1927 THE TRADE AGREEMENT BETWEEN SOVIET UNION AND TURKEY: A MILESTONE IN ECONOMIC RELATIONSHIP?

Yıl 2021, Cilt: 21 Sayı: 42, 237 - 267, 07.07.2021

Erdal Bilgiç

Öz

This paper addresses the question of whether or not the trade agreement signed
by Soviet Union and Turkey on March 11, 1927 was a milestone for fostering the foreign
trade relations among the two countries. At that time Soviet laws included, the foreign trade
administration must be monopolized by the state. However, in reality, it is difficult to push
state monopolization on international trade especially when the commercial activities take
place on foreign soil. Every independent state desires to protect the interests of its entrepreneurs
and traders. However, when there is a structure like the Soviet Union that protects its foreign
trade with state institutions that constitute a monopoly against entrepreneurs and traders,
this requires a strong will to achieve. Another option is to ignore, avoid establishing trade
relations, and deranging the settled system with the Soviet Union as the western countries did
for a long time. In this context, the developing foreign trade relations among Turkey and the
Soviet Union prospered due to goodwill and overpassing small problems by the bureaucrats
of the two states until the second half of the 1920s. On the other hand, the struggles of the
two countries to piece their economies up, brought new pursuits together. The Soviet Union
started to give up running its foreign trade with joint-stock incorporations. Hence, abiding
with the foreign trade monopoly, companies like Arkos and Russoturk will turn into Soviet
Trade Agency. In the emerging conditions of the mid-1920s Turkey called on countries that
had not yet signed a trade agreement with herself in order to initiate agreement negotiations.
The Soviet Union, on the other hand, was willing to impose its trade institutions on other
countries as the NEP was coming to end.

Anahtar Kelimeler

Soviet Union, Turkey, Foreign Trade, Trade Agreement, Soviet Trade Agency, Arcos, Soviet Trade Agency

SOVYETLER BİRLİĞİ-TÜRKİYE 1927 TİCARET ANLAŞMASI: EKONOMİK İLİŞKİLERDE BİR MİHENK TAŞI MIYDI?

Öz

Bu makalenin amacı 11 Mart 1927 tarihinde Sovyetler Birliği ve Türkiye arasında
imzalanan ticaret anlaşmasının iki ülke arasında gerçekleşen dış ticaret ilişkilerinde bir
dönüm noktası olup olmadığını göstermektir. Sovyet kanunlarına göre dış ticaret rejimi
devletin tekelinde olmak zorundadır, ancak gerçekte dış ticarette devletin tekel uygulamasını
özellikle ticaret diğer ülkelerin topraklarında gerçekleşirken kabul ettirmek zordur. Her
bağımsız devlet kendi girişimcilerinin ve tüccarlarının çıkarlarını korumak ister. Ancak
girişimciler ve tüccarların karşısında dış ticaretini tekel olarak devlet kurumları ile koruyan
Sovyetler Birliği gibi bir yapı varken bunu yapmak güçlü bir irade ister. Diğer bir seçenek ise
uzun yıllar Batılı ülkelerin yaptığı gibi Sovyetler Birliği’ni görmezden gelmek, ticaret ilişkileri
kurmamak veya kurulu düzeni bozmaktır. Bu bağlamda Türkiye ile Sovyetler arasında
gelişen dış ticaret ilişkileri 1920’lerin ikinci yarısına kadar her iki ülkenin bürokratlarının iyi
niyetleri ve zaman zaman görmezden geldikleri durumlar neticesinde ilerlemiştir. Öte yandan
her iki ülkenin savaş sonrasında ekonomilerini toparlamaya başlamaları yeni arayışları da
beraberinde getirmiştir. Sovyetler Birliği anonim şirketlerle dış ticaretini yönetmekten 1920’li
yılların ikinci yarısında vazgeçmektedir. Artık Arcos ve Russotürk gibi şirketler dış ticaret
tekeline uygun olarak Ticaret Temsilciliklerine dönüşecektir. 1920’lerin ortasında dünyada
yeni gelişen koşullar içinde Türkiye henüz kendisi ile ticaret anlaşması imzalamayan ülkelere
anlaşma görüşmelerini başlatmak üzere çağrıda bulundu. Sovyetler Birliği ise NEP’in sonuna
gelinirken kendi ticaret kurumlarını diğer ülkelere kabul ettirme niyetindeydi.

Anahtar Kelimeler

Sovyetler Birliği, Türkiye, Dış Ticaret, Ticaret Anlaşması, Arcos, Sovyet Ticaret Temsilciliği

