OSMANLI DONANMASINDA FETH-İ BÜLEND KORVETİ VE TARİHİ DEVAMLILIK BAĞLAMINDA OSMANLI’DAN CUMHURİYETE MİRAS BİR DONANMA DAVASI

Yıl 2022, Cilt: 22 Sayı: 44, 39 - 84, 25.10.2022

Ferdi Uyanıker

Öz

Bu makale Feth-i Bülend korvetinin Balkan Savaşı sırasında Selanik Limanı’nda
Yunan donanmasına ait 11 numaralı torpidobot tarafından batırılması süreci ve sonrası
hakkında bilgi vermeyi amaçlamaktadır. Konuya Feth-i Bülend korvetinin Sultan Abdülaziz
döneminde Osmanlı donanmasına katılması ve batırılmasına kadar gerçekleştirdiği faaliyetler
ele alınarak başlanmıştır. Ardından korvetin Selanik Limanı’nda batırılması sırasında
yaşananlar ele alınarak devam edilmiş ve olayın gerçekleşmesinden sonra meydana gelenler
açıklanmıştır. Bundan sonra makalenin omurgasını teşkil eden Feth-i Bülend korvetin
batırılması sırasında hatası olup olmadığı konusunda yargılanan korvetin komutanı Binbaşı
Aziz Mahmud meselesi ele alınmıştır. Makalenin en önemli noktası olduğu değerlendirilen
bu süreç, Osmanlı Devleti Dönemi’nde gerçekleşen bu vakanın Türkiye Cumhuriyeti Devleti
Dönemi’ne intikal etmesi sonrasının Türklerdeki tarihi devamlılık kültürü açısından önemi
üzerinde durulmasıyla incelenmiştir. Son olarak konunun Türk ve Yunan tarihi açısından
kıymeti değerlendirilmiş ve geçmişten günümüze verdiği tarihi mesajlar açıklanmaya
çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Feth-i Bülend Korveti, Balkan Savaşı, Selanik Limanı, Thames Iron Works Şirketi, Donanma

FETH-İ BÜLEND CORVETTE IN THE OTTOMAN NAVY AND A NAVAL LEGISLATION CASE FROM THE OTTOMAN TO THE REPUBLIC IN THE CONTEXT OF HISTORICAL CONTINUITY

Öz

This article aims to give information about the process and aftermath of the sinking
of Feth-i Bülend corvette by the Greek navy torpedo boat number 11 at the Thessaloniki Port
during the Balkan War. In the first part of the article, the activities of Feth-i Bülend corvette
until it joined the Ottoman navy during the reign of Sultan Abdülaziz, and the time it was
sunk were considered in detail. In the following part, the sinking of the corvette was discussed
along with the aftermath of the incident. The main focus of this article, the issue of Major Aziz
Mahmud, the commander of the corvette, who was judged as to whether he had any mistakes
related to the sinking of the corvette, was discussed. The incident, which took place during
Ottoman period’s but transferred to the Republic of Turkey period can be considered as the
most important part of this article and it is examined through cultural continuity of history.
Finally, the importance of the issue for the Turkish and Greek history was evaluated and the
historical highlights of the incident along with the present were explained.

Anahtar Kelimeler

Feth-i Bülend corvette, Balkan War, Thessaloniki Port, Thames Iron Works Company, Navy

