ONDÖRTLERİN TASFİYESİNDE CEMAL MADANOĞLU’NUN ROLÜ

Yıl 2021, Cilt: 21 Sayı: 42, 361 - 396, 07.07.2021

Merve Durmuş Cevdet Kırpık

Öz

27 Mayıs 1960 askeri darbesinden sonra ülke 38 subaydan oluşan ve adına Milli
Birlik Komitesi (MBK) denen bir grup darbeci subay tarafından yönetilmekteydi. Kısa süre
içerisinde subaylar arasında düşünce farklılıkları ve gruplaşmalar meydana geldi. “Ilımlılar”
veya “Demokratlar” ve “Radikaller” olarak adlandırılan iki grup öne çıktı. Demokrat grubun
önde gelen ismi Cemal Madanoğlu, yönetimin hızla sivillere devredilmesi taraftarıydı.
Liderliğini Alparslan Türkeş’in yaptığı Radikaller ise Komite’de sayısal çoğunluğa sahiplerdi
ve askeri yönetimin uzun süre devam etmesini istiyorlardı. Her grubun kendine göre haklı
gerekçeleri vardı. Fikri çatışma nedeniyle Komite, çalışamaz hale geldi. Madanoğlu, Devlet
Başkanı Cemal Gürsel ile Cumhuriyet Halk Partisi’nin desteğini alarak karşıt grubu tasfiye
etti. Ondörtler olarak da anılan Türkeş grubu, 13 Kasım 1960’ta emekliye sevk edilip yurt
dışına geçici diplomatik görevle gönderildiler. Bu şekilde Madanoğlu, Türkiye’de siyasal
sistemin yeniden şekillenmesine önemli bir etki yaptı ve güçlü bir konuma geldi. Ancak bir
süre sonra ordunun içerisinde ortaya çıkan illegal grubun (Silahlı Kuvvetler Birliği) hedefi
haline geldi ve hem Komite’den hem de ordudan ayrılmak zorunda kaldı.

Anahtar Kelimeler

Cemal Madanoğlu, Alparslan Türkeş, Ondörtler, Darbe, Milli Birlik Komitesi, Gruplaşma, Tasfiye

THE ROLE OF CEMAL MADANOĞLU IN THE ELIMINATION OF THE 14’s

Öz

After the coup on May 27 1960, the country was ruled by 38 officersand a group
of coup plotters named the National Unity Committee. Within a shortperiod of time, there
were disagreements and group samong the officers. Two groups called “moderates” or
“democrats” and “radicals” came to the fore. Cemal Madanoğlu, the leader of the democratic
group, advocated the swift transfer of administration to the civilian population. Radicals
led by Alparslan Türkeş had the numerical majority in the Committee and they wanted
the military rule to continue for a long time. Each group had its own justification. Due to
intellectual conflict, the Committee became inoperable. Madanoğlu limination the opposing
group with the support of President Cemal Gürsel and the Republican People’s Party. The
Türkeş group, also known as the 14s, was retired on 13 November 1960 and sent abroad on
temporary diplomatic mission. In this way Madanoğlu has made a significant impact on there
shaping of the political system in Turkey and he got stronger. After some time, however, he
became the target of the illegal group (Armed Forces Union), which appeared in the army and
had to leave both the Committee and the army.

Anahtar Kelimeler

Cemal Madanoğlu, Alparslan Türkeş, the 14s, Coup, National Unity Committee, Grouping, Elimination

