapsayan mübadele uygulaması
ile toplumsal ve mekânsal gelişimi etkileyen önemli bir dönüşüm süreci başlamıştır.
Mübadele her iki ülkedeki şehirlerin gelişiminde önemli bir role sahiptir.
Günümüze kadar devam eden etkinin anlaşılması, Türkiye’de İzmir kentinin mekansal
ve sosyal gelişiminin algılanması açısından oldukça kritiktir. Bu çalışma, Anadolu’nun en
büyük şehirlerinden biri olan İzmir’in mübadeleden nasıl etkilendiğinin anlaşılmasına
yardımcı olmaktadır. Böylelikle tasfiye talepnameleri ve literatür araştırmalarıyla mübadiller
hakkında detaylı bilgilere katkı sağlanması ve şehrin mekansal ve demografik tarihine
ışık tutulması hedeflenmektedir. Kullanılabilecek en önemli kaynaklardan biri olan tasfiye
talepnameleri, mübadilin kişisel, ailevi, mesleki ve mülkiyet bilgilerini içermektedir. Bu
çalışmada, mübadillerin İzmir kentindeki net yerleşim alanları 6,414 adet talepname analiz
edilerek tespit edilmiştir. Ayrıca, bu zorunlu uygulamanın her iki ülkede de sadece siyasi ve
ekonomik bir kırılma noktası olmadığının, aynı zamanda insanlar ve şehirler için oldukça
üzücü bir deneyim izlendiğinin de altı çizilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Lozan Antlaşması, Tasfiye Talepnamesi, Mübadele, İskân Politikası, İzmir, Türkiye, Yunanistan

THE SETTLEMENT OF THE EMIGRANTS IN İZMİR BETWEEN 1923-1930 ACCORDING TO THE TREATY OF LAUSANNE AND LIQUIDATION REQUISITIONS

Öz

After the Greco-Turkish War, the “Convention concerning the Exchange of Greek
and Turkish Populations and Protocol” was signed on January 30, 1923 to solve minority
issues between Turkey and Greece. Accordingly, a remarkable alteration process started
transforming the social structure and spatial development of the settlements by the exchange
of nearly 2 million people.
The population exchange played an essential role in the development of the cities
in both countries. Understanding the impact of surviving to the present day is quite critical
in terms of the perception of the spatial and social development of İzmir in Turkey. This
study helps to realize how İzmir, one of the greatest cities in Anatolia, which was influenced
by the exchange. Thus, it aims to contribute to detailed information about the emigrants
and shed light on the city’s spatial and demographic history via liquidation requisitions
and literature researches. Liquidation requisitions, one of the most significant sources that
can be used, include the personal information of the emigrant such as his/her name, his/
her family, occupation, and the belongings. In this study, the exact settlement areas of the
emigrants settled in İzmir were determined by analyzing 6,414 documents. Furthermore, it
also underlines that this compulsory practice is not only a political and economic breaking
point for both countries but also that it reveals the distressing experience of the people and
cities.

Anahtar Kelimeler

Treaty of Lausanne, Liquidation Requisition, Exchange of Population, Settlement Policy, İzmir, Turkey, Greece

