YUNAN KIZILHAÇ CEMİYETİ’NİN ANADOLU VE TRAKYA’DAKİ FAALİYETLERİ

Yıl 2021, Cilt: 21 Sayı: 42, 153 - 203, 07.07.2021

Emir Bostancı

Öz

Birinci Dünya Savaşı’nın kaybedilmesinin ardından Osmanlı İmparatorluğu
topraklarının bir kısmı İtilaf Devletleri tarafından işgal edilmiştir. Savaşta bu devletlerin
yanında yer alan Yunanistan da bu durumdan yararlanmak istemiştir. Megali İdea projesi
kapsamında egemenlik altına almak istediği topraklara sahip olmaya çalışmıştır. Bu hedef
doğrultusunda harekete geçen Yunanistan işgallere girişmeden önce Batı Anadolu, Trakya
ve Karadeniz bölgelerinde birçok vasıtayla hazırlık çalışmaları yapmıştır. Ayrıca işgallerin
yerleşmesi ve bölgelerdeki halkların baskı altına alınması için de bu vasıtalar kullanılmıştır.
Yunan Kızılhaç Cemiyeti, bu vasıtaların en önemlilerinden biridir. Cemiyet, yürüttüğü
insani faaliyetler yanında muhacir adı altında binlerce çeteci Rum’un Osmanlı topraklarına
sızmasına yardımcı olmuştur. Doktor, hasta bakıcı veya başka isimler altında getirdiği
Yunanlılar da bu Rumları ve bölgelerde bulunan yerli Rumları eğiterek örgütlemişlerdir.
Genel itibari ile Kızılhaç subayları da fiili olarak bu örgütlenmelerin içerisinde yer almışlardır.
Ayrıca Kızılhaç gemileri ile gelen silah, cephane ve üniforma gibi askerî teçhizat da bu çetelere
dağıtılmıştır. Söz konusu çeteler, Müslümanlara saldırmış ve karışıklık çıkarmışlardır. Hatta
bizzat Kızılhaç askerleri ve doktorları da saldırılarda bulunmuşlardır. Bunların dışında, Yunan
Kızılhaçı, propaganda ve istihbarat konularında da Yunanistan için siyasi bir alet olarak
kullanılmak istenmiştir. Metropolitler, Yunan subayları, İtilaf Devletlerinin temsilcileri ve diğer
Yunan örgütleri ile işbirliği içerisinde bu faaliyetler yürütülmüştür.
Çalışmanın amacı, Yunanların Batı Anadolu, Trakya ve Karadeniz bölgelerinde
Osmanlı Devleti aleyhine yaptığı çetecilik, silah kaçakçılığı ve propaganda gibi eylemlerinde
Yunan Kızılhaç Cemiyeti’nin sahip olduğu payı incelemektir. Genel olarak cemiyetin
faaliyetlerinin yoğunlaştığı 1919-1920 yılları arası ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Yunan Kızılhaç Cemiyeti, Rum Çeteler, Metropolit, Batı Anadolu, Trakya, Karadeniz Bölgesi

ACTIVITIES OF THE HELLENIC RED CROSS SOCIETY IN ANATOLIA AND THRACE

Öz

After the loss of the First World War, some parts of the Ottoman lands were occupied
by the Allies. Greece, which sided with the Allies in the war, also wanted to take advantage
of this situation. As part of the Megali Idea project, they tried owning the lands they wanted
to possess. To achieve this goal, the Greeks conducted preparations by many resources in
Western Anatolia, Thrace, and the Black Sea regions before embarking on invasions. Besides,
these means were used to settle the invasions and put the people in the regions under pressure.
The Hellenic Red Cross Society has been one of the most important means. In
addition to the conducting humanitarian activities, the Society helped thousands of ganged
Rums infiltrate Ottoman territory under the name of the immigrant. Greeks who were
brought as doctors, nurses, etc. also educated and organized these Rum and local ones in
the regions. Red Cross officers were also de facto involved in these organizations. Military
equipment such as weapons, ammunition, and uniforms that came with Red Cross ships were
also distributed to these gangs. They have attacked Muslims and caused the disorder. Even
Red Cross soldiers and doctors personally performed attacks. Apart from these, the Hellenic
Red Cross was also intended to be used as a political instrument for Greece in propaganda
and intelligence matters. These activities were conducted in cooperation with metropolitans,
Greek officers, representatives of the Allies, and other Greek organizations.
This study aims to examine the share of the Greek Red Cross Society in the acts of the
Greeks against the Ottoman Empire in Western Anatolia, Thrace, and Black Sea regions such
as ganging, arms smuggling, and propaganda. In general, it has been discussed between 1919
and 1920, when the activities of the society were concentrated.