Kaynakça

• Cemal Madanoğlu’na ait özel arşiv belgeleri.
• AHMAD, Feroz, Demokrasi Sürecinde Türkiye (1945-1980),Hil Yayınları, İstanbul 1996, s.168.
• AHMAD, Feroz ve Bedia Turgay Ahmad, Türkiye’de Çok Partili Politikanın Açıklamalı Kronolojisi, Bilgi Yayınevi, İstanbul 1976.
• ALTUĞ, Kurtul, 27 Mayıs’tan 12 Mart’a, Koza Yayınları, İstanbul, 1976.
• AYDEMİR, Şevket Süreyya, İhtilalin Mantığı ve 27 Mayıs Darbesi, Simge Yayıncılık Dağıtım, İstanbul 2000.
• BİRAND, Mehmet Ali vd, Demirkırat Bir Demokrasinin Doğuşu, Doğan Kitapçılık, İstanbul 2007.
• BOZBAĞLI, Sabiha, İhtilaller ve Darbeler Tarihi, 2. Cilt, Yirminci Yüzyıl Yayınları, İstanbul 1966.
• DEMİRER, Mehmet Arif, 27 Mayıs Masallar ve Gerçekler, Toplumsal Yayıncılık, İstanbul 2012.
• ÇELİKOĞLU, Adnan, Bir Darbeci Subayın Anıları, Yapı kredi Yayınları, İstanbul 2010.
• ÇIRACIOĞLU, Vecdi, Mustafa Kaplan’ın Devrim Anıları, Scala Yayıncılık, İstanbul 2019.
• ER, Ahmet, Hatıralarım ve Hayatım, Pamuk Yayıncılık, İstanbul 2007.
• ERKANLI, Orhan, Anılar Sorunlar Sorumlular, Baha Matbaası, İstanbul 1973.
• ERSOY, Tolga ve Haydar Çetinbaş, 27 Mayıs Bir Darbenin Anatomisi, Özgür Üniversite Kitaplığı, İstanbul 2010.
• ESİN, Numan, Devrim ve Demokrasi Bir 27 Mayısçının Anıları, Doğan Kitap, İstanbul 2005.
• FAİK, Bedii, İhtilalciler Arasında Bir Gazeteci, Dünya Yayınları, İstanbul 1967.
• GÜRYAY, Tarık, Bir İktidar Yargılanıyor, Cem Yayınevi, İstanbul 1971.
• HEKİMOĞLU, Müşerref, 27 Mayıs’ın Romanı, Çağdaş Yayınları, İstanbul 1975.
• ILICAK, Nazlı, 27 Mayıs Yargılanıyor, Merkez Kitapçılık ve Yayıncılık, İstanbul 2007.
• İPEKÇİ, Abdi ve Ömer Sami Coşar, İhtilalin İçyüzü, Uygun Yayınları, İstanbul, 1965.
• İSEN, Can Kaya, 22 Şubat-22 Mayıs Geliyorum Diyen İhtilal, Kaknüs Yayınları, İstanbul 2010.
• KARAVELİOĞLU, Kamil, Bir Devrim İki Darbe, Gürer Yayınları, İstanbul 2007.
• KÜÇÜK, Sami,Rumeli’den 27 Mayıs’a, Mikado Yayınları,İstanbul 2008.
• MADANOĞLU, Cemal, Anılar, Çağdaş Yayınları, İstanbul 1982.
• OKTAY, Cevat, Cemal Madanoğlu İnkılâbı Anlatıyor, Ülkü Matbaası, Ankara 1960.
• ÖZDAĞ, Ümit,Menderes Döneminde Ordu Siyaset İlişkileri ve 27 Mayıs İhtilali, Boyut Yayınları, İstanbul 1997.
• ÖZKAYA, Şükran, Adım Adım 27 Mayıs, İleri Yayınları, İstanbul 2005.
• SEYHAN, Dündar, Gölgedeki Adam, Nurettin Uycan Matbaası, İstanbul 1966.
• TAŞER, Dündar, Mesele, Töre Devlet Yayınevi, İstanbul 1973.
• TOKER, Metin, Yarı Silahlı, Yarı Külahlı Bir Ara Rejim 1960 -1961, Bilgi Yayınevi, Ankara 1991.
• TURHAN, Talat, 27 Mayıs 1960’tan 28 Şubat 1997’ye Devrimci Bir Subayın Etkinlikleri,Sorun Yayınları, İstanbul 2001.
• TUNÇKANAT, Haydar, 27 Mayıs 1960 Devrimi, Çağdaş Yayınları, İstanbul 1996.
• TÜRKEŞ, Alparslan, 27 Mayıs 13 Kasım 21 Mayıs ve Gerçekler, Hamle Basın Yayın, İstanbul 1977.
• TÜRKEŞ, Alparslan, Rıfat Baykal ve Muzaffer Özdağ, Bazı Gerçekler, Anıl Yayınevi, İstanbul 1964.
• ULAY, Sıtkı, Giderayak, Milliyet Yayınları, İstanbul 1996.
• ULAY, Sıtkı, Harbiye Silah Başına, Kitapçılık Ticaret Limited Şirketi Yayınları, İstanbul 1968.
• UTKU, Cumhur, 14’lerden Suphi Karaman’a İhtilal Mektupları, Kaynak Yayınları, İstanbul 2006.
• YILDIZ, Ahmet, İhtilalin İçinden Anılar Değerlendirmeler, Alan Yayınları, İstanbul 2001.
• YÜRÜK, Hüseyin, Darbe Esaret ve Ölüm, Okul Yayınları, İstanbul 2004.
• ATLI, Cengiz, “Kore Savaşı ve Kore Savaşına Iğdır’dan Katılanlar”, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 16, Sayı 1, Haziran 2014, s.438.
• DURSUN, Davut, “Cemal Abdünnâsır,” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt 7, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 1993, ss. 296-301.
• DURSUNOĞLU, İsmail ve Sinan Yazıcı, “Türk Demokrasi Hayatında Askeri Uyarılar: 1971-2007 Muhtıralarını Karşılaştırma”, TurkishStudies Dergisi, Cilt 13, Sayı 22, Ocak 2018, s.218.
• SANLI, Ferit Salim, “13 Kasım 1960 Tasfiyesine Giden Süreçte Alparslan Türkeş ve Milli Birlik Komitesi İçinde İhtilaf”, Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, Cilt 14, Sayı 27, Haziran 2018, ss.222-242.
• TOKLUCU, Murat, “27 Mayıs Dönemi ve Eminsular”, Tarih Dergisi, Sayı 29, Ekim 2016, s.36.
• Tunaya, Tarık Zafer, “İstanbul Üniversitesi Komisyonunun 28 Mayıs Bildirisi Bir Belgenin Öyküsü,” Tarih ve Toplum, Sayı 6, Haziran 1984, ss.25-29.
• SUBAŞI, Erol, “Milli Birlik Komitesi Genel Kurul Toplantı Tutanaklarında Militarizasyon Süreçleri”, Genç Araştırmacılar Tartışıyor: Siyasi İlimler Türk Derneği VIII. Lisansüstü Konferansı Bildirileri Seçkisi, Okan Üniversitesi İstanbul 2014.
• https://www.anayasa.gov.tr/tr/mevzuat/onceki-anayasalar/1961-anayasasi/