DEMOKRAT PARTİ DÖNEMİNDE TÜRKİYE-SOVYETLER BİRLİĞİ İLİŞKİLERİ: İKİNCİ DÜNYA SAVAŞI SONRASI DÖNEMİN MİRASI VE SOĞUK SAVAŞ ETKİSİ

Yıl 2021, Cilt: 21 Sayı: 42, 295 - 317, 07.07.2021

Seven Erdoğan , Zehra Aslan

Öz

Türkiye’de çok partili hayata geçilmesinin ardından kurularak 1950-1960 döneminde
iktidar gücünü kullanan Demokrat Parti, Türk siyasal hayatının en önemli aktörlerinden biri
olmuştur. Soğuk Savaşın hüküm sürdüğü bir dönemde ülkeyi yöneten parti, uluslararası
siyasette geçerli olan blok siyasetine uygun bir dış politika izlemiştir. Demokrat Parti
döneminde de ABD liderliğindeki Batı Bloku ile ilişkiler, Türkiye dış politikasının öncelik
konusu olmuş ve Sovyetler Birliği liderliğindeki Doğu Bloğu ile ilişkiler görece sınırlı
kalmıştır. Çalışmanın odak noktasında Demokrat Parti döneminde Sovyetler Birliği ile
kurulan ilişkiler yer almaktadır. Bu kapsamda Türkiye’nin Sovyetlere dair tehdit algısı ve
Batı Bloğunda yer alması, Stalin’in ölümünün ilişkilere etkisi ve ilgili dönemde ilişkilerde
yaşanan önemli gelişmeler ve sorun alanları ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Demokrat Parti, Türkiye, Sovyetler Birliği, Soğuk Savaş

TURKEY-SOVIET UNION RELATIONS DURING THE DEMOCRAT PARTY ERA: THE LEGACY OF THE POST WORLD WAR II PERIOD AND THE INFLUENCE OF COLD WAR

Öz

Democrat Party, which was established after the emergence of multi-party politics
in Turkey and governed the country between 1950 and 1960, became one of the pivotal actors
putting its mark on the Turkish political life. The party, which ruled the country under the
prevalence of the Cold War conditions, followed a foreign policy line that was in line with
the bloc politics dynamics in the international system. During the Democrat Party era, the
relations with the Western Block under the leadership of the United States constituted a
privileged place in the conduct of Turkey’s foreign policy and the relations with the Eastern
Block under the leadership of the Soviet Union stayed relatively limited. The study elaborates
on the relations between Turkey and the Soviet Union during the Democrat Party era. In this
scope, the threat perception of Turkey about the Soviet Union, the influence of Stalin’s death
on the relations and the key developments and problem areas in the relations of the parties in
the Democrat Party era are analysed.