Kaynakça

• ATASE. (Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Arşivi), BLH. (Balkan Harbi Klasörü), Kln.:7, Dosn.:30, Fhn.: 03-02, 19 Şubat 1914.
• DMA. (Deniz Müzesi Komutanlığı Arşivi), Ktn.:105, Gmn.:2378, Dosn.:2535, Bn.:1, 2, 5 Kasım 1889.
• DMA., Ktn.:570, Gmn.:22760, Dosn.:20714, Bn.:1, 17 Kasım 1889.
• DMA., Künye Defterleri Bölümü, Ktn.:18939, Gmn.:54, Sicil No (Scn.) 53, Bn.:1-8.
• DMA., Mbn. (Mülga Bahriye Nezareti Bölümü), Ktn.:331, Gmn.:7664, Bn.:4, 5, 7 Temmuz 1926.
• DMA., Mbn., Ktn.:331, Gmn.:7664, Bn.:11, 19 Ocak 1926.
• DMA., Mbn., Ktn.:331, Gmn.:7664, Bn.:12, 23 Ocak 1926.
• DMA., Mbn., Ktn.:331, Gmn.:7664, Bn.:18, 24 Şubat 1926.
• DMA., Mbn., Ktn.:331, Gmn.:7664, Bn.:19, 20, 21 Nisan 1926.
• DMA., Mbn., Ktn.:331, Gmn.:7664, Bn.:2, 13, 17, 17 Temmuz 1926.
• DMA., Mbn., Ktn.:331, Gmn.:7664, Bn.:4, 5, 7 Temmuz 1926.
• BOA. (Başkanlık Osmanlı Arşivi), İ.DH. (Dahiliye), 602, 41990, 29 Kasım 1869.
• BOA., Fn.: HR. SFR.3., Ktn.:166, Gmn.:87, Bn.:1, 5 Haziran 1870.
• BOA., Fn.: HR.MKT., Ktn.:692, Gmn.:9, Bn.:1, 27 Temmuz 1870.
• BOA., Fn.: Y..PRK.PT. (Yıldız Posta Telgraf Nezareti Maruzatı), Dosn.:5, Gmn.:76, 79, 80, 81, 83, 2 Kasım 1889.
• BOA., Fn.: Y..PRK.PT., Dosn.:5, Gmn.:107, Bn.:1-22, 7 Kasım 1889.
• BOA., Fn.: Y..PRK.SRN. (Yıldız Serkuneralık Evrakı), Ktn.:2, Gmn.:68, Bn.:1, 2, 2 Kasım 1889.
• BOA., Fn.: Y.MTV. (Yıldız Mütenevvi Maruzat), Ktn.:34, Gmn.:73, Bn.:1, 9 Ağustos 1888.
• BOA., Fn.: Y.MTV., Ktn.:251, Gmn.:111, Bn.:1, 23 Eylül 1903.
• BOA., Fn.: Y.MTV., Ktn.:292, Gmn.:65, Bn.:1, 5 Ocak 1907; BOA., Fn.: Y.MTV., Ktn.:310, Gmn.:145, Bn.:1, 1 Haziran 1908.
• BOA., Fn.: Y.PRK.ASK. (Yıldız Askeri Maruzat), Ktn.:191, Gmn.:32, Bn.:1, 7 Mart 1903;.
• BOA., Fn.: Y.PRK.ASK., Ktn.:198, Gmn.:58, Bn.:1, 18 Temmuz 1903.
• BOA., Fn.: Y.PRK.ASK., Ktn.:199, Gmn.:20, Bn.:1, 29 Temmuz 1903.
• BOA., Fn.: Y.PRK.ASK., Ktn.:212, Gmn.:46, Bn.:1, 13 Şubat 1904.
• BOA., Fn.: Y.PRK.ASK., Ktn.:212, Gmn.:46, Bn.:1, 14 Mart 1904.
• BOA., Fn.: Y.PRK.ASK., Ktn.:215, Gmn.:58, Bn.:1, 2, 27 Mart 1904.
• BOA., Fn.: Y.PRK.ASK., Ktn.:223, Gmn.:65, Bn.:1, 2, 5 Kasım 1904.
• BOA., Fn.: Y.PRK.ASK., Ktn.:225, Gmn.:24, Bn.:1, 31 Aralık 1904.
• BOA., Fn.: Y.PRK.ASK., Ktn.:226, Gmn.:17, Bn.:1, 2, 11 Şubat 1905.
• BOA., Fn.: Y.PRK.ASK., Ktn.:258, Gmn.:37, Bn.:1, 2, 3, 25 Haziran 1908.
• BOA., Fn.: Y.PRK.EŞA. (Yıldız Elçilik Şehbenderlik ve Ateşemiliterlik), Ktn.:42, Gmn.:95, Bn.:1, 9 Mayıs 1903.
• BOA., Fn.: Y.PRK.EŞA., Ktn.:43, Gmn.:1, Bn.:17, 20 Mayıs 1903.
• BOA., Fn.: Y.PRK.KOM. (Yıldız Komisyonlar Maruzatı), Ktn.:11, Gmn.:52, Bn.:1, 6 Haziran 1903.
• BOA., Fn.: Y.PRK.KOM., Ktn.:11, Gmn.:52, Bn.:1, 6 Haziran 1903.
• BOA., Fn.: Y.PRK.KOM., Ktn.:11, Gmn.:80, Bn.:1, 13 Eylül 1903.