Anahtar Kelimeler

Hellenic Red Cross Society, Rum Bands, Metropolitan, Western Anatolia, Thrace, Black Sea Region

Kaynakça

• Türkiye Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• Dâhiliye. Emniyeti Umumiye Müdüriyeti. 6. Şube. (DH. EUM. 6.ŞB.) 49.72
• Dâhiliye. Emniyeti Umumiye Müdüriyeti. Asayiş Kalemi (DH. EUM. AYŞ.) 4.15/3; 4.95/2; 5.21/3; 5.21/4; 6.52/38; 6.52/40; 6.52/53; 8.105; 9.44; 10.21/5; 15.84/3; 16.68/1; 16.68/2; 26.17/3; 29.72/37-38; 45.28/17; 45.28/27; 51.26/3; 51.26/4; 73.77/1; 73.77/3; 74.34; 75.55/1
• Dâhiliye. Emniyeti Umumiye Müdüriyeti. Ecanib Kalemi (DH. EUM. ECB.) 24.71; 36.51/1; 36.51/4; 36.51/8; 36.51/12; 36.51/15; 36.51/16; 36.51/23; 36.53; 37.7/4; 37.7/7; 37.7/8; 37.10/31; 37.10/33; 37.10/39; 37.10/41; 37.10/55; 37.10/59; 37.10/61; 37.10/85; 37.12
• Dâhiliye. İdare-i Umumiye (DH. İ.UM.) 20. 14/1; 20. 14/2; 20. 14/4
• Dâhiliye. Kalem-i Mahsus (DH. KMS.) 50.33/5; 50.33/7; 50.33/8; 51.41/1; 51.41/2; 52.88; 53.21/1; 53.21/2; 55.7/4; 55.7/3
• Dâhiliye. Şifre Kalemi (DH. ŞFR.) 94.246; 95.227; 98.73; 98.216; 98.226; 98.232; 98. 250; 98.340; 99.24; 99. 364; 99.376; 100.57; 101.41; 103.44; 614.84; 615.34; 615.45; 616.88; 621.55; 625.16; 625.102; 625.151; 626.81; 627.126; 628.57; 628.119; 630.99; 630.126; 632.54; 634.94; 640.63; 640.81; 649.105
• Meclis-i Vükela Mazbataları (MV) 214.100
• Teftişat-ı Rumeli Evrakı. Jandarma Müşiriyet ve Kumandanlık Evrakı (TFR. I. AS.) 38.3711/4
• Teftişat-ı Rumeli Evrakı. Selanik Evrakı (TFR. I. SL.) 107.10654; 125.12405/2
• Kızılay Arşivi 194.15; 194. 25; 194.25/1; 194.25/2; 194.25/3; 645.101; 645.101/1
• Genelkurmay Başkanlığı Askerî Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Arşivi (ATASE)
• İstiklal Harbi Kataloğu (İSH) Kutu: 11, Gömlek: 10; Kutu: 11, Gömlek: 44; Kutu: 11, Gömlek: 53; Kutu: 19, Gömlek: 84; Kutu: 22, Gömlek: 70; Kutu: 37, Gömlek: 18; Kutu: 37, Gömlek: 55; Kutu: 37, Gömlek: 61; Kutu: 97, Gömlek: 17; Kutu: 84, Gömlek: 29; Kutu: 84, Gömlek: 30; Kutu: 84, Gömlek: 31; Kutu: 84, Gömlek: 36; Kutu: 86, Gömlek: 67; Kutu: 91, Gömlek: 27; Kutu: 206, Gömlek: 93; Kutu: 295, Gömlek: 81; Kutu: 432, Gömlek: 148; Kutu: 467, Gömlek: 53; Kutu: 779, Gömlek: 56
• AKER, M. Şefik, 57. Tümen ve Aydın Milli Mücadelesi (1918-1920), Yay. haz.; Ahmet Tetik, vd., Genelkurmay Basımevi, Ankara, 2006.
• ATATÜRK, M. Kemal, Nutuk, C. I, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, 1967.
• ATATÜRK, M. Kemal, Nutuk, C.II, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, 1967.
• ATATÜRK, M. Kemal, Nutuk, C.III, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, 1967.
• BAYAR, Celal, Ben de Yazdım, C. V, Sabah Kitapları Yayınları, İstanbul, 1997.
• ÇANTAY, Hasan Basri, Kara Günler ve İbret Levhaları, Balıkesir İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları, Balıkesir, 2006.
• ÇETİNKAYA, Ali, Milli Mücadele Dönemi Hatıraları, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, 1993.
• DURSUN, M. Kamil, İzmir Hatıraları, Akademik Kitabevi, İzmir, 1994.
• ERGENELİ, Hilmi, “1919 Ayvalık Savunması ile İlgili Anılar”, Düz. Adnan Ergeneli, Belleten, C. XLVIII, S. 189-190, Ankara, 1984, ss. 167-236.
