SEREZ MUHACİRİ MEHMET LÜTFULLAH GÖKÇEN’İN MİLLİ MÜCADELE ANILARI

Yıl 2021, Cilt: 21 Sayı: 42, 205 - 235, 07.07.2021

Nurettin Gülmez Bünyamin As

Öz

Bu makalenin konusu, Mehmet Lütfullah Gökçen’in anılarıdır. Gökçen’in anıları
Latin harfleri ile daktilo edilmiş olup A4 boyutunda, otuz beş (35) sayfadan ibarettir. 1974-
1975 yıllarında yazılmıştır.
Lütfullah Gökçen, 1900 yılında Serez’de doğmuştur. Gökçen’in babası Ahmet Hamdi
Ferahi, Osmanlı Ordusu’nda yüzbaşılığa kadar yükselmiştir. Gökçen’in annesi ise Saide
hanımdır. Lütfullah Gökçen, Ahmet Paşa İlkokulu’nu bitirdikten sonra Serez Rüştiyesine 1910
yılında kaydolmuş ve rüştiyedeki ikinci yılının sonunda ortaya çıkan Balkan Savaşı nedeniyle
okulundan alınmış ve Balkan Savaşı sonrasında ailesiyle birlikte Serez’den Türkiye’ye göç
etmek zorunda kalmıştır. Lütfullah Gökçen ve ailesi 1913 yılında, Selanik’ten bindikleri bir
Rus gemisiyle İzmir’e gelmişler ve daha sonra da Manisa’ya yerleşmişlerdir.
Lütfullah Gökçen, Birinci Dünya Savaşı yıllarında silâhaltına alınmış ve İzmir’in
işgaline kadar İzmir’de Pasaport Karakolunda askerlik görevini yapmıştır. İzmir’in işgalinden
önce ise Manisa’ya dönmüştür. Manisa’nın işgal ve kurtuluş yıllarına tanıklık etmiştir.
Gökçen, 5-6 Eylül 1922 yılında başlayan Manisa Yangını’nın nasıl çıktığı ve Manisa’yı
kimlerin nasıl yaktığı sorusunun cevabını yazmıştır. Lütfullah Gökçen, 8 Eylül 1922 tarihinde
Türk ordusunun Manisa’yı kurtarması sonrasında, Türk ordusuyla birlikte kaçanların takip,
arama ve tarama görevlerine gönüllü olarak katılmıştır. Gökçen, Manisa’nın kurtarılmasından
sonra ise şehirde güvenliğin sağlanması çalışmalarını, bir süre yerine getirmiştir.
Gökçen, anılarında Kazım Özalp, Sarı Edip Efe, Parti Pehlivan, Müftü Âlim Efendi,
Çerkez Ethem, Topal Osman gibi Milli Mücadele’nin önemli isimleriyle ilgili bilgiler vermiş
ve 1922 yılında Gazi Mustafa Kemal Paşa’nın İzmir Kordonu’ndaki konuşmasını dinlemiş ve
hatıratında bundan da söz etmiştir.
Lütfullah Gökçen’in anıları günü gününe yazılmamış ve daha sonra kaleme
alınmıştır. Lütfullah Gökçen, sade bir Türk vatandaşı olarak anılarını kaleme almıştır.
Bu bildirinin amacı; bugüne kadar yayımlanmamış bir hatıratı gün yüzüne çıkarmak,
Yunanlıların Manisa’yı işgali, Manisa’nın Yunanlılar tarafından yakılması, Türk ordusunun
Manisa’yı işgalden kurtarması gibi konulara, sade bir Türk vatandaşının bakışını ortaya
koymaktır.