• BOA., Fn.: Y.PRK.KOM., Ktn.:12, Gmn.:43, Bn.:1, 21 Kasım 1903.
• BOA., Fn.:BEO. (Bab-ı Ali Evrak Dosyası), Dosn.:4107, Gmn.:307956, Bn.:2, 3, 4, 5, 1 Kasım 1912.
• BOA., Fn.:BEO., Dosn.:4107, Gmn.:307955, Bn.:1, 2, 3, 4, 5, 3 Şubat 1915;
• BOA., Fn.:DH.SYS. (Siyasi Kısım), Dosn.:112.11, Gmn.:10, Bn.:10.01, 10.02, 10.04, 10.05, 1 Kasım 1912.
• BOA., Fn.:HH.İ. (Hazine-i Hassa İradeler), Ktn.:50, Gmn.:11, 3 Mayıs 1871.
• BOA., Fn.:HR, SFR.3., Ktn.:147, Gmn.:35, 12 Ocak 1869.
• BOA., Fn.:HR. SFR.3. (Hariciye Nezareti Londra Sefareti), Ktn.:143, Gmn.:77, 18 Eylül 1868.
• BOA., Fn.:HR. SFR.3., Ktn.:167, Gmn.:13, 10 Ağustos 1870.
• BOA., Fn.:HR. SFR.3., Ktn.:170, Gmn.:33, 6 Mayıs 1870.
• BOA., Fn.: HR. SFR.3., Ktn.:164, Gmn.:28, Bn.:1, 18 Haziran 1870.
• BOA., Fn.:HR. TO., Ktn.:57, Gmn.:57, Bn.:2, 2 Haziran 1870.
• BOA., Fn.:HR. TO., Ktn.:57, Gmn.:69, Bn.:2, 6 Haziran 1870;
• BOA., Fn.:HR.İD. (İdare), Ktn.:945, Gmn.:13, Bn.:1, 2, 3, 4, 5, 6, 22 Temmuz 1870.
• BOA., Fn.:HR.İD., Ktn.:945, Gmn.:9, 1 Kasım 1869.
• BOA., Fn.:HR.MKT. (Mektubi Kalemi), Ktn.:659, Gmn.:90, Bn.:1 28 Temmuz 1869.
• BOA., Fn.:HR.MKT., Ktn.:677, Gmn.:97, Bn.:1, 21 Şubat 1870.
• BOA., Fn.:HR.TO. (Tercüme Odası), Ktn.:117, Gmn.:100, 2 Mart 1869.
• BOA., Fn.:HR.TO., Ktn.:57, Gmn.:69, Bn.:2, 3, 4, 6 Haziran 1870;
• BOA., Fn.:İ.HR. (Hariciye), Ktn.:236, Gmn.:13992, Bn.:43, 6 Nisan 1869.
• BOA., Fn.:İ.HR., Ktn.:236, Gmn.:13966, 8 Mart 1869;
• BOA., Fn.:İ.HR., Ktn.:246, Gmn.:14602, Bn.:1, 3, 20 Eylül 1870.
• BOA., Fn.:Y.A.HUS. (Yıldız Hususi Maruzat), Dosn.:229, Gmn.:45, Bn.:1, 2, 3, 4, 5, 6, 3 Ekim 1889.
• BOA., Fn.:Y.A.HUS. , Dosn.:229, Gmn.:55, Bn.:1, 2, 3, 4, 5, 6, 11-12 Ekim 1889.
• BOA., Fn.:Y.A.HUS. , Dosn.:229, Gmn.:82, Bn.:1, 2, 3, 4, 5, 6, 20 Ekim 1889.
• Basiret, Nr.:145, 18 Ağustos 1870.
• The Times, 31 Ocak 1870.
• The Times, 28 Temmuz 1870.
• The Times, 30 Temmuz 1870.
• The Times, 1 Ağustos 1870.
• The Times, 2 Ağustos 1870.
• The Times, 3 Ağustos 1870.
• The Times, 8 Ağustos 1870.
• The Times, 19 Ağustos 1870.
• AKAD, Mehmet Tanju, Türk Tarihinin Yönünü Değiştiren Savaşlar II, Deniz Savaşları: Anadolu Selçuklu Devleti’nden Osmanlı İmparatorluğu’na, İnkılap Kitabevi, İstanbul, 2018.
• AKDOĞAN, Refik, Türkçe İngilizce Ansiklopedik Denizcilik Sözlüğü, İstanbul, 1997.
• ALPAGUT, Haydar, Büyük Harbin Türk Deniz Cephesi, Deniz Basımevi, İstanbul, 1937.
• BAL, Nurcan, Süleyman Nutki Bey’in Hatıraları, İstanbul, Deniz İkmal Grup Komutanlığı Basımevi, İstanbul, 2003.
• BOSTAN, İdris, Kürekli ve Yelkenli Osmanlı Gemileri, Bilge Yayınevi, Bursa, 2014.
• BÜYÜKTUĞRUL, Afif, Osmanlı Deniz Harp Tarihi ve Cumhuriyet Donanması, C.IV, Deniz Basımevi, İstanbul, 1984.
• BÜYÜKTUĞRUL, Afif, Osmanlı Deniz Harp Tarihi, C.3, Deniz Basımevi, İstanbul, 1973.