Anahtar Kelimeler

Democrat Party, Turkey, Soviet Union, Cold War

Kaynakça

• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (B.C.A.), 030.01/103.645.5.1.
• ARMAOĞLU, Fahir, 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi: 1914-1995, Timaş Yayınevi, İstanbul, 21. Baskı, 2016.
• BAĞCI, Hüseyin, Türk Dış Politikasında 1950’li Yıllar, ODTÜ Yayınevi, Ankara, 4. Baskı, 2014.
• BODUR, Harun, Kronolojik 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi, Yeditepe Yayınları, İstanbul, 2013.
• GÖNLÜBOL, Mehmet vd., Olaylarla Türk Dış Politikası (1912-1995), Siyasal Kitabevi, Ankara, 9. Baskı, 1996.
• GÜRÜN, Kamuran, Türk-Sovyet İlişkileri (1920-1953), Türk Tarih Kurumu, Ankara, 2. Baskı, 2010.
• HALE, William, Türk Dış Politikası 1774-2000 (Çev. Petek Demir), Mozaik Yayıncılık, İstanbul, 2003.
• İNAN, Süleyman “Demokrat Parti Dönemi (1950-1960)”, Yakın Dönem Türk Politik Tarihi, Süleyman İnan ve Arcan Haytoğlu (Der.), Anı Yayıncılık, Ankara, 2011, s. 115-144.
• KAMEL, Ayhan, 1923’ten Günümüze Türk Dış Politikası ve Diplomasi, İnkılap Yayınevi, İstanbul, 2014.
• KARPAT, Kemal H., Türk Dış Politikası Tarihi, Timaş Yayınevi, İstanbul, 2012.
• ORAN, Baskın, “1945-1960: Dönemin Bilançosu”, Türk Dış Politikası Cilt 1, Baskın Oran (Der.), İletişim Yayınları, İstanbul, 21. Baskı, 2016, s. 479-498.
• SANDER, Oral, Siyasi Tarih: 1918-1994, İmge Kitabevi, Ankara, 15. Baskı, 2007.
• SARAY, Mehmet, Sovyet Tehdidi Karşısında Türkiye’nin NATO’ya Girişi: III. Cumhurbaşkanı Celal Bayar’ın Hatıraları ve Belgeleri, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara, 2. Baskı, 2000.
• SÖNMEZOĞLU, Faruk, Soğuk Savaş Döneminde Türk Dış Politikası: 1945-1991, Der Yayınları, İstanbul, 2016.
• TELLAL, Erel, “SSCB’yle İlişkiler (1945-1960)”, Türk Dış Politikası Cilt 1, Baskın Oran (Der.), İletişim Yayınları, İstanbul, 26. Baskı, 2016, s. 499-521.
• ALBAYRAK, Didem Özdemir ve Kürşad Turan, “Neo-Ottomanism in Turkish Foreign Policy Through the Lenses of the Principal-Agent Theory”, Journal of Security Strategy and Political Studies, C. 1, S. 1, Ankara, 2016, s. 129-154.
• ASLAN, Zehra “Türk-Rus İlişkileri Ekseninde Türkiye’de İktidarların Sol Algısı (1923-1960)”, Karadeniz Araştırmaları, Sayı. 51, Giresun, 2016, s. 171-190.
• BİBER, Tuğba Eray, “II. Dünya Savaşı Sonrası ABD Politikalarının Türkiye- Yunanistan İlişkilerine Etkileri (1946-1954)”, Marmara Türkiyat Araştırmaları Dergisi, C. 7, S. 2, Ankara, 2020, s. 313-342.
• BİLGE-CRİSS, Nur, “Türkiye-NATO İttifakının Tarihsel Boyutu”, Uluslararası İlişkiler, C. 9, S. 34, İstanbul, 2012, s. 1-28.
• BİLGİN, Mustafa Sıtkı “ Turkey’s Foreign Policy towards the Middle East in the 1950’s and Its Impact On Turco-Arab Relations”, Gazi Akademik Bakış, C. 11, S. 21, Ankara, 2017, s. 245-259.
• COŞ, Kıvanç ve Pınar Bilgin, “Stalin’s Demands: Constructions of the ‘‘Soviet Other’’ in Turkey’s Foreign Policy, 1919–1945”, Foreign Policy Analysis, C. 6, Oxford, 2010, s. 43-60.
• DUMAN, Olcay Özkaya ve Haktan Birsel, “Demokrat Parti Döneminde Türk Dış Politikası ve Bu Politikanın Dinamiklerine Etki Eden Dış Gelişmeler”, Atatürk Dergisi, C. 1, S. 1, Ankara, 2012, s. 299-318.
• GÖKTEPE, Cihat ve Süleyman Seydi, “Soğuk Savaş Başlangıcında Türk Dış Politikası”, Bilig, S. 72, Ankara, 2015, s. 197-222.
• GÖNLÜBOL, Mehmet ve A. Haluk Ülman, “Türk Dış Politikasının Yirmi Yılı: 1945- 1965”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, C. XXI, S. 1, Ankara, 1966, s. 143-182.
• GÜNEY, Aylin, “Anti-Americanism in Turkey: Past and Present”, Middle Eastern Studies, C. 44, S. 3, Arkansas, 2008, s. 471-487.
• İZMİR, Bahar, “İki Müttefik, Bir Kriz: Türk-Amerikan İlişkilerinde Jüpiter Füzeleri Krizi”, Humanitas-Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, C. 5, S. 10, Tekirdağ, 2017, s. 177-192.
• KOCAOĞLU, Ceyda Tuna, “Soğuk Savaş Sürecinde Komünizme Karşı Türkiye’nin Uluslararası Güvenlik ve Savunma İşbirlikleri Kurma Çabaları: Balkan Paktı ve İttifakı”, Güvenlik Stratejileri Dergisi, C. 17, S. 37, İstanbul, 2021, s. 1-38.
• ÖZDEMİR, Hikmet, “Turkish-American Relations Towards 1960 Turkish Revolution”, Turkish Yearbook, C. XXXI, Ankara, 2000, s. 159-181.
• SANCAKTAR, Caner, “Demokrat Parti Dönemi Türk Dış Politikası’na Marksist Yaklaşım”, Bilge Strateji, C. 3, S. 5, İstanbul, 2011, s. 25-98.
• SEVER, Ayşegül, “The Compliant Ally? Turkey and the West in the Middle East 1954-58”, Middle Eastern Studies, C. 34, S. 2, Arkansas, 1998, s. 73-90.
• TAHİROVİC, Mehmedin “Relations Between Turkey and Balkan Countries as in a Function of Improving the Regional Peace and Stability”, Adam Akademi, C. 4, S. 2, Ankara, 2014, s. 59-76.
• TURAN, Kürşad, “Changes in Turkish Foreign Policy: A Shift or a Passing Interest?”, Gazi Akademik Bakış, C. 6, S. 11, Ankara, 2012, s. 65-84.
• UZMAN, Nasrullah, “Adnan Menderes ve M. Fuad Köprülü’nün Cumhuriyet Halk Partisi’nden İhraçları”, Tarih Araştırmaları Dergisi, C. 36, S. 62, Ankara, 2017, s. 205-228.
• YANIK, Lerna K. “Atlantik Paktı’ndan NATO’ya: Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde Türkiye’nin Konumu ve Uluslararası Rolü Tartışmalarından Bir Kesit”, Uluslararası İlişkiler, C. 9, S. 34, İstanbul, 2012, s. 29-50.
• YILMAZ, Şuhnaz, “Turkey’s Quest for NATO Membership: The İnstitutionalization of the Turkish–American Alliance”, Southeast European and Black Sea Studies, C. 12, S. 4, 2012, Atina, s. 481-495.
• YEŞİLBURSA, Behçet Kemal, “Demokrat Parti Dönemi Türkiye’nin Ortadoğu Politikası (1950-1960)”, History Studies-International Journal of History, C. 2, S. Ortadoğu Özel Sayı, Samsun, 2010, s. 67-98.