Kaynakça

• GARF (GOSUDARVTSVENNIY ARHIV ROSSISKIY FEDARATSII- Russian Federation State Archive)
• RGAE (ROSSISKIY GOSUDARVTSVENNIY ARHIV EKONOMIKI-Russian State Archive for Economy)
• BADEM, Candan, Çarlık Döneminde Kars, Ardahan, Artvin 1878-1918, Aras Yayıncılık, İstanbul, 2018.
• BAYKOV, Aleksandr, Soviet Foreign Trade, Princeton University Press, New York, 1946.
• BAYKOV, Aleksandr, The Development Of The Soviet Economic System, Cambridge University Press, England, 1948.
• BİLGİÇ, Erdal, ‘’A Different Way Of Trade With The Soviet Union In The Early Turkish Republican Period: Unlicensed Import Trade’’, Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, Yıl:15, Ankara, 2019, Sayı:29.
• POTSKHVERİYA, Boris, Türk Rus İlişkilerinde 500. Yıl Sempozyumu 1491- 1992,TTK Yayınları, Ankara, 1999.
• CARR, H. Edward, Bolşevik Devrimi 1917-1923 Cİlt 3, çev: Tuncay Birkan, Metis Yayınları, İstanbul, 2004.
• BAKULİN S. N., D. D. Mushistin, Vneşniya Torgovliya SSSR za 20 Let 1918-1937 Statistiçeskiy Spravoçnik, Mejdunorodnaya Kniga,Moskva, 1939.
• BİLGE, A. Suat, Güç Komşuluk İlişkileri Türkiye Sovyetler Birlliği İlişkileri 1920-1964, İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara, 1992.
• FRUNZE, M.V., Türkiye Anıları Kasım 1921-Ocak 1922, Cem Yayınları, İstanbul, 1978.
• GOLDSTEİN, J. et al., Entsiklopediya Sovetskovo Importa, Izdatelstvo Narkomtorga SSSR i RSFSR, Moskva, 1929.
• GÜRÜN, Kamuran, Türk Sovyet İlişkileri 1920-1933,TTK Yayınları, Ankara, 2010.
• HİRST, J.Samuel, ‘’Emperyalizm, Antiemperyalizm ve Sovyet-Türk İlişkilerinde Georgiy Çiçerin’in Rolü’’, Toplumsal Tarih, no: 299, İstanbul, p.50-56.
• KOPTEVSKİY, V.N., Rossiya-Turtsiya Etapı Torgovo-Ekonomiçeskovo Satrudiniçestva, IV RAN, Moskva, 2003.
• LOKMAN, Kemal, Türkiye Petrol Madenleri, Hakimiyeti Milliye Matbaası, Ankara, 1933.
• NOVE, Alec, An Economic History Of The USSR 1917-1991, Penguin Books, England, 1992.
• ÖKÇÜN, Gündüz, Türk Anlaşmaları Rehberi 1920-1973,AÜSBF Yayınları, Ankara, 1974.
• PERİNÇEK, Mehmet, Atatürk’ün Sovyetlerle Görüşmeleri, Sovyet Arşiv Belgeleriyle,Kaynak Yayınları, İstanbul, 2005.
• POTSKHVERİYA, Boris, Türk Rus İlişkilerinde 500. Yıl Sempozyumu 1491- 1992, TTK Yayınları, Ankara, 1999.
• SOKOLOV, A. K., Sovetskiy Neftesindikat na Vnutrennım i Mejdunaodnnıh Rınkah v 1920-e Godah, Ekonomiçeskaya İstoriya, Moskva, 2005.
• SOYSAL, İsmail, Türkiye’nin Siyasi Andlaşmaları Cilt 1,TTK Yayınları, Ankara, 1989.
• SSCB Bilimler Akademisi Doğu Araştırmaları Bölümü, Ekim Devrimi Sonrası Türkiye Tarihi, Çeviren A. Hasanoğlu, Bilim Yayınları, İstanbul, 1978.
• ŞEMSETDİNOV, A. , Bagirov, Y. A., Bir Karagün Dostluğu Kurtuluş Savaşı Yıllarında Türkiye-Sovyetler Birliği İlişkileri, Çev: Hasanoğlu A., Bilim Yayınları, İstanbul, 1979.
• TACİBAYEV, Raşid, Kızıl Meydan’dan Taksim’e,Truva Yayınları, İstanbul, 2004.
• TEZEL, Yahya Sezai,”1923-1939 Döneminde Türkiye’nin Dış İktisadi İlişkileri.” In Atatürk Döneminin Ekonomik ve Toplumsal Sorunları, İYİTM Derneği Yayınları, İstanbul, 1977.
• TEZEL, Yahya Sezai, Cumhuriyet Döneminin İktisadi Tarihi, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 1994.
• Türkiye İstatistik Yıllığı, DİE, Ankara, 1930.
• Türkiye İstatistik Yıllığı, DİE, Ankara, 1934.
• Türkiye İstatistik Yıllığı, DİE, Ankara, 1937.
• Statistical Yearbook of Turkey, DİE, Ankara, 1942.
• UÇAROL, Rıfat, Siyasi Tarih, Der Yayınları, İstanbul, 2008.
• VANDOV, Dimitır, Atatürk Dönemi Türk-Sovyet İlişkileri, Kaynak Yayınları, İstanbul, 2014.
• YAVUZ, S. Bige , ‘’Türk Kurtuluş Savaşı Yıllarında Uluslar arası Rekabet Alanı Olarak Transkafkasya ve Türkiye’nin Ekonomik İlişkileri’’, Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, No:4, 2003.
• TBMM,’’ Kanun Tutanakları 31 Mayıs 1927’’, https://www.tbmm.gov. tr/tutanaklar/KANUNLAR_KARARLAR/kanuntbmmc005/ kanuntbmmc005/kanuntbmmc00501046.pdf [Erişim Tarihi: 05.01.2020].