• Cumhuriyetin İlanından Önce Hizmet Görmüş Gemiler Kataloğu, Donanma Komutanlığı Basımevi, Kocaeli, 2000.
• EMİR, Ali Haydar, Balkan Harbinde Türk Filosu, Deniz Matbaası, İstanbul, 1932.
• Hobart Paşa’nın Anıları, Çev. Derin Türkömer, Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul, 2010.
• IŞIN, Mithat, 1912-1913 Balkan Harbi Deniz Cephesi, Deniz Basımevi, İstanbul, 1946.
• İki Dost Hükümdar - Sultan II. Abdülhamid - Kasier II. Wilhelm, Milli Saraylar Daire Başkanlığı, Ankara, 2009.
• Kaymakam Mazhar, Mayın Notları, Deniz Basımevi, İstanbul, 1939.
• KURTOĞLU, Fevzi, 1877-1878 Türk-Rus Harbinde Deniz Hareketleri, Deniz Matbaası, İstanbul, 1935.
• KUTAY, Cemal, Türkiye İstiklal ve Hürriyet Mücadeleleri Tarihi, C.XVII, S. XXIII, Tarih Matbaası, İstanbul, 1961.
• LANGENSİEPEN, Bernd – GÜLERYÜZ, Ahmet, 1828-1923 Osmanlı Donanması, Denizler Kitabevi, İstanbul, 2014.
• LE FAURE, Amedee, Histoire de la Guerre D’Orient (1877-1878), Garnier Freres, Paris, 1878.
• METEL, Raşit, Türk Denizaltıcılık Tarihi, Deniz Basımevi, İstanbul, 1960.
• MOZGFESKY, Rus Karadeniz Filosu Tarihi, Çev. Fevzi Kurtoğlu, Deniz Matbaası, İstanbul, 1935.
• Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Adları Süregiden Gemiler, Deniz Müzesi Komutanlığı Piri Reis Araştırma Merkezi Yayınları, İstanbul, 2010.
• SERİ, Burhanettin, Denizcilik Ansiklopedisi, Deniz Basımevi, İstanbul, 2009.
• ŞIVGIN, Hale, Trablusgarp Savaşı ve 1911-1912 Türk-İtalyan İlişkileri, Atatürk Araştırma Merkezi Yayını, Ankara, 1989.
• T.Fred Jane’s, All The World Fighting Ships 1860-1905, Robert Gardiner, London, England, 1979.
• TEOFANİDİS, Y. – RAMİS, O., Türk ve Yunan Deniz Harbi Hatıratı ve 1909-1913 Yunan Bahri Tarihi, Çev. Binbaşı Lütfi, Deniz Matbaası, İstanbul, 1930.
• TEZCAN, Sadullah, Türk Deniz Tarihi, Olaylar, Ünlüler, Anılar, Kurumlar, İlkler, Önemli Olay ve Kişiler, Deniz İkmal Grup Komutanlığı Matbaası, Ankara, 2005.
• Türk Silahlı Kuvvetleri Tarihi Balkan Harbi, Osmanlı Deniz Harekâtı 1912-1913, C.VII, Genelkurmay Basımevi, Ankara, 1993.
• Türk Silahlı Kuvvetleri Tarihi Osmanlı Devri, 1877-1878 Osmanlı-Rus Harbi Deniz Harekâtı, Genelkurmay Basımevi, C.III, Ankara, 1980.
• Türk Silahlı Kuvvetleri Tarihi Osmanlı Devri, 1877-1878 Osmanlı-Rus Harbi Kafkas Cephesi Harekâtı, C.II, Genelkurmay Basımevi, Ankara, 1985.
• YAVUZ, Celalettin, Osmanlı Bahriyesinde Yabancı Misyonlar, Deniz İkmal Grup Komutanlığı Basımevi, İstanbul, 2001.
• ATAYİĞİT, Muhittin, “1293-1877 Osmanlı-Rus Harbine Bir Bakış”, Donanma Dergisi, Deniz Basımevi, Cilt 60, Sayı:385 (Ekim 1948), ss.103-113.
• ATAYİĞİT, Muhittin, “Osmanlı Bahriyesine Seyyar Torpido Nasıl Girmişti?”, Donanma Dergisi, Deniz Basımevi, Cilt 61, Sayı:389, (Ekim 1949), ss.15-22.