Anahtar Kelimeler

Mehmet Lütfullah Gökçen, Serez, Selanik, Manisa Yangını, Milli Mücadele

IMMIGRANT OF SEREZ MEHMET LUTFULLAH GÖKÇEN’S THE NATIONAL STRUGGLE PERIOD MEMOIRS

Öz

The subject of this report is the memoirs of Mehmet Lütfullah Gökçen. The memoirs
of Gökçen are typed in Latin letters and are in A4 size, thirty-five (35) pages. It was written in
1974-1975.
Lütfullah Gökçen was born in Serez in 1900. Gökçen’s father, Ahmet Hamdi Ferahi,
advanced up to the Captain rank in the Ottoman Army. Gökçen’s mother’s name is Saide.
After finishing Ahmet Paşa Elementary school, Lütfullah Gökşen enrolled in Serez Secondary
School in 1910 but he was taken from the school because of The Balkan War which emerged
at the end of the second year of his school and he was forced to emigrate from Serez toTurkey
with his family at the end of the war. Lütfullah Gökçen and his family arrived in İzmir in 1913
by a Russian ship which they boarded in Thessaloniki and then settled in Manisa.
Lütfullah Gökçen was recruited in army during the years of The Word War
1andperformedmilitary service at the Pasaport police station in Izmir until the Greek
Occupation. He returned to Manisa before the occupation and witnessed the years of Manisa’s
occupation and salvation.
Gökçen gives the answer to the question of how Manisa Fire, which started on
September 5-6, 1922, broke out and who did it After the Turkish army saved Manisa on 8
September 1922; Lütfullah Gökçen voluntarily fulfilled the tasks of pursuing, searching and
screening those who escaped from the Turkish army. After there scue of Manisa, Gökçen
fulfilled the mission to maintain public order in the city for a while.
Gökçen gives information about the important figures of Turkish War of
Independance, such as Kazım Özalp, Sarı Edip Efe, Parti Pehlivan, Müftü Âlim Efe, Çerkes
Ethem, Topal Osman and also mentions Kemal Pasha’s speech in İzmir Kordon in 1922.
The memoirs of Lütfullah Gökçen were not written day by day, they were written
after wards. Lütfullah Gökçen was written a memories as a simple Turkish citizen.
The purpose of this report is; to reveal a memoir which has not been surfaced and
to present the invasion of Manisa by The Greeks, fire in Manisa set by the Greeks, Turkish
Army’s saving Manisa from invasion with a simple citizen’s point of view.