• ERTÜRK, Hüsamettin, İki Devrin Perde Arkası, Haz. Samih Nafiz Tansu, İlgi Kültür Sanat Yayınları, İstanbul, 2011.
• KANSU, Mazhar Müfit, Erzurum’dan Ölümüne Kadar Atatürk’le Beraber, C. I, TTK Yayınları, Ankara, 1986.
• KARABEKİR, Kazım, İstiklal Harbimiz, C. I, Emre Yayınları, İstanbul, 1995.
• KAYGUSUZ, Bezmi Nusret, Bir Roman Gibi, İzmir BB Kent Kitaplığı, İzmir, 1955.
• ÖKDEM, Haydar Rüştü, Mütareke ve İşgal Anıları, Haz. Zeki Arıkan, TTK Yayınları, Ankara, 1991.
• ÖZALP, Kazım, Mili Mücadele (1919-1922), C. I, , TTK Yayınları, İkinci Baskı, Ankara, 1985.
• ARIKAN, Zeki, Mütareke ve İşgal Dönemi İzmir Basını (30 Ekim 1918- 8 Eylül 1922), Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, 1989.
• Arşiv Belgeleriyle Rum Faaliyetleri (1918-1922), C. I., Genelkurmay Basımevi, Ankara, 2009.
• Arşiv Belgelerinde Mustafa Kemal Atatürk, C. II., Genelkurmay Basımevi, Ankara, 2017.
• ATALAY, Bülent, Fener Rum Patrikhanesi’nin Siyasi Faaliyetleri (1908-1923), Tarih ve Tabiat Vakfı Yayınları, İstanbul, 2001.
• BOZKURT, Abdurrahman, İtilaf Devletlerinin İstanbul’da İşgal Yönetimi, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, 2014.
• ÇAPA, Mesut, Pontus Meselesi, Serander Yayınevi, Trabzon, 2001.
• EDİZ, İsmail, Diplomasi ve Savaş: İngiliz Belgelerinde Batı Anadolu’da Yunan İşgali (1919-1922), Atatürk Araştırmaları Merkezi Yayınları, Ankara, 2015.
• ERİM, Nihat, Devletlerarası Hukuk ve Siyasi Tarih Metinleri, C. I, TTK Basımevi. Ankara, 1953.
• GÖKÇEN, Salim, Türkiye’de Rum-Yunan Vahşet ve Terörü, IQ Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul, 2010
• GÜLER, Ali, İşgal Yıllarında Yunan Gizli Teşkilatları, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara,1988.
• GÜLER, Ali, Sorun Olan Yunanlılar ve Rumlar, Türkar Yayınları, Ankara, 2003.
• GÜLER, Ali, Yunan-Rum Terörü, Emre Yayınları, İstanbul, 2003.
• GÜLLÜ, Ramazan Erhan, Patrik Meletios Metaksakis ve İstanbul Rum / Ortodoks Patrikhanesi (1921-1923), Ötüken Neşriyat, İstanbul, 2017.
• GÜLLÜ, Ramazan Erhan, Türkiye’de Gayrimüslimlerin Yönetimi, Ötüken Neşriyat, İstanbul, 2018.
• GÜRLER, Hamdi, Kurtuluş Savaşı’nda Bekir Sami Günsav (Mayıs-Haziran 1919), Genelkurmay Basımevi, Ankara, 1994.
• JAESCHKE, Gotthard, Kurtuluş Savaşı ile İlgili İngiliz Belgeleri, TTK Yayınları, Ankara, 2011.
• İLGÜREL, Mücteba, Milli Mücadele’de Balıkesir Kongreleri, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, İstanbul, 1999.
• KARAL AKGÜN, Seçil ve ULUĞTEKİN, Murat, Hilal-i Ahmer’den Kızılay’a, TDV Yayınları, Ankara, 2002.
• KİTSİKİS, Dimitri, Türk-Yunan İmparatorluğu, İletişim Yayınları, İstanbul, 1996.
• Mili Mücadele’de Hilal-i Ahmer: TBMM’nin Teşkilinden Sakarya Zaferi’ne Kadar İcraat Raporu (23 Nisan 1920-23 Eylül 1923), Haz. İsmail Hacıfettahoğlu, Türk Kızılay Derneği Yayınları, Ankara, 2007.
• MUTLU, Cengiz, Mütareke Döneminde Rum Nüfus Hareketleri (1918-1922), Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, 2014.
• ÖZEL, Sabahattin, Millî Mücadelede Trabzon, TTK Yayınları, Ankara, 1991.
• ÖZTOPRAK, İzzet, Kurtuluş Savaşı ile ilgili Yunan Belgeleri, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara, 2006.
• PALLİS, Alexander Anastasius, Yunanlıların Anadolu Macerası (1915-1922), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 1997.
