MEHMET ALİ PAŞA VE VEHHÂBÎLER

Yıl 2021, Cilt: 21 Sayı: 42, 19 - 46, 07.07.2021

Kamuran Şimşek

Öz

Napolyon’un 1798 yılındaki Mısır Seferi, Osmanlı Devleti ile Fransa’yı karşı karşıya
getirmiş bir süre sonra İngiltere ve Rusya gibi devletlerin olaya müdahil olmasıyla mesele
uluslararası bir boyut kazanmıştır. Osmanlı Devleti, İngilizlerden aldığı destek ile Fransızları
Mısır’dan çıkarmak amacıyla bölgeye bir ordu göndermiştir. Bu orduya Kavala hakiminin
hazırladığı askerler de iştirak etmiş ve hakimin oğlu Ali Ağa ile yardımcısı Mehmet Ali de
ordunun başında sefere çıkmışlardır. Ali Ağa, bir müddet sonra Kavala’ya dönmek zorunda
kalmış bunun üzerine askerlerin başına Mehmet Ali geçmiştir. Mısır’da güçlü bir idarenin
tesis edilmesine engel olan Kölemenlerin, Fransızlarla yapılan mücadelelerde güçlerini
kaybetmeleri ve bölgedeki siyasi istikrarsızlık nedeniyle Mehmet Ali idareyi ele geçirmeyi
başarmıştır.
Vehhâbîlerin lideri olan Muhammed b. Abdulvehhâb ise başlarda düşüncelerini
yaymak için risaleler kaleme almış ve bazı dini görüşlerin yanlış olduğunu ileri sürmüştür.
Osmanlı Devleti ilk önce bunlara karşı herhangi bir girişimde bulunmamış ancak Vehhâbîler
giderek güçlenerek kutsal şehirlere yönelmişlerdir. Vehhâbîlerin Haremeyn (Mekke ve
Medine) ve Taif’e yönelmeleriyle Osmanlı Devleti bu konuyla daha yakından ilgilenmeye
başlamıştır. Üzerlerine gönderilen devlet adamlarının meseleyi halledememesi üzerine
Osmanlı Devleti, Mısır Valisi Mehmet Ali Paşa’yı görevlendirmiştir. Bu çalışmada, Mehmet
Ali Paşa’nın gittikçe güç kazanan ve kutsal yerleri ellerine geçiren Vehhâbîlerle yapmış
olduğu mücadeleler hakkında bilgi verilmesi amaçlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Mehmet Ali Paşa, Muhammed b. Abdulvehhâb, Mısır, Vehhâbîler

MEHMET ALİ PAŞA AND WAHHABIS

Öz

Napoleon’s 1798 Egyptian Campaign which made the Ottoman Empire and France
confront with each other gained an international dimension after states such as England and
Russia intervened to the case. With the support of the England, the Ottoman Empire sent an
army to the region to drive the France away from Egypt. The soldiers trained by the judge of
Kavala also took part in this army, and the judge’s son Ali Agha and his deputy Mehmet Ali
also campaigned at the head of the army. Ali Agha had to return to Kavala after a while, and
he was replaced by Mehmet Ali, who managed to take over the control of administration due
to the Kölemens’, prevented the establishment of a strong administration in Egypt, loss of
power in the struggles against the France and political instability in the region.
Mohammad b. Abdulwahhab, the leader of the Wahhabis, initially wrote treatises
to spread his thoughts and suggested that some religious views were wrong. The Ottoman
State did not take any measures against them at first, but the Wahhabis became stronger and
turned towards holy cities. The Ottoman State became more interested in this issue as the
Wahhabis directed towards the holy cities (Mecca and Medina) and Taif. The Ottoman Empire
appointed The Governor of Egypt Mehmet Ali Pasha as the appointed statesmen failed to
solve the issue. This study aims to provide information on the struggles of Mehmet Ali Pasha
against Wahhabis, who were increasingly gaining strength and capturing the sacred places.

