OSMANLI DÖNEMİNDE ANTALYA’DA KIZ ÇOCUKLARININ EĞİTİMİ: ANTALYA İNÂS (KIZ) İBTİDÂÎSİ (İLKOKULU) / RÜŞTİYESİ (ORTAOKULU)

Yıl 2022, Cilt: 22 Sayı: 44, 5 - 38, 25.10.2022

Ahmet Kısa

Öz

Bu çalışmada Osmanlı modern eğitim anlayışının Antalya’da kız çocuklarının
eğitimine olan etkisi Antalya İnâs (Kız) İbtidâîsi (İlkokulu) ile İnâs Rüştiye (Ortaokulu)
Mektebi özelinde ele alındı. Söz konusu okulların Osmanlı modern eğitim tarihi açısından
sahip olduğu önemi ortaya koyabilmek, eğitimde başlayan modernleşme sürecinin tarihsel
geçmişini anlamakla doğrudan ilgilidir. Osmanlı Devleti’nde 19. yüzyıl ortalarına kadar
eğitim işleri doğrudan merkezi hükümet tarafından değil, merkezi hükümetin denetiminde
vakıflar gibi sivil toplum kuruluşları tarafından yürütüldü. II. Mahmut Dönemiyle başlayan
her alanda merkezileşme, ardından Tanzimat Fermanı’nın ilan edilmesi eğitimin devlet
tarafından halka götürülmesi noktasında önemli adımların atılmasıyla neticelenen bir
süreci başlattı. Bu dönemde teşkilatlanma noktasında 1845’te Meclis-i Maarif-i Muvakkat ile
başlatılan çalışmalar, 1857’de Maarif Nezareti’nin açılmasıyla tamamlandı. Ardından 1869’da
Maarif-i Umumiye Nizamnamesi hazırlanarak eğitimde işleyişin nasıl olacağı detaylı bir
şekilde tanzim edildi. Yapılan düzenlemeler çerçevesinde usul-i cedîde (yeni usul) tarzında
eğitim veren okulların sayısı her yerde arttırılmaya çalışıldı. Bu okullar Osmanlı Devleti’nde
en çok II. Abdülhamit Dönemi’nde yaygınlaştı. Antalya’da kız çocuklarının eğitimiyle ilgili
modern anlamda eğitim veren okullarda bu dönemde açıldı. Dolayısıyla bu çalışmada
Antalya İnâs İbtidâîsi ve Rüştiye mekteplerinin nasıl açıldığı, mekteplerde okutulan dersler ve
öğrenim gören öğrenciler, eğitim-öğretimde karşılaşılan güçlükler, okulların kaç yıl faaliyette
bulunduğu kapsamlı şekilde ele alındı. Kız çocukların eğitimi konusunda hayal edilen bir
ilerleme olarak başlatılan çabaların istenilen düzeyde bir başarı getirmediği, bununla birlikte
bir başlangıç oluşturması açısından önemli olduğu sonucuna ulaşıldı.

Anahtar Kelimeler

Antalya, Eğitim, İnâs İbtidâî Mektebi, İnâs Rüştiye Mektebi

EDUCATION OF GIRLS’ IN ANTALYA IN THE OTTOMAN PERIOD: ANTALYA GİRLS’ PRİMARY SCHOOL/JUNİOR HIGH SCHOOL

Öz

In this study, the effect of Ottoman modern education understanding on the
education of girls in Antalya was addressed with particular reference to Antalya Girls’
Primary School and Antalya Girls’ Junior High School. Indicating the importance of these
schools to the Ottoman modern education history is directly related to understanding the
historical background of the modernization process launched in education. In Ottoman State,
until the mid-19th century, educational affairs were not directly conducted by the central
government but the civil society institutions such as foundations under the control of the
central government. The centralization efforts launched in the period of Mahmud II and the
subsequent declaration of Tanzimat (Reorganization) Edict initiated a process concluded
with crucial steps in terms of the state’s delivery of education service to the people. The
organizational efforts that were started with the opening of the Temporary Assembly of
Education in 1845 were completed with the opening of the Ministry of Education in 1857. Then,
along with the preparation of the General Education Regulation in 1869, how the education
would be organized was designated in detail. In the framework of these arrangements, efforts
were made to increase the number of schools offering new-style education. Such schools
proliferated mostly in the period of Abdul Hamid II in the Ottoman State. The schools
offering modern education for girls were also opened in Antalya in this period. Hence, this
study comprehensively addressed how Antalya Girls’ Primary School and Antalya Girls’
Junior High School were opened, the courses offered at the schools, the students enrolled in
these schools, the challenges encountered in education and instruction, and for how long the
schools were in operation. In this respect, it was identified that the efforts initiated to attain
the dreamed progress in the education of girls did not bring about success at the desired level
but were important considering that they served as a beginning.