• AYIN, Faruk – GÖKSU, Erkan, “Ana Hatlarıyla Abdülaziz Dönemi Osmanlı Bahriyesi ve Ceride-i Askeriyyelere Göre 1864 Yılı Denizcilik Faaliyetleri”, Türkler Ansiklopedisi, C. XIII, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 2002, ss. 822-829.
• BAŞAK, Ünsal, “Yunanistan’da 1843 Mali İflası ve Yunan Ordusu’nun Anayasa İlanı İçin Ayaklanması”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, S. 69, (2021), ss.64-79.
• BOSTAN, İdris, “II. Abdülhamid’in Selanik’te Korunması ve Alatini Köşkü”, Tarih ve Toplum Aylık Ansiklopedik Dergi, C. XXVII, S. 160, Ankara, 1997, ss.24-27.
• ŞEHSUVAROĞLU, Bedi N., “Alman İmparatoru II. Wilhelm’in Yurdumuzu Ziyaretleri”, Hayat Tarih Mecmuası, S. 6, Temmuz 1972, ss.20-27.
• TÜRKER, Orhan, “Selanik’teki Allatini Köşkünün Dünü ve Bugünü”, Tarih ve Toplum, S. 178, Ekim 1998, ss.23-25.
• YAVUZ, Celalettin, “Abdülhamid’in Selanik’ten İstanbul’a Alman Gemisi ile Nakli; Alman Belgelerine Göre”, Tarih Araştırmaları Dergisi, C.XX, S.31, Ankara, 2000, ss.167-177.
• YAVUZ, Celalettin, “Sultan Abdülaziz Donanması, Yelkenli Teknelerden Buhar Makineli Gemilere Geçiş, Bitmeyen Reform İhtiyaçları”, XIII. Türk Tarih Kongresi, Cilt III, Kısım III, TTK Yayını, Ankara, 2002, ss. 1805-1837.
• http://www.balkanwars.gr/vithissi-tou-fetich-boulen.html, (Erişim: 18.01.2021).
• http://www.wreckhistory.com/fetich-boulen-lost-victory/, (Erişim: 18.01.2021).
• https://astypalaia.wordpress. com/2010/12/27, (Erişim: 25.01.2021).
• https://greekherald.com.au/culture/history/on-this-day-greek-shipownerpolitician- georgios-kountouriotis-died/, (Erişim: 29.11.2021).
• https://stringfixer.com/tr/Nikolaos_Votsis, (Erişim: 29.11.2021).
• https://www.danieldraym.com/2020/11/07/sms-loreley/, (Erişim: 29.11.2021).
• https://infognomonpolitics. gr/2020/10/18-1912/ (Erişim: 18.01.2021).
• https://parallaximag.gr/thessaloniki/plio-ston-pato-tou-thermaikou, (Erişim: 18.01.2021).
• https://stringfixer.com/tr/Whitehead_torpedo, (Erişim: 29.11.2021).
• https://www.gracesguide.co.uk/Thames_Ironworks_and_Shipbuilding_Co, (Erişim: 02.12.2021).
• https://www.in.gr/2019/10/18/plus/fetix-mpoulent-proti-megali-ellinikinaytiki- epityxia/, (Erişim: 18.01.2021).
• https://www.mixanitouxronou.gr/to-torpilovolo-me-to-opoio-o-votsisvythise- toyrkiko-thorikto-sti-hessaloniki, (Erişim: 08.01.2021).
• https://www.sansimera.gr/articles/680, (Erişim: 18.01.2021).
• https://www.tanea.gr/1999/11/04/greece/brethike-to-fetix-tis-istorias/, (Erişim: 18.01.2021).
• https://hydraislandgreece.com/listings/bust-of-nikolaos-votsis/, (Erişim: 14.01.2021).
• Ferdi Uyanıker, Türk Donanmasında Mecidiye Kruvazörü, Marmara Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2009.