• Papers Relating to the Foreign Relations of the United States, The Paris Peace Conference, 1919. Ed. J.V. Fuller, C. III, United States Government Printing Office, Washington, 1943.
• SARINAY, Yusuf, PEHLİVANLIOĞLU, Hamit ve SAYDAM, Abdullah, Pontus Meselesi ve Yunanistan’ın Politikası(Makaleler), Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, 2015.
• SHAW, Stanford J., From Empire To Republic: The Turkish War Of National Liberation 1918-1923 A Documentary Study, C. I, TTK Yayınları, Ankara, 2000.
• SHAW, Stanford J., From Empire To Republic: The Turkish War Of National Liberation 1918-1923 A Documentary Study, C. II, TTK Yayınları, Ankara, 2000.
• SOFUOĞLU, Adnan, Fener Rum Patrikhanesi ve Siyasi Faaliyetleri, Turan Yayıncılık, İstanbul, 1996.
• TAÇALAN, Nurdoğan, Ege’de Kurtuluş Savaşı Başlarken, Milliyet Yayınları, İstanbul, 1970.
• TOKER, Hülya: Mütareke Döneminde İstanbul Rumları, Genelkurmay Basımevi, Ankara, 2006.
• TURAN, Mustafa, Yunan Mezalimi: İzmir, Aydın, Manisa, Denizli (1919-1923), Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, 2014.
• Türk İstiklal Harbi, C. II, 1. Kısım, Genelkurmay Basımevi, Ankara, 1994.
• Türk İstiklal Harbi, C. II, 2. Kısım, Genelkurmay Basımevi, Ankara, 1994.
• TÜRKEŞ, Ünal, Kurtuluş Savaşında Muğla, Yelken Matbaası, İstanbul, 1973.
• UMAR, Bilge, İzmir’de Yunanlıların Son Günleri, Bilgi Yayınevi, Ankara, 1974.
• YERASİMOS, Stefanos, Milliyetler ve Sınırlar, Çev. Şirin Tekeli, İletişim Yayınları, İstanbul, 1995.
• AKÇA, Bayram, “Milli Mücadele Dönemi’nde Fethiye”, Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S. 9, 2002, ss. 0-0.
• AKGÜN, Seçil, ‘Yunanistan’da Kurtuluş Savaşı’nı İzleyen Gelişmeler’, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, C.1, S.3, 1993, ss. 9-20.
• ATALAY, Bülent, “İşgal Döneminde İzmir Metropoliti Hrisostomos”, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. XI, S. 1, 2009, ss. 31-50.
• BAYRAKTAR, Bayram, “Mütareke’de Yunanistan’ın Ayvalık Politikası”, DEÜ Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, C.I, S.1, 1992, ss. 87-103.
• ÇAPA, Mesut, “Anadolu’da Yunan Kızılhaçı’nın Faaliyetleri (1919-1920)”, Tarih İncelemeleri Dergisi, S. 7, 1992, ss. 217-226.
• ÇELEBİ, Mevlüt, “Bir İtalyan Gazetecinin Kaleminden İzmir’in İşgali”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, C. XIX, Özel Sayı: İzmir’in İşgali, 2019, ss. 131-154.
• ERCAN, Hikmet Yavuz, “Fener ve Türk Ortodoks Patrikhanesi”, Tarih Araştırmaları Dergisi, C. V, S. 8, 1967, ss. 411-439.
• GÜLLÜ, Ramazan Erhan, “Mondros Mütarekesi’nin Ardından Ermeni ve Rum Patrikhanelerinin İşbirliği (30 Ekim 1918 - 11 Ekim 1922)”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C. XXV, S. 75, ss. 575-605.
• GÜLMEZ, Nurettin, “Bodrum, Muğla ve Çevresinde Asayiş Durumu (1918- 1920)”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, C. XVIII/Özel Sayı, 2018, ss. 341-373.
• GÖKÇEN, Salim, “Millî Mücadele Döneminde Yunanistan’ın Türkiye’deki Örgütlenme Faaliyetleri ve Rum Patrikhanesi”, Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi (Ctad), S. 27, 2018, ss. 49-69.