Anahtar Kelimeler

Antalya, Education, Girls’ Primary School, Girls’ Junior High School

Kaynakça

• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı, Osmanlı Arşivi (BOA.)
• DH. MKT. (Dahiliye Nezâreti Mektubî Kalemi) 18/49
• DH. UMVM. (Dahiliye Nezareti Umûr-ı Mahalliye-i Vilayât Müdüriyeti) 68/54
• MF. İBT. (Maârif Nezareti Tedrisatı İbtidaîye Kalemi) 198/37; 199/2; 225/62; 209/86; 292/82; 359/97; 361/21; 402/5; 390/34; 479/29; 16/19; 18/46; 21/50; 60/106; 696/45
• MF. MKT (Mektubi Kalemi) 1033/54; 82/7; 85/106; 162/28; 92/53; 696/44; 1011/11; 1237/96
• Hicri 1302 Konya Vilayeti Sâl-Nâmesi 18, çev. Mehmet Eminoğlu, Konya Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, Konya 2015.
• Hicri 1303 Konya Vilayeti Sâl-Nâmesi 19, çev. Mehmet Eminoğlu, Konya Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, Konya 2017.
• Hicri 1304 Konya Vilayeti Sâl-Nâmesi 20, çev. Mehmet Eminoğlu, Konya Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, Konya 2017.
• Konya ve Civarı Rüştiye Mekteplerine Mahsus İmtihan Cetvelleri 1326, Konya Yazma Eserler Bölge Müdürlüğü, BYEK D NO 68.
• Konya Vilayet Salnamesi 28, 1317(1899).
• Konya Vilayet Salnamesi, 1332 (1914).
• AKYÜZ, Yahya, Türk Eğitim Tarihi, Pegem Akademi, Ankara, 2020.
• Arşiv Belgelerine Göre Osmanlı Eğitiminde Modernleşme, haz. Muzaffer Albayrak, Kevser Şeker, Bion Matbaacılık, İstanbul, 2014.
• BİLİM, Cahit Yalçın, Tanzimat Devri’nde Türk Eğitiminde Çağdaşlaşma (1839-1876), Anadolu Üniversitesi Basım Evi, Eskişehir, 1984.
• DENİZ, Muzaffer, Osmanlı Döneminde Antalya’da Eğitim Hayatı, Özge Grafik Matbaacılık, Antalya 2015.
• GÜNDÜZ, Mustafa, Osmanlı Eğitim Mirası, Doğu-Batı Yayınları, Ankara, 2015.
• MAHMUT CEVAT İBNÜ’Ş ŞEYH NÂFİ, Maârif-i Umûmiye Nezâreti Târihçe-i Teşkiîlât ve İcrââtı -XIX. Asır Osmanlı Maârif Tarihi-, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 2001.
• SAKAOĞLU, Necdet, Osmanlı Eğitim Tarihi, İletişim Yayınları, İstanbul, 1991.
• SARIÇELİK, Kerim, Konya’da Modern Eğitim Kurumları (1869-1919), Çizgi Kitabevi, Konya, 2010.
• SÖNMEZ, Cemil Cahit, Antalya Mutasarrıfları, Valileri (Ocak 1899-14 Temmuz 1950), Mimarlık Vakfı İktisadi İşletmesi, İstanbul, 2012.
• AK, Mehmet, “Manavgat’ta Bir Âyân Ailesi Tugayoğulları”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3(12): 2010, ss. 27-36.
• KISA, Ahmet, “Müstakil Teke (Antalya) Mutasarrıfı Sabur Sami (Drâz) Bey ve Faaliyetleri (24 Ağustos 1914-17 Nisan 1916)”, Tarih Araştırmaları Dergisi, 39(68):2020, ss. 475-503.
• DAYAR, Evren, “1815 Haritası’nda Antalya Kalesi: Surlar, Kapıla ve Burçlar”, Belleten, 84(300):2020, ss. 667-716.
• YİRŞEN, Şamil, “The Contruction Process of a School: The Antalya Kaleiçi Orthodox Christian Girls’ School (Dumlupınar Secondary School) in Ottoman Archival Documents”, Adalya, 24:2021, ss. 395-415.
• https://faruktugayogluilkokulu.meb.k12.tr/07/19/702708/okulumuz_ hakkinda.html (Erişim Tarihi: 25.06.2021).