Kaynakça

• Prime Ministry Republic Archive “Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (B.C.A.)”
• İzmir Province Liquidation Requisitions “İzmir Vilayeti Tasfiye Talepnameleri” Source Code: 130.16.13.2 (6,414 pieces)
• ADIGÜZEL, Yusuf, Göç Sosyolojisi, Nobel Akademik Yayıncılık, Ankara, 2016.
• ARI, Kemal (b), Büyük Mübadele. Türkiye’ye Zorunlu Göç (1923-1925), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 2000.
• BARAN, Tülay Alim, Bir Kentin Yeniden Yapılanması İzmir 1923-1938, Arma Yayınları, İzmir, 2003.
• ÇOKONA, Ari, 20. Yüzyıl Başlarında Anadolu ve Trakya’daki Rum Yerleşimleri, Literatür Yayıncılık, İzmir, 2017.
• KIRAY, Mübeccel, Örgütleşemeyen Kent: İzmir, Bağlam Yayınları, İstanbul, 1998.
• PINAR, İlhan, Gravürlerde Yaşayan İzmir, Folkart, İzmir, 2017.
• SMYRNELİS, Marie-Carmen, İzmir 1830-1930 Unutulmuş Bir Kent Mi, İletişim Yayınları, İstanbul, 2008.
• ŞİMŞİR, Nahide, İzmir Şehri Araştırmaları; 18. ve 19. Yüzyıllar, Post Yayın, İstanbul, 2017.
• YILDIRIM, Onur, Diplomasi ve Göç, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2016.
• ALPASLAN, Halil İbrahim, “19. Yüzyılda İzmir’in Demografik ve Mekansal Durumu”, Ege Mimarlık, Issue.2015/01, İzmir, 2015, pp.46-49.
• ARI, Kemal (a), “1923 Türk-Rum Mübadele Anlaşması Sonrasında İzmir’de Emval-İ Metruke ve Mübadil Göçmenler”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Volume.VI, Issue.18, Ankara, 1990, pp.627-657.
• ARSLAN, İsmail, “1923 Türk-Yunan Zorunlu Nüfus Göçü “Mübadele” Üzerine Bir Değerlendirme”, Halk Kültüründe Göç Uluslararası Sempozyumu Bildirileri, Motif Vakfı Yayınları, İstanbul, 2012, pp.104-112.
• BAYINDIR GOULARAS, Gökçe, “1923 Türk-Yunan Nüfus Mübadelesi ve Günümüzde Mübadil Kimlik ve Kültürlerinin Yaşatılması”, Alternatif Politika, Volume.4, Issue.2, 2012, pp.129-146.
• BEYRU, Rauf, “Geçmişten Günümüze İzmir’de Planlama ve İmar Uygulamaları”, Ege Mimarlık, Issue.3, İzmir, 1991, pp.41-47.
• BOZDAĞLIOĞLU, Yücel, “Türk-Yunan Nüfus Mübadelesi ve Sonuçları”, Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, Volume.180, Issue.180, Ankara, 2014, pp.9-32.
• BURAK, Durdu Mehmet, “Türkiye ile Yunanistan Arasında Mübadele Meselesi ve Kırşehir’e Yerleştirilen Muhacirlerin İaşe Sorunları”, Karadeniz Araştırmaları, Issue.14, Ankara, 2007, pp.29-47.
• CZAJKA, Agnes, “Migration in the Age of the Nation-state: Migrants, Refugees, and the National Order of Things”, Alternatives, Volume.39, Issue.3, New Delhi, 2014, pp.151-163.
• ÇANLI, Mehmet (a), “Yunanistan’daki Türklerin Anadolu’ya Nakledilmesi I”, Tarih ve Toplum, Volume.22, Issue.129, İstanbul, 1994, pp.54-61.
• ÇANLI, Mehmet (b), “Yunanistan’daki Türklerin Anadolu’ya Nakledilmesi II”, Tarih ve Toplum, Volume.22, Issue.130, İstanbul, 1994, pp.51-59.
• ÇELEBİ, Ercan, “Mübadillerin Yunanistan’daki Mal Kayıtları ve Muhtelit Mübadele Komisyonu Tasfiye Talepnameleri”, Journal of Modern Turkish History Studies, Volume.V, Issue.12, İzmir, 2006, pp.35-46.
• ÇETİN, Nurten, “1914 Osmanlı-Yunan Nüfus Mübadelesi Girişimi”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Issue.24, Konya, 2010, pp.149- 172.
• ÇETİN, Necat, “Tasfiye Talepnamelerine Göre Kocaeli İline İskan Edilen Mübadillerin Memleketleri ve İskan Edildikleri İdari Birimler”, Uluslararası Gazi Akça Koca ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu Bildirileri (pp.1377-1414). Kocaeli Büyükşehir Belediyesi, Kültür ve Sosyal İşler Dairesi Başkanlığı Yayınları, Kocaeli, 2015.
• ERDEN, Mustafa Suphi, “The exchange of Greek and Turkish populations in 1920s and its socio-economic impacts on the life in Anatolia”, Crime, law and social change, Volume.41, Issue.3, 2004, pp. 261-282.
• GENÇER, Ceylan İrem, “19. Yüzyılda İzmir ve Selanik’te Kentsel Dönüşüm: Rıhtım ve Limanların İnşası”, Meltem-İzmir Akdeniz Akademisi Dergisi, Issue.1, İzmir, 2017, pp.33-51.