Anahtar Kelimeler

Mehmet Ali Pasha, Mohammad b. Abdulwahhab, Egypt, Wahhabis

Kaynakça

• C. DH. 28/1369 (10/03/1218); 63/3110 (25/12/1233); 75/3745 (07/02/1227); 130/6484 (29/05/1228); 216/10782 (29/03/1234); 271/13503 (19/01/1234).
• HAT. 288/17288 (15/02/1229); 300/17875 (21/11/1231); 331/19109 (21/11/1231); 341/19533 (27/08/1230); 342/19569 (15/03/1228); 344/19635 (15/04/1228); 344/19650 (27/12/1233); 345/19691A (11/02/1228); 345/19691B (03/03/1228); 485/23763 (01/02/1232); 547/26987 (04/09/1225); 631/31174 (23/12/1230); 631/31179 (25/12/1230); 803/37119 (10/07/1228); 865/38565 (13/09/1236); 1338/52250 (29/02/1229); 1351/52785 (26/11/1227).
• TS. MA. e. 877/67 (15/03/1228); 882/30 (29/12/1228); 898/47 (15/03/1228).
• AHMET CEVDET PAŞA, Tarih-i Cevdet, Tertib-i Cedid, Matbaa-yı Osmaniye, Dersaadet, 1309.
• ALTUNDAĞ, Şinasi, Kavalalı Mehmet Ali Paşa İsyanı Mısır Meselesi 1831 – 1841, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1988.
• ARMAOĞLU, Fahir, 19. Yüzyıl Siyasi Tarihi (1789 – 1914), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1997.
• GÜNER, Selda, Osmanlı Arabistanı’nda Kıyam Ve Tenkil Vehhâbî-Suûdîler (1744- 1819), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 2013.
• JORGA, Nicolae, Osmanlı İmparatorluğu Tarihi (1774-1912), C. 5, İstanbul, Yeditepe Yayınevi, 2009.
• KARAL, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi Nizam-ı Cedid ve Tanzimat Devirleri (1789 – 1856), C.V, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2007.
• KARPAT, Kemal, İslamın Siyasallaşması, İng. Çev. Şiar Yalçın, Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2005.
• KURŞUN, Zekeriya, Necid ve Ahsa’da Osmanlı Hakimiyeti Vehhabî Hareketi ve Suud Devleti’nin Ortaya Çıkışı, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1998.
• LEWİS, Bernard, Ortadoğu, Çev. Selin Y. Kölay, Arkadaş Yayınları, Ankara, 2014.
• LUTSKİY, Borisoviç, Arap Ülkelerinin Yakın Tarihi 16. Yüzyıldan 20. Yüzyıla, İng. Çev. Turan Keskin, Yordam Yayınları, İstanbul, 2016.
• ORTAYLI, İlber, İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı, Timaş Yayınları, İstanbul, 2008.
• SHAW, Stanford-Ezel Kural Shaw, Osmanlı İmparatorluğu ve Modern Türkiye, C.II, Çev. Mehmet Harmancı, E Yayınları, İstanbul, 2008.
• SİNOUÉ, Gilbert, Kavalalı Mehmed Ali Paşa Son Firavun, Çev. Ali Cevat Akkoyunlu, Doğan Yayıncılık, İstanbul, 1999.
• ŞEKER, Fatih M., Osmanlılar ve Vehhâbilik, Dergah Yayınları, İstanbul, 2016.
• UÇAROL, Rifat, Siyasi Tarih 1789–2001, Der Yayınları, İstanbul, 2008.
• AKALIN, Durmuş-Selim Parlaz, “Nil’de İktidar Mücadelesi ve Kavalalı”, Çankırı Karatekin Üniversitesi Uluslararası Avrasya Strateji Dergisi, C.I, S.1, Çankırı 2012, ss.115-134.
• BÜYÜKKARA, Mehmet Ali, “Vehhâbîlik”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.XXXXII, İstanbul, 2012, ss.611-615.
• ÇAĞATAY, Neşet, “Vehhâbîlik” MEB İslam Ansiklopedisi, C.XIII, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, 1986, ss.262-269.
• GÖRGÜN, Hilal, “Mısır”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.XXIX, Ankara, 2004, ss.569-575.
• KIŞ, Salih, “Kavalalı Mehmet Ali Paşa’nın Anadolu Harekâtı ve Konya Muharebesi”, Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, S.23, Konya, 2010, ss.145-158.
• KUTLUOĞLU, Muhammet Hanefi, “Kavalalı Mehmed Ali Paşa”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.XXV, Ankara, 2002, ss.62-65.
• YÖRÜKAN, Yusuf Ziya, “Vahhabilik”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S.1, Ankara, 1953, ss.51-67.
• EREN, Emine, Kavalalı Mehmet Ali Paşa İsyanı ve Mısır Meselesi, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir, 2008.
• GÖZÜBERK, Yusuf İskender, Arşiv Vesikaları Işığında İlk Vehhabî Devleti, Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2006.
• PEKKİRİŞÇİ, Ahmet, Hâricîler ve Vehhâbilerin ve Ortaya Çıktıkları Dönemlerin Ortak Özellikleri, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Konya, 2011.
• TÜRKEL, Rifat, Vehhâbîlik ve Arka Planı (Başlangıçtan II. Suûd Devleti’ne Kadar), Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, İzmir, 2013.