Anahtar Kelimeler

Mehmet Lütfullah Gökçen, Serez, Thessaloniki, Manisa Fire, National Struggle

Kaynakça

• Albert Kahn Arşivi, Manisa Fotoğrafları Koleksiyonu. http://collections.albertkahn. hauts-de-seine.fr/ (17.02.2021 tarihinde erişilmiştir.) Ali Hakan Ünsal Özel Aile Arşivi.
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA) Hafız Mustafa oğlu Ahmet Hamdi’ye, ait Tasfiye Talepnamesi, Fon Kodu: 674-2075-37.
• AKSAKAL, Bedriye, Anılarda Manisa, Manisa Turizm Derneği Yayını, Manisa,1986.
• ATATÜRK’ÜN SÖYLEV VE DEMEÇLERİ I-III, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi, 5. Baskı, Ankara, 1997.
• AS, Bünyamin, Bir Kuva-yı Milliyeci: Parti Pehlivan, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara, 2020.
• AVAN, Hakkı, Onların Hikâyesi, Manisa Kültür Sanat Kurumu Yayını, Emek Matbaacılık, Manisa, 2005.
• AYDEMİR, Şevket Süreyya, Tek Adam, Mustafa Kemal 1922-1938, C.III, Remzi Kitapevi, Byy, 1999.
• AYDIN, H. Veli, “Balkan Savaşlarından Mübadeleye Serezli Muhacirler”, Uluslararası Mübadele Sempozyumu ve Mübadele’nin 94 Yılı Anma Etkinlikleri 30 Ocak-1 Şubat 2017, Lozan Mübadelesi Yeni Hayat Mücadelesi, Tekirdağ Büyükşehir Belediyesi, 2017.
• AYIŞIĞI, Metin, Belgelerin Işığında Milli Mücadele Tarihimiz, Sentez Yayıncılık, İstanbul, 2012.
• BALTA, Evangelia ve Soner Aytek Alpan, “Küçük Asya Felaketi’nden Sonra Serez’de Mülteci İskânı”, Toplumsal Tarih, S.239, İstanbul, 2013, ss. 20-34.
• BERK, İlhan, Uzun Bir Adam, Yazko, 2. Baskı, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul,1995.
• BELGELERLE YUNAN BARBARLIĞI, Haz. Mehmet Hocaoğlu Berekat Yayınevi, İstanbul, 1985.
• BİLGİ, Nejdet, “1922 Manisa Yangını: Harîk-i Hâil”, Kurtuluş, İzmir Büyükşehir Belediyesi, 2020, ss.85-94
• BİLGİ, Nejdet, İstiklal Yolunda Bestekâr Bir Müftü Ahmet Âlim Efendi, Manisa Belediyesi Kültür Yayınları, Manisa, 2008.
• BÖKE, Pelin, İzmir 1919-1922 Tanıklıklar, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 2006.
• ÇELEBİ, Mevlüt, “İtalyan Belgelerine Göre Saruhan Sancağı’nda Yunan İşgali”, Tarih İncelemeleri Dergisi, C. XXXI, S.1. , İzmir, 2016, ss.115-128.
• ÇİLOĞLU, Fahrettin, Kurtuluş Savaşı Sözlüğü, Doğan Kitap, İstanbul, 1999.
• DİNÇSOY, Mustafa Niyazi, Yöremizin Tarihinde Turgutlu’nun Dramı ve Mustafa Kemal Atatürk, Manisa Turgutlu İlçe Halk Kütüphanesi, demirbaş, tasnif, 12651.956.2, Byy, Bty,
• ERGÜL, Teoman, Kurtuluş Savaşı’nda Manisa, Genişletilmiş 2. Baskı, Kebikeç Yayınları, Ankara 2007.
• GÜREL, Ahmet ve Eren Akçiçek, Uşakizade Köşkü’nden Çankaya Köşkü’ne Latife Mustafa Kemal, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2018.
• GÖKÇEN, Mehmet Lütfullah, Mehmet Lütfullah Gökçen’in Anıları, Sayfa: 1-35, (Daktilo Metin), Manisa 1974-1975.
• GÖKMEN, Oğuz, Diplomasi, Yamaç Ofset, İstanbul, 2006.
• GÜVENÇ, Sefer, (Derleme), Mübadele Öncesi ve Sonrası Eski ve Yeni Adları ile Kuzey Yunanistan Yer Adları Atlası, Lozan Mübadilleri Vakfı, İstanbul, 2010.
• HALICI, Şaduman, Ethem, E Yayınları, İstanbul, 2016.
• KÖKLÜ, H. Nusret, İşgalden Kurtuluşa, Akademi Kitabevi, İzmir, 1998.
• KÖKLÜ, H. Nusret, Ömrümün Kısa Öyküsü, Haz. Nejdet Bilgi, Manisa Belediyesi Kültür Yayınları, Manisa, 2008.
• MC CARTHY, Justin, Ölüm ve Sürgün, (Çev: Bilge Umar), İnkılâp Kitapevi, İstanbul, 1998.
• MERT, Hasan, “Manisa Yangını (6-8 Eylül 1922)”, Yüzüncü Yılında Milli Mücadele Döneminde Manisa, C.I, Editörler: Nurettin Gülmez ve Nejdet Bilgi, Berikan Yayınevi, Ankara, 2020, ss.637-657.
• MISIROĞLU, Kadir, Yunan Mezalimi (Türkün Siyah Kitabı), Sebil Yayınları, İstanbul, 1969.
• MİLAS, Herkül, Göç (Çev: Damla Demirözü), İletişim Yayınları, İstanbul, 2001.
• NEYZİ, Leyla, “Ben Kimim” Türkiye’de Sözlü Tarih, Kimlik ve Öznellik, (Çev: Hande Özkan), İletişim Yayınları, İstanbul, 2004.
• ÖZGEN, Abdurrahman, Milli Mücadelede Türk Akıncıları, Baysan Yayınları, İstanbul, 1982.
• Prof. Dr. Fethi Serter Hayatı ve Eserleri, Hazırlayanlar: Dr. Eren Akçiçek ve Dr. Mehmet Karayaman, İzmir, 2010.
• SU, Kamil, Manisa ve Yöresinde İşgal Acıları, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1986.
• ŞARMAN, Kansu, “Manisa’da Yangın Müfrezeleri”, Popüler Tarih, S.44, 2004, ss.14-15.
• TOLLU, Cemal, “Kurtuluş Gününde İzmir’e Giren Birliklerin İçindeydim”, Hayat Mecmuası, 5 Eylül 1963, ss.12-13.
• TOLLU, Mehmet Cemal, Talimgâh’tan Güzel Sanatlara (1921-1923), Haz. Dr. Servet Avşar, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2018.
• ULUÇAY, Çağatay, İbrahim Gökçen, Manisa Tarihi, Manisa Halkevi Yayınları, Resimli Ay Matbaası, İstanbul, 1939.
• YEĞİNOBALI, Nihal, Cumhuriyet Çocuğu, 10. Baskı, Can Yayınları, İstanbul, 2014.
• YILDIZ, Mahir, 61’İnci Fırka Komutanı Kazım Özalp’in Balıkesir’deki Faaliyetleri (15 Mayıs 1919-30 Haziran 1920), (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Balıkesir, 2009.
• YÖRÜKOĞLU, M. Nuri, Manisa Yangını Triumvira Müsellese yahut Üç günlük Tahrip Altı Asırlık Bir İmar, Celal Bayar Üniversitesi Manisa Yöresi Türk- Tarihi ve Kültürünü Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayınları, Manisa, 2002.
• www.turkiye.gov.tr (15.02.2018 tarihinde, Ali Hakan Ünsal tarafından erişilmiştir.)
• Kızılhaç Arşivi, https://avarchives.icr.org/Film/5436. (17.02.2021 tarihinde erişilmiştir.)