• GOALWIN, Gregory J., “Population Exchange and The Politics of EthnoReligious Fear: The EU–Turkey Agreement on Syrian Refugees in Historical Perspective”, Patterns of Prejudice, Volume.52, Issue.2-3, Abingdon, 2018, pp.121-134.
• GÜRSOY, Yaprak, “The effects of the population exchange on the Greek and Turkish political regimes in the 1930s”, East European Quarterly, Volume.42, Issue.2, Norwich, 2008, pp.95-128.
• HIRSCHON, Renée, “Türkiye ve Yunanistan Arasında 1923 Zorunlu Nüfus Mübadelesi: Sonuçlar Üzerine Bir Değerlendirme”, 90. Yılında Türk Yunan Zorunlu Nüfus Mübadelesi Yeni Yaklaşımlar, Yeni Bulgular Sempozyum Bildiri Metinleri (pp.XII-XVII). Lozan Mübadilleri Vakfı Yayınları, İstanbul, 2016.
• JACKSON, Marueen, “‘Cosmopolitan’ Smyrna: Illuminating or Obscuring Cultural Histories?”, Geographical Review, Volume.102, Issue.3, Abingdon, 2012, pp.337-349.
• KAYA, Mehmet, “Lozan Mübadillerinin Bursa’ya İskanları”, Milli Kültür Araştırmaları Dergisi (MİKAD), Volume.1, Issue.1, İzmir, 2017, pp.1-12.
• KILIÇOĞLU CİHANGİR, Çiğdem, “Lozan Barış Konferansı’nın İlk Aşaması ve Konferansın Kesintiye Uğradığı Dönemde Yunanistan”, Atatürk Yolu Dergisi, Issue.53, Ankara, 2013, pp.129-154.
• KOLLUOĞLU, Biray, “Excesses of nationalism: Greco-Turkish population exchange”, Nations and Nationalism, Volume.19, Issue.3, London, 2013, pp.532–550.
• KOLLUOĞLU KIRLI, Biray, “Forgetting the Smyrna fire”, History Workshop Journal, Volume.60, Issue.1, Oxford, 2005, pp.25-44.
• KURTULGAN, Kürşat, “Cumhuriyetin İlk Yıllarında Bozkır’a İskân Edilen Balkan Muhacirleri”, Uluslararası Sempozyum: Geçmişten Günümüze Bozkır Bildiri Kitabı (pp.399-418), Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yayınları, Konya, 2016.
• ÖZCAN, Eda, “Ahali Mübadelesi ve Yardımların İstanbul Örneği”, Journal of Modern Turkish History Studies, Volume.IX, Issue.20-21, İzmir, 2010, pp.55-75.
• ÖZTÜRK, Gülin, “Tasfiye Talepnameleri Işığında Mübadillerin Yerleştirilmesi: Adana Örneği”, Tarih İncelemeleri Dergisi, Volume.XXXI, Issue.1, İzmir, 2016, pp.247-276.
• POLAT, Sema, “1927 İzmir Nüfus Sayımı ve İzmir”, Journal of Modern Turkish History Studies, Volume.2, Issue.4, İzmir, 1994, pp.63-75.
• SHIELDS, Sarah, “Forced Migration as Nation-Building: The League of Nations, Minority Protection, and the Greek-Turkish Population Exchang”, Journal of the History of International Law/Revue d’histoire du droit international, Volume.18, Issue.1, Leiden, 2016, pp.120-145.
• SÖNMEZDAĞ, Umur, “İzmir’in Eski Tramvayları”, KNK Dergi, Issue.33, İzmir, 2017, pp.6-13.
• TANSUG, Feryal, “Memory and Migration: The Turkish Experience of The Compulsory Population Exchange”, Bulletin of the Centre of Asia Minor Studies, Volume.17, Athens, 2011, pp.195-216.
• UYAR, Hakkı, “İzmir’in Kent Kimliğinin Oluşumunda Göç Olgusu: Tarihsel Arka Plan”, İzmir Felsefe Günler 2012-2016 Bildiri Kitabı (pp.325-354), Dokuz Eylül Üniversitesi Yayınları, İzmir, 2017.
• ÜRÜK, Yaşar, “Dünden Bugüne Göztepe”, KNK Dergi, Issue.35, İzmir, 2018, pp.68-71.
• YILDIZ, Nuray ve YILDIZ, Emel, “Mübadele Meselesi Ve Cumhuriyet Dönemi Tarımsal Kalkınma Politikası”, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Volume.14, Issue.1, Edirne, 2012, pp.349-370.
• YORULMAZ, Şerife, “XIX. Yüzyıl’da Kozmopolit Bir Ticaret Kenti: İzmir”, Journal of Modern Turkish History Studies, Volume.1, Issue.3, İzmir, 1993, pp.133-148.
• http://bursagocmuzesi.com/her-sey-yunan-isgali-ile-basladi/ (Date Accessed: 26.12.2019)
• https://www.flickr.com/photos/166185345@N07/48080418083/in/ dateposted-public/ (Date Accessed: 12.02.2020)
• https://www.discusmedia.com/maps/maps_of_smyrna/5605/ (Date Accessed: 26.02.2020)
• http://serhira.blogspot.com/2017/01/sakiz-adasi-sakinleri-10.html (Date Accessed: 01.03.2020)
• http://www.mfa.gov.tr/lausanne-peace-treaty-vi_-convention-concerningthe-exchange-of-greek-and-turkish-populations-signed-at-lausanne_. en.mfa (Date Accessed: 10.03.2020)