BAZI İLLERDEN 27 MAYIS ASKERİ DARBESİNE YAPILAN TEPKİLER VE İHBARLAR

Yıl 2020, Cilt: 20 Sayı: 41, 799 - 819, 01.12.2020

Yücel Yiğit

Öz

1950’de başlayan Demokrat Parti iktidarı, yaklaşık on yıl sürdükten sonra 27
Mayıs 1960 askeri darbesiyle kesintiye uğramıştır. Darbenin akabinde Demokrat Partililer
ve Adnan Menderes hayranları başta İzmir, Manisa, Konya, Aydın ve Denizli olmak üzere
farklı yerlerde hoşnutsuzluklarını dile getirmişlerdir. Bu siyasi iklimde Demokrat Parti
sempatizanları tarafından, halka para ve silah dağıtıldığıyla ilgili resmi makamlara şikâyetler
iletilmiştir. İhbarlar neticesinde meselenin iç yüzünü tespit edebilmek amacıyla taşrada birçok
kovuşturma yapılmıştır. Bu çalışmanın temel amacı, 27 Mayıs Askeri Darbesi sonrası, farklı
yerleşim birimlerinden Demokrat Partililerle ilgili kolluk kuvvetlerine gönderilen ihbarların
nedenlerini ve özelliklerini ortaya koymaktır. Ayrıca bu ihbarlar neticesinde Emniyet Genel
Müdürlüğünce yapılan tahkikatların sonuçları da gözler önüne serilecektir. Yine darbenin,
yerel düzeyde ne tür bir tepkiyle karşılaştığı da çalışmanın inceleme konusu içerisinde yer
alacaktır. Araştırmanın kronolojik çerçevesini 1960 ve 1964 tarihleri arası oluşturmaktadır.
Çalışmada kullanılan belgeler, Emniyet Genel Müdürlüğü Arşivinden alınmıştır. Yine süreli
yayınlar ile ikinci dereceden bazı kaynaklar da kullanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

27 Mayıs Askeri Darbesi, Demokrat Parti, Adnan Menderes, Emniyet Genel Müdürlüğü

REACTIONS AND DENUNCIATIONS TO 27 MAY MILITARY COUP FROM SOME PROVINCES

Öz

The ruling Democratic Party, which started in 1950, was interrupted after nearly
ten years by military coup d’état on 27 May 1960. Following to coup d’etat, particularly
Democratic party members and fans of Adnan Menderes expressed their displeasure in
different places, especially in İzmir, Manisa, Konya, Aydın and Denizli. Under this political
conjuncture, complaints have been filed to the official authorities of the Democratic Party
sympathizers regarding the distribution of money and arms to the public.There have been
many prosecutions in the provinces in order to identify the inner face of the issue. The main
purpose of this study is to find out the reasons and characteristics of the denunciations which
were sent to the law enforcement agencies regarding Democratic Party members. .In addition,
as a result of these denunciations carried out by the General Directorate of Security, the results
of inquiries will also be revealed. Also, it will be also given place to how 27 May Coup d’etat
was encountered with reactions in local level. The chronological frame of this study consists
from 1960-1964 years. Documents used in the study were taken from the archive of General
Directorate of Security. Periodicals and some secondary sources were also used.