• İNCİ, Salih, “Türk-Yunan Siyasi İlişkilerinde Azınlıkların Dini Kurumları Meselesi (Patrikhane Örneği)”, Balkan Araştırmaları Dergisi, C. I, S. 2, 2010, ss. 63-96.
• İSKENDER KILIÇ, Pelin, “Samsun ve Çevresinde Pontus Çetelerinin Faaliyetleri ve Hükümetin Uygulamaları”, International Periodical For The Language, Literature and History of Turkic, S. 6, 2011, ss. 485-502.
• KALELİOĞLU, Oğuz, “Türk-Yunan İlişkileri ve Megali İdea”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, S. 41, Mayıs 2008, ss. 105-123.
• KARACAGİL, Ö. Kürşad, “Bir Yunan Gizli Cemiyeti: Kordos”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, S. 207, Aralık 2013, ss. 451-464.
• OKUR, Mehmet, “Milli Mücadele Döneminde Fener Rum Patrikhanesinin ve Metropolitlerin Pontus Rum Devleti Kurulmasına Yönelik Girişimleri”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, S. 29-30, 2002, ss. 101-116.
• ÖKTE, Ertuğrul Zekai, “Yunanistan’ın İstanbul’da Kurduğu Gizli İhtilal Cemiyeti: Kordus”, Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, S. 40, 1971, ss. 20-23.
• PANCAR, Emine, “Fethiye Kuva-yı Milliyesi”, Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Güz 2010, S. 25, ss. 41-54.
• SEKİLİ, Ayhan, “Yunan Salib-i Ahmer Cemiyeti’nin Trakya’daki Faaliyetleri”, ÇKÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C. 10, S. 2, Kasım 2019, ss. 26-27.
• TEKİR, Süleyman, “Yunan İşgali Öncesi İzmir ve Çevresinde Rum Faaliyetleri”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, S. 19, 2019, ss. 29-61.
• TURAN, Mustafa, “İzmir’in İşgalinden Önce Anadolu’da Rum Taşkınlıkları ve Tedbirler”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, C. II, S. 6, 1990, ss. 349-360.
• URAL, Selçuk, “Mütareke Dönemi’nde Pontus Devleti Kurmaya Yönelik Çalışmalar ve Alınan Karşı Önlemler”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, S. 27-28, Mayıs-Kasım 2001, ss. 339.
• YALÇIN, Emruhan, “Yunanların Bitmeyen İdeali: ‘Megali İdea’”, Toros Üniversitesi İİSBF Sosyal Bilimler Dergisi, C. IV, S. 7, Aralık 2017, ss. 33-48.
• YELLİCE, Gürhan ‘Birinci Dünya Savaşı ve Yunanistan: Çanakkale’den Milli Bölünmeye’, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, C. XVI, S. 32, 2016, ss. 205-242.
• YELLİCE, Gürhan, “Megali İdea mı Mare Nostrum mu? Mondros Mütarekesi’nden İzmir’in İşgaline İtalyan-Yunan İlişkileri ve Propaganda Savaşı, 1918-1919”, Tarih Okulu Dergisi, C. XI, S. 36, 2018, ss. 177-228.
• YILDIRIM, Hatice, “Türk Basınına Göre Venizelos’un 1920 Seçimlerini Kaybetmesi ve Yankıları”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, C. XX, S.41, 2020, ss. 509-539.
• ÇAPA, Mesut, Kızılay (Hilal-i Ahmer) Cemiyeti, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü, Ankara, 1989.
• ÇAPA, Mesut, Trabzon ve Giresun’da Rum Faaliyetleri (1919-1922), Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü, Ankara, 1986.
• ERDEM, Nilüfer, Yunan Tarihçiliğinin Gözüyle Yunan Harekâtı (1919- 1923), Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, 2009.
• KILIÇ, Fahri, Milli Mücadele’de Pontus Rum Sorunu (1918-1923), Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Atatürk İnkılap ve İlkeleri Tarihi Enstitüsü, İstanbul, 1993.
• http://www.redcross.gr/default.asp?pid=138&la=2 (Erişim tarihi: 07.05.2020).