Anahtar Kelimeler

27 May Military Coup, Democratic Party, Adnan Menderes, General Directorate of Security

Kaynakça

• ACET, Ömer, 27 Mayıs 1960 Askeri Darbesi’nin Malatya Basınında Algılanışı, Kütahya Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih ABD Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kütahya, 2019.
• AĞAOĞLU, Samet, Yassıada, Kayseri ve Toptaşı Cezaevi Günlükleri, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2018.
• AKYOL, Taha-Aydın MENDERES, Demokrasiden Darbeye Babam Adnan Menderes, Doğan Kitap, İstanbul, 2011.
• ASLAN, Zehra, Demokrat Parti Döneminde Trabzon (1950-1960). Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, 2017.
• AYDIN, Fatma, Demokrat Parti İktidarı Uygulamalarının Bir Taşra Kenti Basınına Yansımaları: Balıkesir Örneği (1950-1960), Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih ABD Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Balıkesir, 2014.
• BAŞGİL, Ali Fuad, 27 Mayıs İhtilali ve Sebepleri, Kubbealtı Neşriyat, İstanbul, 2014.
• BULUT, Fatma Kuzey, Demokrat Parti Dönemi Asayiş ve Güvenlik Sorunları ve Bunlara Karşı Alınan Önlemler, Atatürk Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Erzurum, 2019.
• DAĞCI, Gül Tuba, Ordu Siyaset İlişkisi Osmanlı’dan Cumhuriyet’e 27 Mayıs 1960 Askeri Darbesi, İlgi Kültür Sanat Yayınları, İstanbul, 2006.
• DEMİREL, Tanel, Türkiye’nin Uzun On Yılı Demokrat Parti İktidarı ve 27 Mayıs Darbesi, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2016.
• DOĞRU, Osman, 27 Mayıs Rejimi, İmge Kitabevi Yayınları, Ankara, 1998.
• GÜLEN, Nejat, Anılarımda 27 Mayıs ve Yassıada, Kastaş Yayınları, İstanbul, 2006.
• KAYA, Engin, 27 Mayıs 1960 Darbesinde Basın, Maltepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişikler ABD Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2019.
• KAYALI, Kurtuluş, Ordu ve Siyaset 27 Mayıs-12 Mart, İletişim Yayınları, İstanbul, 2015.
• KORALTAN, Refik, Demokratlar Tek Parti Devrinden 27 Mayıs İhtilali’ne, Timaş Yayınları, İstanbul, 2013.
• NASKALİ, Emine Gürsoy, Yassıada Şahsi Savunmalar, Kitabevi Yayınları, İstanbul, 2019.
• SUNAY, Cengiz, Türk Siyasetinde Sivil-Asker İlişkileri 27 Mayıs, 12 Mart, 12 Eylül ve Sonrası, Orion Kitabevi, Ankara, 2010.
• ŞAHİN, Ömer, Demokrat Parti Dönemi’nde Diyarbakır’da Asayiş Politikaları, Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih ABD Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Van, 2019.
• TORCU, Leyla, Demokrat Parti’yi 27 Mayıs’a Götüren Nedenler, Dokuz Eylül Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılapları Tarihi Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İzmir, 1994.
• YALTA, Bahtiyar, Bir Darbeci Subayın Hatıraları 27 Mayıs 1960- 22 Şubat 1962-21 Mayıs 1963, Kronik Yayınları, Yayına Hazırlayan: Erhan Çifci, İstanbul, 2020.
• YERLİYURT, Gonca, 27 Mayıs Bursa Yerel Basını (Taraflı Basın), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Gazetecilik ve Halkla İlişkiler ABD Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 1993.
• AHMAD, Feroz, “Türkiye’nin Cumhuriyet Dönemi Siyasal Gelişmeleri”, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, İletişim Yayınları, C. 7, İstanbul, 1983, s.1991-1998.
• ALPAN, Hulusi, “Memleketimizde Cürümler ve Mücrimler (Adliye İstatiksellerine Göre)”, Polis Dergisi, S. 321, Ankara, Mayıs 1940, s. 31-45.
• Atatürk Araştırma Merkezi, 19. Yüzyıldan Günümüze Türkiye’de İktidara Müdahaleler ve Darbeler Uluslararası Sempozyumu Bildiriler Kitabı, C. I-II, Yayına Hazırlayan: Selcan Koçaslan, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, 2019.
• ÇAVDAR, Tevfik, “Demokrat Parti”, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, İletişim Yayınları, C. 8, İstanbul, 1983, s.2060-2075.
• DÖNMEZER, Sulhi, “Suç Rakamları”, Polis Dergisi, Y. 9, S. 114, Ankara, Ocak 1962, s. 15-16.
• GÜRYÜCEL, Ferit, “Suçluluğun Artma Sebepleri”, Polis Dergisi, S. 347, Ankara, Mart 1947, s. 26-30.
• KOÇAK, Cemil, “Siyasal Tarih, 1923-1950”, Türkiye Tarihi/Çağdaş Türkiye 1908- 1980, Yayın Yönetmeni: Sina Akşin, Cem Yayınevi, C. 4, İstanbul, 1994, s.85-173.
• KOÇLAR, Bekir, “Çok Partili Hayata Geçiş Döneminde Hükûmet-Muhalefet İlişkisi”, Türkler Ansiklopedisi, Yeni Türkiye Yayınları, C. 16, Ankara, 2002, s.754-764.
• SUNAR, İlkay, “Demokrat Parti ve Popülizm”, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, İletişim Yayınları, C. 8, İstanbul, 1983, s. 2076-2088.
• YİĞİT, Yücel-İbrahim İRDEM, “İnönü’ye Suikastlar: Düzmece mi Gerçek mi?”, Ulusal Kahraman Devlet Adamı İsmet İnönü Sempozyumu Bildirileri, Yayına Hazırlayan: Engin Berber, İzmir, 2019, s. 31-44.
• YÜCEL, Serhan, “Menderes Dönemi (1950-1960)”, Türkler Ansiklopedisi, Yeni Türkiye Yayınları, C. 16, Ankara, 2002, s.835-854.